Jump to content

Մոնա Լիզա տել Ճիոքոնտօ

Խմբագրել յղումները
Լիզա տել Ճիոքոնտօ
Ծնած է 15 Յունիս 1479
Ծննդավայր Ֆլորանս,  ԻտալիաԻտալիա
Մահացած է 15 Յուլիս 1542
Տեսակ դիմապատկեր[1]
Ամուսին Ֆրանչեսքօ տել Ճիոքոնտօ
Ծնողներ Անթոնմարիա տի Նոլտօ Ժերարտինի, Լուքրեցիա տել Քաշիա
Երեխաներ Փիեռօ, Քամիլա, Անտրէա, Ճիոքոնտօ եւ Մարիեթթա

Մոնա Լիզա տել Ճիոքոնտօ (Lisa del Giocondo), ծննդեան անունը՝ Ժերարտինի, (15 Յունիս 1479, Ֆլորանս (Florence) - 15 Յուլիս 1542, Ֆլորանս), ծանօթ է նաեւ իբրեւ Լիզա Ժերարտինի, Լիզա տի Անթոնիօ Մարիա (կամ Անթոնմարիա) Ժերարտինի եւ Մոնա Լիզա անուններով: Իտալիոյ Ֆլորանս եւ Թոսքանա (Tuscany) քաղաքներու յայտնի Ժերարտինի ընտանիքի անդամ է: Կ'ենթադրուի, որ ան Լէօնարտօ տա Վինչիի` իտալական վերածնունդի դարաշրջանի ստեղծած յայտնի գլուխ գործոցին հերոսուհին է:

Լիզայի կենսագրութենէն քիչ բան յայտնի է: Ծնած է Ֆլորանսի մէջ, պատանի հասակին ամուսնացած է հագուստի եւ մետաքսի վաճառականի մը հետ, որ հետագային տեղական պաշտօնեայ դարձած է: Լիզա ունեցած է հինգ երեխայ: Ապրած է յարմարաւէտ, միջին խաւի դասին բնորոշ կեանք մը: Ամուսնինէն, որ տարիքով իրմէ մեծ էր, երկար ապրած է:

Լիզայի մահէն դարեր ետք, «Մոնա Լիզա» կտաւը դարձած է կերպարուեստի մարզի մէջ աշխարհի յայտնի գլուխ գործոցներէն մէկը[2]: Կտաւը մեծ հետաքրքրութիւն յառաջացուցած է հետազօտողներու եւ արուեստի սիրահարներու մօտ, եւ այս աշխատանքը դարձած է համաշխարհային ճանաչում ունեցող արուեստի գործ մը: 2005-ին վերջապէս յստակացած է Լիզա տել Ճիոքոնտոյի եւ Մոնա Լիզայի համապատասխանութիւնը[3]:

Վաղ Կեանք եւ Ընտանիք

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լիզա Ֆլորանսի հին եւ ազնուական ընտանիքէ մը սերած էր, որ ժամանակի ընթացքին կորսնցուցած էր իր ազդեցութիւնը[4]: Անոնք ունեւոր էին, բայց հարուստ չէին, քաղաքին մէջ կ'ապրէին ագարակային եկամուտով, ունէին Եւրոպայի ամենամեծ եւ տնտեսապէս արդիւնաւէտ ագարակներէն մէկը[5]:

