Սապիհա Կէօքչէն

Սապիհա Կէօքչէն
թրք.՝ Sabiha Gökçen
Ծնած է 22 Մարտ 1913(1913-03-22)[1]
Ծննդավայր Պուրսա, Հիւտավենտիկեր նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն[1]
Մահացած է 22 Մարտ 2001(2001-03-22)[2] (88 տարեկանին)
Մահուան վայր Անգարա, Թուրքիա[1]
Քաղաքացիութիւն  Թուրքիա
Ուսումնավայր Սկիւտարի ամերիկեան կաճառ
Մասնագիտութիւն օդաչու, զինուորական
Ծնողներ հայր՝ Աթաթիւրք

Սապիհա Կէօքչէն (թրք.՝ Sabiha Gökçen, 22 Մարտ 1913(1913-03-22)[1], Պուրսա, Հիւտավենտիկեր նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն[1] - 22 Մարտ 2001(2001-03-22)[2], Անգարա, Թուրքիա[1]), Թուրքիոյ առաջին կին-օդաչուն, որ 23 տարեկանին առաջին անգամ թռիչք կատարած է[3]։ Ան կը համարուի նաեւ Թուրքիոյ առաջին կին-ռազմական օդաչուն[4]։ Սապիհա Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքի որդեգրած ութ զաւակներէն մէկն է (ինքնութեամբ հայ՝ Խաթուն Սեպիլճեան)։

Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Սապիհա Կէօքչէն ծնած է 22 Մարտ 1913-ին Պուրսա:

Հայոց Ցեղասպանութեան ընթացքին, ինչպէս բազմաթիւ հայ մանուկներ, կը դառնայ որբ:

1925-ին Պուրսա ժամանած Քեմալ Աթաթուրք, որ կը սիրէր բարեգործական հաստատութիւններ այցելել եւ զրուցել խեղճերուն ու դժբախտներուն հետ, լսելով փոքրիկ Սապիհային տխուր պատմութիւնը` որդեգրելով զինք կը տանի Անգարա։

Փոքրիկ Կէօքչէն կ'ապրի շքեղ պալատի մը մէջ՝ Աթաթուրքի որդեգրած միւս զաւակներուն հետ (8 հոգեզաւակ)։

Աթաթուրքի համար ոչ մէկ կարեւորութիւն կը ներկայացնէր, թէ իր որդեգրած զաւակները ի՛նչ ազգութեան կը պատկանէին կամ թէ անոնց երակներուն մէջ ի՛նչ արիւն կը հոսէր, կարեւորը այն էր, որ անոնք կը դաստիարակուէին թրքական ոգիով։ Քեմալի համար թուրք կը համարուէին բոլոր անոնք, որոնք կը սիրէին Թուրքիան եւ կ'աշխատէին անոր բարօրութեան ու բարգաւաճման համար։

1934-ին, Թուրքիոյ մէջ, մականուններ ունենալու օրէնք մը կը սահմանուի եւ Քեմալ իր երկնագոյն աչքերով հոգեզաւակը կը կնքէ Կէօքչէն (թրքերէն՝ երկնային) մականունով:

Հետագային, Քեմալ Աթաթուրքի կամքով՝ Սապիհա ռազմօդային կրթութիւն կը ստանայ։

1937-ի ալեւի զազա քիւրտեր Տերսիմի («Ծոփաց Աշխարհ», որ այժմ կը կոչուի «Թունճելի») մէջ, Սէյիտ Ռըզայի առաջնորդութեամբ, կ'ըմբոստանան: Մուսթաֆա Քեմալ ոչ միայն սպանդ կը կազմակերպէ, այլեւ կ'աւերէ շրջանը եւ կը տեղահանէ բնակչութիւնը: Ռմբակոծումներուն կը մասնակցի տխրահռչակ թրքացուած օդաչուհի Սապիհա Կէօքչէն[5][6]:

Գաղտնիքի Բացայայատում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Սապիհա Կէօքչէն, 1938


17 ­Յու­լիս 1915-ին, ­Թա­լէաթ ­Փա­շա­յի ծրագ­րած հայ­կա­կան տա­րագ­րու­թեան հեր­թը կը հասնի Այն­թապ։ ­Ճի­պին գիւ­ղի բնա­կիչ ­Սէ­պիլ­ճեան ըն­տա­նիքն ալ շուրջ 1500 հո­գիէ բաղ­կա­ցող կա­րա­ւա­նի մը հետ կ­'ուղ­ղո­ւի Հա­լէպ։ Այն­թա­պը այս ճամ­բոր­դու­թեան ա­ռա­ջին կա­յանը կը հանդիսանայ, ուր ըն­տա­նի­քին մայ­րը կը հա­մա­կեր­պի «չորս ե­րեխա­յով չես կրնար ա­ւար­տել այս ճամ­բան, աղ­ջիկ­նե­րը հոս ձգէ» ա­ռա­ջար­կին։ ­Վերջինս վե­ցա­մեայ ­Տի­րու­հին եւ եր­կու տա­րե­կան ­Խա­թու­նը կը յանձ­նէ Ա­մե­րի­կեան ­Կեդ­րո­նա­կան ­Քո­լէ­ճին որ­բա­նո­ցին։ Կա­րա­ւա­նը ­Ճի­պի­նի ե­րէց ­Տէր ­Ներ­սէս ­Քա­հա­նայ ­Պա­պաեա­նին ա­ռաջ­նոր­դու­թեամբ կը շա­րու­նա­կէ իր եր­թը դէ­պի ­Սու­րիոյ հա­րա­ւը։ ­Բա­զում չար­չա­րանք­նե­րէ ետք, 30 ­Հոկ­տեմ­բեր 1918-ի զի­նա­դա­դա­րէն ետք, դար­ձեալ ­Տէր ­Ներ­սէ­սի ա­ռաջ­նոր­դու­թեամբ, կարաւանը կը վե­րա­դառ­նայ Այն­թապ։ ­Մա­րի­ամ ­Սէ­պիլ­ճեան, անմիջապէս կը դի­մէ Ա­մե­րի­կեան որ­բա­նոց, որուն պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րէն կը լսէ, թէ ­Խա­թու­նը փախ­ցըւած է եւ ի դէմ ի­րենց բո­լոր դի­մում­նե­րուն, կա­րե­լի չէ ե­ղած զինք ետ բե­րել։ ­Միայն լսած են, որ այդ որ­բու­կը պահ դրուած է ­Մուս­թա­ֆա Քեմալ ­Փա­շա­յին կող­մէ։

