Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ

Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ (ռուսերէն՝ Нагорно-Карабахская автономная область, ազրպէյճաներէն՝ Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti), 1923-1991 թուականներուն գոյութիւն ունեցած հայաբնակ մարզ Ազրպէյճանական ՍՍՀ-ի կազմին մէջ։

Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1804-1813 թուականներուն տեղի ունեցած ռուս-պարսկական պատերազմին իբրեւ արդիւնք Ռուսական կայսրութեան եւ Իրանի միջեւ 12 Յուլիս 1813-ին կնքուած Գիւլիստանի պայմանագիրով Արցախի պատմական տարածքը հարաւարեւելեան Կովկասի հետ միասին կ'ընդգրկուի Ռուսական կայսրութեան տիրապետութեան մէջ[1]:

5 Յուլիս 1921-ին Կեդրոնային Կոմիտէի ՌԿԿ(բ) Կովկասեան գրասենեակի Լեռնային Ղարաբաղը կը միանայ Ազրպէյճանական ՍՍՀ-ի հետ, առանց բնակչութեան կարծիքը նկատի առնելու։

1917-ին Ռուսական կայսրութեան մէջ տեղի ունեցած յեղափոխութենէն ետք, վերջինիս տիրապետութեան տակ գտնուող ժողովուրդներուն համար պետութիւններու կազմաւորման նոր գործընթաց մը կը սկսի: 26 Մայիս 1918-էն ինկած ժամանակահատուածին մէջ իրենց անկախութիւնը կը հռչակեն Հայաստանի, Վրաստանի եւ Ազրպէյճանի դեմոկրատական հանրապետութիւնները: Արցախ կը դառնայ հայկական պատմական տարածքին փոքր մասին մէջ իր անկախութիւնը հռչակած Հայաստանի եւ թրքական աջակցութեամբ ձեւաւորուած նորաստեղծ Ազրպէյճանի միջեւ սկսած դաժան պատերազմի թատերաբեմ: Վերջինս իր կազմաւորման օրէն տարածքային պահանջներ կը ներկայացնէ Հարաւային Կովկասի հայկական տարածքներու մեծ մասին նկատմամբ: Տեղի կ'ունենան կատաղի ընդհարումներ հայերու եւ ազերիներու միջեւ: Վերջիններուն կ'օգնէին տարածաշրջան մուտք գործած թրքական կանոնաւոր բանակին ստորաբաժանումները:

1 Դեկտեմբեր 1920-ին Ազգերու լիկային 5-րդ Կոմիտէն 3-րդ ենթակոմիտէի զեկոյցին հիման վրայ, արձագանգելով Ազրպէյճանի տարածքային հաւակնութիւններուն ու հայկական զանգուածային կոտորածներու փաստին, միաձայնութեամբ Ազրպէյճանի Դեմոկրատական Հանրապետութեան Ազգերու Լիկա ընդունելու դէմ կ'արտայայտուի, եւ մինչեւ հակամարտութեան վերջնական կարգաւորումը Արցախը կը ճանչնայ իբրեւ վիճելի տարածք, որու հետ կը համաձայնին հակամարտութեան բոլոր կողմերը, ինչպէս նաեւ Ազրպէյճանը: Այսպիսով, 1918-1920 թուականներուն Ազրպէյճանի Դեմոկրատական Հանրապետութեան ստեղծման ժամակաշրջանին անոր ինքնիշխանութիւնը չէր տարածուեր Արցախի վրայ:

7 Յուլիս 1923-ին Լեռնային Ղարաբաղի հայաբնակ մասէն կազմուած է Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը (ԼՂԻՄ), որուն կեդրոնը Խանքենդի բնակավայրն էր, որ հետագային կը վերանուանուի Ստեփանակերտ: Սկիզբը ԼՂԻՄ-ը սահման ունէր Հայկական ՍՍՀ-ի հետ, բայց 1930-ներու վերջը ընդհանուր սահմանը կը վերցուի։

Վարչական բաժանում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ինքնավար մարզը կը ներառէ.

  • Ստեփանակերտ` մարզային ենթակայութեան քաղաք (ինքնավար մարզի վարչական կեդրոն),
  • 5 շրջան (փակագիծերուն մէջ նշուած են շրջաններուն վարչական կեդրոնները)՝
    • Ասկերանի (Ասկերան քաղաքատիպ բնակավայր), մինչեւ 1978՝ Ստեփանակերտի (քաղաք Ստեփանակերտ),
    • Հատրութի շրջան (ԼՂԻՄ) (Հատրութ քաղաքատիպ բնակավայր),
    • Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ) (Մարտակերտ քաղաքատիպ բնակավայր),
    • Մարտունիի շրջան (ԼՂԻՄ) (Մարտունի քաղաքատիպ բնակավայր),
    • Շուշիի շրջան(Ազրպէյճան) (քաղաք Շուշի): Ինքնավար մարզի շրջանների մեջ մտնում էին.
      • Շուշի մարզային ենթակայութեան քաղաք՝ Շուշիի շրջան,
      • քաղաքատիպ 7 բնակավայր՝
        • Ասկերան (1967)՝ Ասկերանի շրջան,
        • Հատրութ (1963)՝ Հատրութի շրջան,
        • Կարմիր Շուկայ (1947)՝ Մարտունիի շրջան,
        • Լենինաւան (1966)՝ Մարտակերտի շրջան,
        • Մատաղիս (1943)՝ Մարտակերտի շրջան,
        • Մարտակերտ (1960)՝ Մարտակերտի շրջան,
        • Մարտունի (1960)՝ Մարտունիի շրջան,
        • 73 գիւղխորհուրդ:

Ծանօթագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. «Արցախի պատմութիւնը Արցախի Հանրապետութեան ՄԻՊ կայքում:»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019-09-17-ին։ արտագրուած է՝ 2020-10-08 

Տե՛ս նաեւ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]