Հայրը՝ Անտոն Մարիա տի Նոլտօ Ժերարտինի (Antonmaria di Noldo Gherardini), կորսնցուցած էր իր երկու կիները. Լիզա տի Ճիովաննի Ֆիլիփփօ տէ Քարտուչչիի (Lisa di Giovanni Filippo de' Carducci) հետ ամուսնացած էր 1465-ին, Քաթերինա տի Մարիոթթօ Ռուչելայի (Caterina di Mariotto Rucellai) հետ՝ 1473-ին: Երկուքն ալ մահացած էին ծննդաբերութեան ժամանակ[6]: Լիզային մայրը՝ Լուքրեզիա տել Քաշիա (Lucrezia del Caccia), Փիեռա Սփինելիի (Piera Spinelli) դուստրն էր, որու հետ Ժերարտինի (Gherardini) ամուսնացած էր 1476-ին[6]: Ժամանակ մը Ժերարտինի Թոսքանայի Շիանթի (Chianti) շրջանին մէջ ունեցած կամ վարձած է վեց ագարակ, ուր ցորեն սերմանած է, արտադրած գինի եւ ձիթապտուղի ձէթ, ինչպէս նաեւ ընտանի անասուններ պահած[7]:

Լիզա ծնած է 15 Յունիս 1479-ին Ֆլորանսի մէջ[6], հակառակ անոր, որ երկար տարիներ կարծուած է, թէ ան ծնած է ընտանիքին գիւղական սեփականութիւններէն մէկուն մէջ՝ Կրեւէն (Greve) դուրս գտնուող վիլլա Վինիամաճոյի մէջ (Villa Vignamaggio) [8]: Լիզա անուանուած է հօրենական մեծ մօր ի պատիւ[9]: Եղած է ընտանիքին եօթը երեխաներուն անդրանիկը, ունեցած է երեք քոյր, որոնցմէ մէկը կը կոչուէր Ճինվերա (Ginevra) եւ երեք եղբայր՝ Ճիովանկուալպերթօ (Giovangualberto), Ֆրանչեսքօ (Francesco) եւ Նոլտօ (Noldo) [10]:

Ընտանիքը ապրած է Ֆլորանսի մէջ, սկիզբը Սանթա Թրինիթա (Santa Trinita) եկեղեցւոյ մօտակայքը, այնուհետեւ տարածք մը վարձած են Ֆլորանսի Սանթօ Սփիրիթօ (Santo Spirito) եկեղեցւոյ մօտակայքը. հաւանական է, որ ի վիճակի չեն եղած վերանորոգելու նախկին վնասուած տունը: Լիզային ընտանիքը տեղափոխուած է ներկայի Փեփի փողոցը (Via dei Pepi), որ այդ օրերուն մօտ էր Սանթա Քրոշի (Santa Croce) եւ եղած է Լէօնարտօ տա Վինչիի (Leonardo da Vinci) հօր՝ Սըր Փիեռօ տա Վինչիի (Ser Piero da Vinci) դրացին[11]: Ընտանիքը քաղաքին հարաւային հատուածին մէջ՝ Փոճիօ (Poggio) գիւղին մէջ, ունեցած է 32 քառակուսի մեթր տարածքով փոքրիկ տուն մը[12]: Նոլտօ՝ Լիզային մեծ հայրը, Շիանթիի (Chianti) ագարակը կտակած է Սանթա Մարիա Նովա (Santa Maria Nuova) հիւանդանոցին: Ժերարտինի վարձած է հիւանդանոցին ագարակներէն եւ վերահսկած անոնց ցորենի բերքը, որու շնորհիւ ընտանիքը կրցած է ամրան արձակուրդները անցընել Ca' di Pesa կոչուող տան մէջ[7]:

Ամուսնութիւն, Հետագայ Կեանք

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

5 Մարտ 1495-ին 15 տարեկան Լիզա ամուսնացած է կտորի ու մետաքսի համեստ ու յաջողակ վաճառական Ֆրանչեսքօ տի Պարդոլոմէօ տի Զանոպի տել Ճոքիոնտոյի (Francesco di Bartolomeo di Zanobi del Giocondo) հետ, դառնալով անոր երրորդ կինը: Լիզային օժիտը կազմած է 170 իտալական ֆլորին (florins) եւ գիւղի իր հօրենական տան մօտ գտնուող Սան Սիլվեստրօ (San Silvestro) ագարակը. ասիկա կը փաստէ, որ Ժերարտինի ընտանիքը այդ օրերուն հարուստ չէր, ինչ որ տեղի կու տայ մտածելու, թէ ինք եւ ամուսինը զիրար սիրած են [13]: Սեփականութիւնը կը գտնուէր Քասթելինայի (Castellina) եւ Սան Տոնաթոյի (San Donato in Poggio) միջեւ, այն երկու ագարակներուն մօտ, որոնք հետագային պատկանած են Մայքըլանճելոյի (Michelangelo) [11]: Ամուսինները ապրած են միջին դասի բնորոշ կեանք մը: Լիզային ամուսնութեամբ անոր ընկերային դիրքը բարձրացած է, քանի որ ամուսինին ընտանիքը աւելի հարուստ էր, քան իրը[13], Ֆրանչեսքօ հռչակ շահած էր այն առումով, որ Ժերարտինին «հին անուն» էր[14]: Անոնք Ֆրանչեսքոյի ընտանիքին հետ համատեղ ապրած են մինչեւ 5 Մարտ 1503, մինչեւ որ Ֆրանչեսքօ ի վիճակի կ'ըլլայ տուն մը գնելու Վիյա տելա Սթուֆայի (Via della Stufa) իր հօրենական տան քով:

Կ'ենթադրուի, որ Լէօնարտօ Լիզային դիմանկարը սկսած է նկարել նոյն տարին[15][16]:

Map of Florence with colored dots near the Ponte Vechhio
Կեդրոնական Ֆլորանս: Ֆրանչեսքօ եւ Լիզա ապրած են Վիլլա տելա Ստուֆայի մէջ (կարմիր), 1 քմ հիւսիս Առնօ գետէն: Լիզայի ծնողները ապրած են գետին աւելի մօտ. նախ՝ հիւսիսը, ապա՝ հարաւը (մանուշակագոյն)

Լիզա եւ Ֆրանչեսքօ ունեցած են հինգ երեխայ՝ Փիեռօ (Piero), Քամիլա (Camilla), Անտրէա (Andrea), Ճիոքոնտօ (Giocondo) եւ Մարիեթթա (Marietta), որոնցմէ չորսը ծնած են 1496-1507 երկարող ժամանակաշրջանին[17]: 1499-ին Լիզա կորսնցուցած է աղջիկ երեխայ մը[12]: Լիզա դաստիարակած է նաեւ Պարդոլոմէօն (Bartolomeo)՝ ամուսինին եւ անոր առաջին կնոջ՝ Քամիլա տի Մարիոթթօ Ռուչելայի (Camilla di Mariotto Rucellai) որդին, որ մէկ տարեկանին կորսնցուցած էր մայրը: Լիզային խորթ մայրը՝ Քաթերինա տի Մարիոթթօ Ռուչելայը (Caterina di Mariotto Rucellai), եւ Ֆրանչեսքոյի առաջին կինը եղած են քոյրեր եւ սերած են յայտնի Ռուչելայ ընտանիքէն:

Քամիլա ու Մարիեթթա միանձնուհիներ դարձած են: Քամիլա, ստանալով քոյր Պէաթրիչէ (Suor Beatrice) անունը, մտած է Սեն Տոմենիքօ տի Քաֆաճիօ (San Domenico di Cafaggio) մենաստանը, ուր անոր վստահուած է քոյր Անտոնմարիայի (Antonmaria), քոյր Ալպիերայի (Suor Albiera), քոյր Լիզայի (Lisa), քոյր Քամիլայի (Suor Camilla) եւ քոյր Ալեսանտրայի (Suor Alessandra) խնամքը[18]: Պէաթրիչէ մահացած է 18 տարեկանին[18], թաղուած է Սանթա Մարիա Նովելլայի եկեղեցւոյ (Santa Maria Novella) մէջ[19]: Լիզա լաւ յարաբերութիւններ ունեցած է Ս. Օրսոլօ մենաստանին (Sant'Orsola) հետ եւ 1521-ին կրցած է Մարիեթթան տեղաւորել այդ մենաստանին մէջ, որ ստանալով քոյր Լուտովիքա (Suor Ludovica) անունը՝ դարձած է մենաստանին յարգուած անդամներէն մէկը եւ ստանձնած՝ որոշ պարտականութիւններ[20]:

Ֆրանչեսքօ Ֆլորանսի մէջ դարձած է պաշտօնեայ: 1499-ին ընտրուած է Dodici Buonomini-ի կազմի անդամ, 1512-ին, Ֆլորանսի Սինիորիայի (Signoria cittadina), ուր 1524-ին դարձած է «փրիորի» (Priori ): Քաղաքական կամ առեւտրական գործերով ան կապեր ունեցած է Մետիչի ընտանիքին հետ: 1512-ին, երբ Ֆլորանսի կառավարութիւնը վախցած է Մետիչիներու աքսորէն վերադարձին համար, Ֆրանչեսքօ բանտարկուած է եւ տուգանք վճարած՝ 100 ֆլորինով (florin): Մետիչիներու վերադառնալուն պէս՝ Սեպտեմբերին ան ազատ արձակուած է[19][21]:

1537-ի Յունիսին իր կտակին մէջ Ֆրանչեսքօ Լիզային վերադարձուցած է օժիտը, անոր տուած է հագուստ, ոսկեղէն եւ ապահոված անոր ապրուստը: Կնոջ խնամքը վստահած է իրենց դստեր՝ Լուտովիքայի, իսկ անոր անկարողութեան պարագային, որդիին՝ Պարդոլոմէոյին՝ գրելով.

Նկատի առնելով Մոնա Լիզային սէրն ու ջերմութիւնը, փաստ, որ ան միշտ գործած է ազնիւ հոգիով եւ եղած հաւատարիմ կին, կ'ուզեմ, որ ան ունենայ ամէն ինչ, որուն կարիքը ունի[22]:


Մահ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լիզա տէլ Ճիոքոնտօ կեանքին վերջին տարիները ապրած է Ֆլորանսի Ս. Օրսոլա մենաստանին մէջ, ուր մահացած է Յուլիս 1542-ին՝ 63 տարեկանին[23]:

Մոնա Լիզա

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Մոնա Լիզա կտաւը ամբողջական (անգլերէն՝ Mona Lisa, իտալերէն՝ «La Gioconda», ֆրանսերէն՝ «La Joconde»), Լէօնարտօ տա Վինչի, Լուվր

Բարեկեցիկ այլ ֆլորանսցիներու նման Ֆրանչեսքոյի ընտանիքին անդամները նոյնպէս արուեստի սիրահարներ էին: Անոր որդին՝ Պարդոլոմէօ խնդրած է Անթոնիօ տի Մացցիերիէն (Antonio di Donnino Mazzieri) որմնանկար մը ստեղծել Ֆլորանսի Սանտիսիմա Անունցիատա պազիլիքայի (Basilica della Santissima Annunziata di Firenze) ընտանեկան գերեզմանոցին մէջ։ Նկարիչ Անտրէա տել Սարտօ (Andrea del Sarto) Մատոննայի պատկերով կտաւ մը ստեղծած է ընտանիքի այլ անդամի մը համար[19]: Ֆրանչեսքօ Լէօնարտոյի պատուիրած է ստեղծել կնոջ դիմանկարը, Տոմենիքօ Փուլիկոյի (Domenico Puligo) պատուիրած է ստեղծել Ս. Ֆրանսիս Ասսիսեցիի (Saint Francis of Assisi) կտաւը: Կ'ենթադրուի, որ Լիզայի դիմանկարին պատուէրով Ֆրանչեսքօ տօնած է Անտրէայի (Andrea) ծնունդը եւ ընտանեկան տան ձեռքբերումը[16]:

«Մոնա Լիզա» կը համապատասխանէ Ժե. եւ վաղ Ժզ. դարու առաքինի կնոջ պատկերող դիմանկարի պահանջներուն: Լիզա պատկերուած է իբրեւ հաւատարիմ կին՝ աջ ձեռքը յենած ձախ ձեռքին: Լէօնարտօ Լիզան ներկայացուցած է իբրեւ նորաձեւ ու յաջողակ, թերեւս աւելի ապահով, քան իրականութեան մէջ։ Անոր մուգ զգեստները եւ սեւ քողը սպանական նորաձեւութեան ազդեցութեան տարրեր ունին եւ բնաւ չեն արտացոլացներ անոր սուգը առաջին դստեր կորուստին համար, ինչպէս որոշ գիտնականներ ենթադրած են: Դիմանկարը մեծ է. անոր չափերը կը համապատասխանեն այդ շրջանի արուեստի հարուստ մեկենասներու ձեռք բերած գործերուն: Այս շռայլութիւնը կը բացատրուի Ֆրանչեսքոյի եւ Լիզայի ընկերային ձգտումով[24]:

The space on the wall in the Louvre left by the thief
«Մոնա Լիզա» կտաւի կողոպուտը Լուվրէն 1911-ին, 1960-1970-ականներու շրջագայութիւն, որ կը նպաստէ կտաւին հռչակին[25]

Լէօնարտօ 1503-ի գարնան եկամուտ չունէր, որ կրնար մասամբ բացատրել յատուկ դիմանկար ստեղծելու անոր հետաքրքրութիւնը[21][26]: Սակայն այդ տարուան ընթացքին աւելի ուշ ան, ամենայն հաւանականութեամբ, ստիպուած եղած էր յետաձգելու «Մոնա Լիզայի»ն աշխատանքը, երբ անոր վճարած են սկսելու «Անկիարիի ճակատամարտը» (The Battle of Anghiari), որ արժէքաւոր գործ էր, եւ ըստ պայմանագիրին ան կտաւը պէտք էր աւարտէր Փետրուար 1505-ին[27]: 1506-ին Լէօնարտօ դիմանկարը համարած է անաւարտ[28]: Ան աշխատանքին համար չէր վճարուեր եւ այդ պատճառով զայն գնորդին չէր փոխանցեր[29]: Նկարիչին կտաւները անոր հետ կը ճամբորդէին ամբողջ կեանքին ընթացքին, եւ հաւանական է, որ Լէօնարտօ «Մոնա Լիզան» աւարտած է տարիներ ետք Ֆրանսայի մէջ[14], ըստ ենթադրութեան, 1516-ին[30]:

Կտաւին վերնագիրը կը թուագրուի 1550-ին: Ֆրանչեսքոյի ընտանիքին բարեկամ Ճորճօ Վազարի,[12] գրած է.

Լէօնարտօ կը ստիպուի նկարել Ֆրանչեսքօ տել Ճիոքոնտոյի կինը՝ «Մոնա Լիզայի»ն դիմանկարը[28] (իտալ.՝ Prese Lionardo a fare per Francesco del Giocondo il ritratto di mona Lisa sua moglie.)[31]:


Նկարին իտալերէն անուանումը` «La Gioconda», անոր ամուսնական անունին իգական ձեւն է: Անունին ֆրանսերէն տարբերակն է «La Joconde»-ը: Հակառակ անոր, որ անունը կը ծագէր Լիզային ամուսնական անունէն, անոնց աւելցուցած էին յաւելեալ նշանակութիւն մը, որ անունը կը ծագի «զուարթ» (անգլերէն՝ «jocund») կամ «երջանիկ» բառէն[14]:

