Տիանա Աբգար
Տիանա Աբգար | |
---|---|
![]() | |
Ծննդեան անուն | հայ.՝ Գայանե Աղաբեգ |
Ծնած է | 12 Հոկտեմբեր 1859[1] |
Ծննդավայր | Եանկոն, Բրիտանական Հնդկաստան, Բրիտանական կայսրութիւն |
Մահացած է | 8 Յուլիս 1937[1] (77 տարեկանին) |
Մահուան վայր | Եոքոհամա, Ճափոն |
Քաղաքացիութիւն |
![]() ![]() |
Մասնագիտութիւն | քաղաքական գործիչ, գրագէտ, դիւանագէտ, հրապարակախօս, արձակագիր |
Տիանա Աբգար (Տիանա Աղաբեկ–Աբգարեան, 12 Հոկտեմբեր 1859[1], Եանկոն, Բրիտանական Հնդկաստան, Բրիտանական կայսրութիւն - 8 Յուլիս 1937[1], Եոքոհամա, Ճափոն), գրող, հրապարակախօս, մարդասէր, հասարակական գործիչ եւ դեսպան․ 1920-ին Ճափոնի եւ Հեռաւոր Արեւելքի մէջ նշանակուած է Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան դեսպան: Տիանա Աբգարի թոռնիկը՝ Միմի Մալայեան Տիանա Աբգարի նուիրուած ֆիլմի բեմադրիչն է[2]:
Կեանքն Ու Գործունէութիւնը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Կեանքը Կալկաթայի Մէջ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Փոքր տարիքին ընտանիքը հաստատուած է Կալկաթա, ուր աշխոյժ հայկական գաղութ մը գոյութիւն ունէր: Ծնողքը պարսկահայ էր, հայրը՝ Նոր Ջուղա քաղաքէն, իսկ մայրը՝ Շիրազէն։ Ընտանիքին 7 զաւակներէն ամէնափոքր էր։ Ուսումը ստացած է Կալկաթայի Ս. Սանդխտեան վարժարանի աղջիկներուն դպրոցին մէջ։ Ան սահուն կը խօսէր հայերէն, անգլերէն, հինտուներէն եւ ճափոներէն:[3]
1888-ին, կ'ամուսնանայ Աբգար Միքայէլ Աբգարին հետ, որուն մօր ընտանիքին արմատները Տիանային մօրը ծննդավայրէն էին։
Աբգարներուն ընտանիքին անդամները մեծանուն առեւտրականներ էին հարաւային եւ ծայրագոյն արեւելքի զանազան երկիրներուն մէջ։
Կեանքը Ճափոնի Մէջ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
1891-ին, երիտասարդ զոյգը կը հաստատուի Ճափոնի Եոքոհամա քաղաքը, ուր եւ կ՛ընդլայնէ ընտանեկան առեւտուրի գործունէութիւնը հիմնելով արտահանման – ներածման առեւտրական ընկերութիւն մը։ Տիանա կը զբաղի 3 զաւակներուն դաստիարակութեամբ եւ միաժամանակ կը սկսի գրել։ Իրարու ետեւէ լոյս կը տեսնեն անոր գրական եւ պատմագիտական 10 գիրքերը, որոնցմէ 3-ը նուիրուած էին Հայաստանի եւ հայութեան դէմ գործուած բռնութիւններուն, ջարդերուն եւ տեղահանութեան[3][4]։
Տիանա Աբգար օտար շրջանակներուն մէջ համարձակօրէն կը ներկայացնէ հայ ժողովուրդին ծանր վիճակը Օսմանեան կայսրութեան մէջ։ Շնորհիւ իր ջանքերուն էր որ Ճափոնը կ՛ըլլայ այն առաջին երկիրներէն որ կը ճանչնայ 1920-ին Հայաստանի անկախութիւնը։
Տիանա Աբգար Դեսպան՝ Նորանկախ Հայաստանի Հանրապետութեան[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Գնահատելով Տիանա Աբգարին հայրենասէր գործունէութիւնը, այդ օրերուն Հայաստանի Արտաքին Գործոց նախարար Համօ Օհանջանեանը անոր կը նշանակէ Հայաստանի Ա․ Հանրապետութեան Ճափոնի դեսպան եւ Եոքոհամայի հիւպատոս։[3] Ան մեծ ճիգ կը թափէ Հայաստանի նորաստեղծ հանրապետութեան ճանաչման համար ու կը յարգուի միջազգային դիւանագիտական շրջանակներէն։ Սակայն չի բաւարարուիր անորմով․ կը զբաղի նաեւ բարեսիրական գործունէութեամբ, օգնելով 1915-ի Ցեղասպանութենէն փրկուած գաղթականներուն՝ օրինաւոր հաստատուին եւրոպական երկիրներուն մէջ։