­Կի­լի­կիոյ հա­յու­թեան ճա­կա­տագ­րա­կան թո­ւա­կա­նին, երբ Դեկ­տեմ­բե­րին 1921-ին ­ֆրան­սա­ցի­ներ Ան­գա­րա­յի կա­ռա­վա­րու­թեան հետ հա­մա­ձայ­նե­լով ամ­բողջ ­Կի­լի­կիան, նե­րա­ռեալ Այն­թա­պը կը ձգեն թուր­քե­րուն, հա­յե­րը ան­գամ մը եւս կը հար­կադ­րո­ւին ­Սու­րիոյ ճամ­բան բռնե­լ։ ­Մէկ ան­հա­տը պակ­սած ­Սէ­պիլ­ճեան ըն­տա­նիքն ալ կը հաս­տա­տո­ւի ­Հա­լէ­պի ­Տա­ու­տի­է, կամ այժ­մու ա­նու­նով՝ Էշ­րէ­ֆի­է թա­ղա­մա­սը։ Ըն­տա­նի­քին հայ­րը՝ Ներ­սէս, կը մա­հա­նայ հինգ տա­րի ետք։ ­Մա­րիամ երկ­րորդ ա­մուս­նու­թիւն մը կը կնքէ Քա­րա ­Քա­րա­յեա­նի հետ։ Այս ա­մուս­նու­թե­նէն ալ որ­դի մը կ­'ու­նե­նայ։ Մա­րիամ 1947-ին կը մա­հա­նայ ­Խա­թու­նի կա­րօ­տը սիրտին։

Մա­րիա­մի դուստ­րը՝ ­Տի­րու­հի, 1946-ին կ­'ա­մուս­նա­նայ ­Սա­հակ ­Տէր-­Ղա­զա­րեա­նին հետ եւ կը ներ­գաղ­թէ Հա­յաս­տան։ ­Նոյն տա­րի ծնող ա­ռա­ջին աղ­ջի­կը կը կո­չէ Հ­ռիփ­սի­մէ։ 1948-ին երկ­րորդ աղ­ջիկ մը կ­'ու­նե­նայ, ո­րուն կու տայ քրո­ջը ա­նու­նը՝ ­Խա­թուն։ Ա­ւե­լի ուշ եր­կու որ­դի­ներ ալ կ­'ու­նե­նայ։

Մա­րիա­մին ­Հա­լէպ ապ­րող եղ­բօ­րոր­դին՝ Աբ­րա­համ ­Կա­րա­պե­տեան, 1955-ին կը յա­ջո­ղի ­Խա­թու­նին հետ կապ հաս­տա­տել։ Ան­գա­րա կու գայ, կը տե­սակ­ցի եւ կը նկա­րո­ւին միա­սին։ ­Խա­թուն հսկայ գու­մար մը կը նո­ւի­րէ ա­նոր։ Աբ­րա­համ այդ գու­մա­րին հետ կը բե­րէ նաեւ գաղտ­նիք մը։ ­Գաղտ­նիք մը, որ կարճ ժամանակ մը ետք կը պարզուի, ­թէ Խա­թու­ն Ա­թա­թուր­քին հո­գե­զա­ւակ ­Սա­պի­հա ­Կէօք­չէնը ե­ղած է[7]։

Հետագային, երբ Հրանդ Տինք կը բացայայտէ Սապիհա Կէօքչէնի հայ արմատներ ունենալը, Պոլսոյ նահանգապետը կ'ազդարարէ Տինքը, որպէսզի դադրի այս տեսակ վնասակար յայտարարութիւններ կատարելէ: Ծայրայեղական թուրքեր այս բացայայտումը կը նկատեն նախատինք Աթաթուրքին, Սապիհային, որ տիպար թուրք հերոս կին մըն էր, ինչպէս նաեւ` նախատինք բոլոր թուրքերուն: Հայորդին կը մնայ անդրդուելի: Կարճ ժամանակ մը ետք մութ ձեռքեր կը սպաննեն Հրանդ Տինքը[8]:

Սապիհայի անուան միջազգային օդակայանը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Սապիհա Կէօքչէնի անունով կառուցուած է Պոլսոյ միջազգային օդակայանը՝ 8 Յունուար, 2001-ին:

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Deutsche Nationalbibliothek Record #119457695 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
  3. ↑ Sabiha Gokcen biography, Hargrave Pioneers of Aviation
  4. ↑ Sabiha Gökçen's biography, USAF Air Command and Staff College
  5. ↑ Տերսիմի ռմբակոծում
  6. ↑ Աթաթուրքի հրահանգը
  7. ↑ Սապիհա՝ Խաթուն Սեպիլճեան
  8. ↑ Հրանդ Տինքի բացայայտումը

Արտաքին յղումներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Սապիհա_Կէօքչէն&oldid=198172» էջէն