Ըստ շահարկումներու, Լիզային անունը կը վերագրուի չորս տարբեր կտաւներու, իսկ ինքնութիւնը՝ առնուազն 10 տարբեր անձերու[32][33]: Ի. դարու վերջը նկարը կը դառնայ համաշխարհային նշանաբան: Անիկա կ'օգտագործուի աւելի քան 300 այլ կտաւներու եւ 2000-էն աւելի ծանուցումներու մէջ՝ իւրաքանչիւր շաբաթ յայտնուելով առնուազն մէկ նոր ծանուցումի մէջ[34]:

Vespucci's notation on an old manuscript
Ակոսթինօ Վեսպուչիի լուսանցքային գրառումը

2005-ին Հայտըլպըրկի Համալսարանի գրադարանի (University Library of Heidelberg) փորձագէտ մը գրադարանի հաւաքածոյին մէջ յայտնաբերած է լուսանցքային գրառում մը, որ կը հաստատէ, որ նստած կինը Լիզան է: Ակոսթինօ Վեսպուչիի (Agostino Vespucci) 1503-ի գրառումը կը հաստատէ, որ Լէօնարտօ աշխատած է Լիզա տել Ճիոքոնտոյի դիմանկարին վրայ[3]: «Մոնա Լիզա» կտաւը ֆրանսական հսկողութեան տակ եղած է Ժզ. դարէն սկսեալ, երբ զայն ձեռք բերած է Ֆրանսիս Ա.-ը (King Francis I), իսկ Ֆրանսական Մեծ Յեղափոխութենէն ետք անիկա հասանելի դարձած է ժողովուրդին[35]:

Կտաւը կը համալրէ Լուվրի հաւաքածոյին կազմը, եւ իւրաքանչիւր տարի զայն կը տեսնէ 6 միլիոն հոգի[36]:

