Վոլթեր

Վոլթեր
Ծնած է	21 Նոյեմբեր 1694
Ծննդեան վայր	Փարիզ, Ֆրանսայի Թագաւորութիւն
Մահացած է	30 Մայիս 1778[…] (83 տարեկանին)
Մահուան վայր	Փարիզ, Ֆրանսայի Թագաւորութիւն
Գերեզման	Փանթէոն (Փարիզ); Abbaye de Sellières
Կեղծանուն	Voltaire եւ Bénédictin
Քաղաքացիութիւն	Ֆրանսա
Գործունէութեան ոլորտ	փիլիսոփայութիւն
Կրթութիւն	Կայսերական վարժարան․ այժմ՝ Լուի լէ Կրան Երկրորդական վարժարան
Տիրապետած լեզուներ	Ֆրանսերէն
Ազդուած է	Պլէյզ Փասքալ, Կիկերոն, Սամոսատի Լուսիանը, Փիէռ Պայլ, Իպն Թուֆէյլ, Նիքոլա Մալպրանշ, Հենրի Սեն Ճոն, Զրադաշտականութիւն, Կոնփուկիոս, Միկէլ Տը Սերվանթէս, Ուիլիըմ Շէյքսփիր, Ժան Ռասին, Պղատոն, Ճոն Լոք եւ Այզըք Նիութըն
Պաշտօն	Ֆրանսայի պատմաբան եւ Ֆրանսական կաճառին 33-րդ նստարանը
Անդամակցութիւն	Լոնտոնի թագաւորական ընկերութիւն, Ֆրանսական Կաճառ, Պրուսիոյ գիտութիւններու արքայական կաճառ, Ռուսաստանի Գիտութիւններու Ակադեմիա, Շուէտի բանահիւսութեան, պատմութեան եւ հնավաճառութեան արքայական կաճառ, Մասոնականութիւն եւ Ակադեմիա դելա Կրուսկա?
Պարգեւներ եւ; մրցանակներ	Արուեստի եւ գիտութեան բնագաւարներէն ներս ունեցած վաստակին համար, Լոնտոնի արքայական ընկերութեան անդամ
Ծնողներ	հայր՝ Ֆրանսուա Տարուէ, մայր՝ Մարկըրիթ Տոմար
	Ստորագրութիւն;

Վոլթեր (ֆրանսերէն՝ Voltaire, 21 Նոյեմբեր 1694(1694-11-21)^[1]^[2]^[3], Փարիզ, Ֆրանսայի Թագաւորութիւն^[4]^[5] - 30 Մայիս 1778(1778-05-30)^[4]^[6]^[7]^[…], Փարիզ, Ֆրանսայի Թագաւորութիւն^[4]^[5], բուն անունով՝ Ֆրանսուա-Մարի Արուէ, ֆրանսերէն՝ François Marie Arouet, Voltaire բառը իր ազգանունին լատինացած ձեւով եւ ֆրանսերէն le jeune (երիտասարդ) բառակապակցութեան սկզբնատառերով կազմուած AROVET LI արտայայտութեան շրջագրութիւնն է), ԺԸ. դարու ֆրանսացի մեծագոյն լուսաւորիչ-փիլիսոփաներէն մէկն է, ծանօթ է նաեւ իբրեւ բանաստեղծ, արձակագիր, երգիծաբան, պատմաբան, հրապարակախօս, փաստաբան, վոլթերականութիւն փիլիսոփայական ուղղութեան հիմնադիր։

Ան ունեցած է բեղուն գրիչ, ձգած է աւելի քան 20,000 նամակ եւ 2,000 գիրք։ Եղած է ֆրանսական կաճառին անդամ (1746)։

Եղած է ընկերային բարեփոխումներու ջատագով, Կաթոլիկ եկեղեցւոյ մոլի քննադատ (թէեւ անոր կը պատկանի նշանաւոր արտայայտությունը. «Եթէ Աստուած չ'ըլլար, ապա պէտք պիտի ըլլար զայն յօրինելը»)։ Ըստ կարգ մը տուեալներու անոր IQ-ի ցուցանիշը մօտաւորապէս 190 եղած է ^[18]։

