Յակոբ Մեղապարտ

Յակոբ Մեղապարտ;
Ծնած է	15-րդ դար
Մահացած է	16-րդ դար
Երկեր/Գլխաւոր գործ	Ուրբաթագիրք
Մասնագիտութիւն	տպագրիչ

Յակոբ Մեղապարտ (15-րդ դար - 16-րդ դար), հայ առաջին տպագրիչ, հայկական տպագրութեան սկզբնաւորող եւ հիմնադիր։

Գործունէութիւնը

Յակոբ Մեղապարտը հայ առաջին տպագրիչն է, հայկական տպագրութեան սկզբնաւորողը։

Յակոբ Մեղապարտն իր տպարանը հիմներ է Վենետիկի մէջ, քանի որ Հայաստանի մէջ այդ ժամանակ գիրք տպագրելու համար նպաստաւոր պայմաններ չեն եղած։ Իտալական իշխանութիւններէն հայերէն գիրքեր հրատարակելու թոյլտուութիւն ստանալով, տեղի գրաձուլող վարպետներուն իր տուած նմոյշներով պատուիրեր է հայերէն բոլորգիր եւ գլխագիր տպատառեր, զարդագրերու, պատկերներու, զարդաձեւ շրջանակներու տպատախտակներ, ձեռք բերեր է տպագրական մեքենայ եւ այլ սարքեր։

Յակոբ Մեղապարտի սարքաւորած առաջին հայկական տպարանի լոյս ընծայած 6 գիրքերը

Յակոբ Մեղապարտի սարքաւորած առաջին հայկական տպարանը գործեր է 1512–13 թթ. եւ լոյս ընծայեր է հաւանաբար 6 գիրք (պահպանուեր են 5-ը)։ Տպագիր գիրքերէն առաջինը՝ «Ուրբաթագիրքը»^[2], աղօթքներու ու մաղթանքներու ժողովածու է, ընդգրկուած են ընդարձակ հատուածներ Աւետարանէն, հատուած մը Գրիգոր Նարեկացիի «Մատեան ողբերգութեան» բանաստեղծութենէն։ Այնուհետեւ տպագրեր է «Պատարագատետր»^[3], «Աղթարք»^[4], «Պարզատումար»^[5], «Տաղարան»^[6] գիրքերը, որոնցմէ միայն «Պատարագատետրն» ունի հրատարակութեան թուականը, վայրն ու տպագրիչի անունը նշող յիշատակարան՝ «Այս սուրբ տառերը գրուեցան 1513-ին Վենեժ աստուածապահ քաղաքին մէջ, որ Վենետիկ է՝ Ֆրանքսթան, Մեղապարտ Յակոբի ձեռքով»։ Այն կը ներկայացնէ պատարագի կարգը Հայ եկեղեցւոյ մէջ։

«Աղթարք»-ի մէջ ընդգրկուած են հետաքրքրաշարժ զրոյցներ, երազներու եւ աստղագուշակութեան մեկնութիւններ։ «Պարզատումարը» 1512 թուականէն սկսեալ, յաջորդ 36 տարուայ անշարժ տոմարացոյցն է։ «Տաղարանը» հայ միջնադարեան տաղերգութեան ժողովածու է, ուր ընդգրկուած են Ներսես Շնորհալիի, Ֆրիկի, Յովհաննէս Թլկուրանցիի, Մկրտիչ Նաղաշի ստեղծագործութիւններէն։

Յակոբ Մեղապարտի տպագրած գիրքերու էջերը զարդանախշուած

Յակոբ Մեղապարտի տպագրած գիրքերու էջերը գեղեցիկ զարդանախշուած են. դրոշմուած են 4 մեծ եւ 24 փոքր զարդեր, շարք մը պատկերներ, զարդագիրեր։ Տպագրութիւնը երկգոյն է՝ սեւ ու կարմիր։ Գիրքերը փոքր են՝ կաշիէ զարդանկար կազմերով։ Վերջին էջերուն Յակոբ Մեղապարտի տպանշանն է՝ լատիներէն D. I. Z. A. տառերով. Dei Servus հայերէն կը նշանակէ Աստծոյ ծառայ, Iakobus՝ Յակոբ, Zanni՝ Ծաննի՝ Յովհաննէս (եան), Armenius՝ Հայ։ Մեղապարտեան հրատարակութիւններու տպաքանակի մասին ոչ մէկ բան յայտնի է։ Այս գիրքերը Վենետիկէն հայրենիք եւ հայաբնակ այլ վայրեր հասցուցեր են հայ վաճառականները։

Յակոբ Մեղապարտի տպագրութիւնը յետագային դարձեր է հայկական գրատպութեան զարգացման հիմքը։ Անոր տպագրական արուեստի աւանդները (տպատառերու, զարդագիրերու ու զարդերու ձեւերը, տպագիր էջի չափը եւ այլն) օգտագործեր են հայ տպագրիչներ Աբգար Թոխաթեցին, Սուլթանշահը, ռուս առաջին տպագրիչ Իվան Ֆեոտորովը, եւրոպացի շատ տպագրիչներ։

Յակոբ Մեղապարտի անունով Երեւանի մէջ

Յակոբ Մեղապարտի անունով Երեւանի մէջ կոչուեր է տպագրատուն, կանգնեցուած է անոր յուշարձանը (1987 թ., քանդակագործ՝ Խաչատուր Իսկանտարեան)։

Հրատարակութիւններ

Գրականութիւն

Զարբհանալեան Գ., Պատմութիւն հայկական տպագրութեան, Վենետիկ-Սբ. Ղազար, 1895։
Լէօ, Հայկական տպագրութիւն» հատոր Ա, Թիֆլիս, 1904։
Գարեգին Լեւոնեան, «Հայ գիրքը և տպագրութեան արուեստը», Երեւան, 1958։
Ռաֆայել Իշխանեան, Հայ գիրքի պատմութիւն, հատոր 1, Հայ տպագիր գիրքը 16-17-րդ դարերում, Երեւան, 2012։
Վարդան Դեվրիկեան, Հայ գիրքը աշխարհի խաչմերուկներուն, մասն Ա, Վենետիկէն Հռոմ (16-րդ դար), Երեւան, 2012։
Agnès Ouzounian (Paris), Ուրբաթագիրք (Venice, 1512,- Armenian Print Conference: Port Cities and Printers: Five Centuries of Global Armenian Print. UCLA): From the Manuscript to the First Printed Book^{[permanent dead link]}