Ան իր պաշտօնէն կը դադրի Հայաստանի Հանրապետութեան խորհրդայնացումով։
Ամենայն Հայոց Գէորգ Ե․ կաթողիկոսը, ըստ արժանւոյն գնահատելով Աբգարի գործունէութիւնը, 1926-ին անոր կ՛արժանացնէ յատուկ կոնդակով` հայ ժողովուրդի շահերուն ծառայելու եւ դժուար պահերուն անոր կողքին ըլլալուն համար:
Տիանա Աբգար կը մահանայ Եոքոհամա եւ կը թաղուի Թոքիոյի օտարերկրացիներուն գերեզմանատան մէջ, իր սիրելի ամսուսինին քով: Անոր դամբանին այժմ հոգ կը տանի Թոքիոյի հայ-ճափոնական բարեկամութեան ընկերակցութիւնը։
Ստեղծագործութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Տիանա Աբգարը Ճապոնիայի անգլիալեզու մամուլի մէջ տպագրեր է հայ ժողովուրդին, Մեծ եղեռնին վերաբերուող յօդուածներ, հրատարակեր է «Հազար ու մէկ պատմութիւններ» պատմուածքներու ժողովածուն, «Մենաւոր խաչակիրը» վէպը, «Իմփերիալիզմը եւ օրէնքը», «Եւրոպայի խաղաղութիւնը», «Խաղաղութեան հիմնահարցը», «Խաղաղութիւն եւ ոչ խաղաղութիւն» աշխատութիւնները։ Գրած է նաեւ բանաստեղծութիւններ՝ Մայր Հայաստան կեղծանունով[5]։
- «Սուսաննա»
- «Ճշմարտութիւն հայերու կոտորածի մասին»
- «Հայկական հարց»
- «Հայաստան, որուն դաւաճանեցին»
- «Քու անունով»
- «Խաղաղութիւնը Եւորպայի մէջ»
- «Խաղաղութեան խնդիրը»
- «Խաղաղութիւն եւ ոչ խաղաղութիւն»
- «Մեծ չարիք»
- «Սարսափելի անէծք»
- «Կայսերական Եւրոպայի միամտութեան մասին»
- «Իմփերիալիստական Եւրոպայի խաչի վրայ։ Խաչուած Հայաստան»[6]
- «Միայնակ խաչակիր»
- «Իմփերիալիզմ եւ օրէնք»
- «Հազար ու մէկ պատմութիւն գիրքէն. պատմութիւններ Հայաստանի եւ հայ ժողովուրդի մասին: 1892—1922»
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Հայազգ էլեկտրոնային հանրագիտարան / խմբ. ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ
- ↑ Մեծ ազգի՝ փոքրիկ մայրը. դիւանագէտ Տիանա Աբգարի կեանքի մասին պատմող ֆիլմը ներկայացուեր է «Ոսկէ ծիրան»-ի լիամեթրաժ ֆիլմերու մրցոյթի մէջ
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Տիանա Աբգարին մասին Archived 2013-11-01 at the Wayback Machine.(անգլերէն)
- ↑ «Տիանա Աբգար` Ճափոնի Մէջ Հայաստանի Դեսպան»։ Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon) (en-US)։ 2019-08-10։ արտագրուած է՝ 2021-01-12
- ↑ Մէջբերման սխալ՝ Invalid
<ref>
tag; no text was provided for refs namedԲախչինեան
- ↑ Apcar Diana Agabeg (1918)։ On the cross of Europe's imperialism, Armenia crucified։ The Library of Congress։ Yokohama [Printed by the Fukuin printing co., ltd.]
Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ- Տիանա Աբգար՝ Ճափոնի Մօտ Հայաստանի Հիւպատոս Archived 2019-08-04 at the Wayback Machine.
- "Ազատ Օր" օրաթերթ, Յունաստան։
|