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. ↑ RKDimages
  2. ↑ Riding, Alan (April 6, 2005)։ «In Louvre, New Room With View of 'Mona Lisa'»։ The New York Times (The New York Times Company)։ արտագրուած է՝ 2007-10-07 
  3. ↑ 3,0 3,1 «Mona Lisa – Heidelberger Fund klärt Identität (English: Mona Lisa – Heidelberger find clarifies identity)»։ University Library Heidelberg։ արտագրուած է՝ 2008-01-15 
  4. ↑ Pallanti 2006, p. 58
  5. ↑ Pallanti 2006, pp. 17, 23, 24
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Pallanti 2006, p. 37
  7. ↑ 7,0 7,1 Pallanti 2006, pp. 41–44
  8. ↑ «History of Vignamaggio»։ Villa Vignamaggio։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ May 12, 2006-ին։ արտագրուած է՝ 2008-04-05 
  9. ↑ Pallanti 2006, p. 40
  10. ↑ Pallanti 2006, p. 44
  11. ↑ 11,0 11,1 Pallanti 2006, pp. 45–46
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Zöllner 1993, p. 4
  13. ↑ 13,0 13,1 Zöllner 1993, p. 5
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Kemp, Martin (2006)։ Leonardo Da Vinci: The Marvellous Works of Nature And Man։ Oxford University Press via Google Books limited preview։ էջեր 261–262։ ISBN 0-19-280725-0։ արտագրուած է՝ 2007-10-05 
  15. ↑ «Portrait of Lisa Gherardini, wife of Francesco del Giocondo»։ Musée du Louvre։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2007-12-11-ին։ արտագրուած է՝ 2007-10-04 
  16. ↑ 16,0 16,1 Zöllner 1993, p. 9
  17. ↑ Johnston, Bruce (January 1, 2004)։ «Riddle of Mona Lisa is finally solved: she was the mother of five»։ Telegraph.co.uk (Telegraph Media Group)։ արտագրուած է՝ 2007-10-06 
  18. ↑ 18,0 18,1 Pallanti 2006, pp. 61-62
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Müntz 1898, p. 154
  20. ↑ Pallanti 2006, p. 63
  21. ↑ 21,0 21,1 Masters, Roger D. (June 15, 1998)։ Fortune is a River: Leonardo da Vinci and Niccolò Machiavelli's Magnificant Dream of Changing the Course of Florentine History (online notes for Chapter 6)։ Free Press via Dartmouth College (dartmouth.edu)։ ISBN 0-684-84452-4։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ February 3, 2009-ին։ արտագրուած է՝ January 10, 2017 
  22. ↑ Pallanti 2006, p. 105
  23. ↑ Squires, Nick (24 September 2015)։ «Who was Mona Lisa? Burial breakthrough may solve identity mystery behind Da Vinci masterpiece»։ The Daily Telegraph 
  24. ↑ Zöllner 1993, p. 12
  25. ↑ Sassoon 2001, p. 14–16
  26. ↑ Zöllner 1993, p. 7
  27. ↑ Müntz 1898, p. 136
  28. ↑ 28,0 28,1 Clark, Kenneth, quoting a translation of Vasari (March 1973)։ «Mona Lisa»։ The Burlington Magazine (The Burlington Magazine Publications via JSTOR) 115 (840): 144–151։ ISSN 0007-6287։ JSTOR 877242 
  29. ↑ Zöllner 1993, p. 6
  30. ↑ «Mona Lisa 1503-16»։ University of the Arts, London։ արտագրուած է՝ 2007-10-24 
  31. ↑ Vasari, Giorgio (1879) [1550, rev. ed. 1568]։ Le vite de' più eccellenti pittori, scultori ed architettori IV։ Gaetano Milanesi։ Firenze: G.C. Sansoni։ էջ 39։ արտագրուած է՝ 2007-10-05 
  32. ↑ Stites, Raymond S. (January 1936)։ «Mona Lisa--Monna Bella»։ Parnassus (College Art Association via JSTOR) 8 (1): 7–10+22–23։ JSTOR 771197։ doi:10.2307/771197  and Littlefield, Walter (1914)։ The Two "Mona Lisas"։ The Century: A Popular Quarterly by Making of America Project via Google Books scan from University of Michigan copy։ էջ 525։ արտագրուած է՝ 2007-10-09  and Wilson, Colin (2000)։ The Mammoth Encyclopedia of the Unsolved։ Carroll & Graf via Google Books limited preview։ էջեր 364–366։ ISBN 0-7867-0793-3 
  33. ↑ Debelle, Penelope (2004-06-25)։ «Behind that secret smile»։ The Age (The Age Company)։ արտագրուած է՝ 2007-10-06  and Johnston, Bruce (2004-01-08)։ «Riddle of Mona Lisa is finally solved: she was the mother of five»։ Telegraph.co.uk (Telegraph Media Group)։ արտագրուած է՝ 2007-10-06 , and Nicholl, Charles (review of Mona Lisa: The History of the World's Most Famous Painting by Donald Sassoon) (2002-03-28)։ «The myth of the Mona Lisa»։ Guardian Unlimited (London Review of Books via Guardian News and Media)։ արտագրուած է՝ 2007-10-06  and Chaundy, Bob (2006-09-29)։ «Faces of the Week»։ BBC News (BBC)։ արտագրուած է՝ 2007-10-05 
  34. ↑ Sassoon 2001, Abstract and p. 16
  35. ↑ Sassoon 2001, p. 8
  36. ↑ Chaundy, Bob (2006-09-29)։ «Faces of the Week»։ BBC News (BBC)։ արտագրուած է՝ 2007-10-05  and Canetti, Claudine (n.d.)։ «The world's most famous painting has the Louvre all aflutter»։ Actualité en France via French Ministry of Foreign and European Affairs (diplomatie.gouv.fr)։ արտագրուած է՝ 2007-10-08 

Գրականութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Արտաքին յղումներ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Աղբիւրներ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Մոնա_Լիզա_տել_Ճիոքոնտօ&oldid=227697» էջէն