Կեանք եւ գործունէութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ֆրանսուա-Մարի Արուէ՝ Վոլթերը ծնած է Փարիզի մէջ: Ան իրաւաբան Ֆրանսուա Արուէի ընտանիքին հինգ երեխաներէն ամէնէն փոքրն էր։ Մայրը՝ Մարի Մարկարիթ տ'Օմարը ունեցած է ազնուական ծագում։ Ուսած է ժէզուիթական քոլէճին մէջ 1704-1711, ուր սորված է լատիներէն եւ յունարէն։ Հետագային տիրապետած է նաեւ իտալերէն, սպաներէն եւ անգլերէն լեզուներուն։

Հակառակ հօր փափաքին, որ կ'ուզէր, որ Վոլթեր իրաւաբան դառնար, ան կը սկսի զբաղիլ գրական գործունէութեամբ։ Վոլթերին սրամտութիւնը կը նպաստէ, որ ան հանրածանօթ դառնայ որոշ ազնուական ընտանիքներու մէջ, որոնց հետ շփումներ կ'ունենար։ Հայրը կը միջամտէ, որ ան իբրեւ քարտուղար աշխատի Նիտըրլենտի մէջ Ֆրանսայի դեսպանատան մէջ։

Աւարտած է Ժիզուիթական քոլէճը։ 1717-ին իր գրութիւններուն համար բանտարկուած է Պասթիլի մէջ, 1726-ին, արտաքսուած է Անգլիա։ Հոնկէ ստացած իր տպաւորութիւնները արտացոլող «Փիլիսոփայական նամակներ»-ուն մէջ (1733) Վոլթեր ցոյց տուած է, որ Անգլիոյ հասարակարգը նախընտրելի է ֆրանսիականէն, ուր կ'իշխէ բացարձակ միապետութիւնը։ Ֆրանսական խորհրդարանին որոշումով գիրքը այրած է (1734)։ Վոլթեր 10 տարի ապրած է Մարքիզ տիւ Շաթլէի տան մէջ, 1745-էն՝ Լուդովիկոս ԺԵ.-ի, 1750-էն մինչեւ 1753՝ պրուսական թագաւոր Ֆրետերիք Բ.-ի արքունիքին մէջ։ 1758-էն հաստատուած է Ֆեռնէի կալուածին մէջ (Ֆրանսայի եւ Զուիցերիոյ սահմանագիծին )։ 1760-ական թուականներուն սրած է պայքարը ընդդէմ կաթոլիկ եկեղեցւոյ, «ճզմեցէք սողունը» (այսինքն՝ կաթոլիկ եկեղեցին) բառերը դարձել են Վոլտերի նշանաբանը։ Այդ տարիներուն ան հանդէս եկած է կրօնական մոլեռանդութեան զոհերու պաշտպանութեամբ (Կալասի գործը, 1762)։

Աննա Մարիա 16 տարեկանին քանդակած է իր առաջին մոմէ արձանը, որ կը մարմնաւորէր ֆրանսացի գրագէտ-փիլիսոփայ Ֆրանսուա Վոլթերը:

Վոլթերի խօսքերէն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լաւագոյնը բարիին թշնամին է:

Կրնամ համաձայն չըլլալ քեզի հետ, բայց պատրաստ եմ կեանքս տալու, որ Դուն կարծիքդ յայտնես:

Աստուած նոյնիսկ սիրած է կատակերգութիւնը^[19]

Կը գրեմ գործելու համար:^[20]

Եթէ ժողովուրդը ստեղծած է լեզուները, մեծ մարդիկ զայն կը կատարելագործեն լաւ գիրքերով, եւ լեզուներու մէջ առաջինը այն է, որ ունի ամէնէն աւելի սքանչելի երկերը:^[21]

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ ^1,0 ^1,1 Voltaire
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10855166"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 François Marie dit VOLTAIRE Arouet
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55740543"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 Краткая литературная энциклопедия — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 1.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4239850"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a>
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Вольтер // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q83552"></a>
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q174"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10304263"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q41599984"></a>
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
↑ https://www.pariszigzag.fr/secret/histoire-insolite-paris/restes-voltaire-eparpilles-dans-paris
↑ Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
↑ LIBRIS — 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1798125"></a>
↑ CONOR.Sl
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q16744133"></a>
↑ http://www.monsieurdevoltaire.com/article-29355369.html
↑ Past Fellows database
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q99485561"></a>
↑ https://www.bbaw.de/die-akademie/akademie-historische-aspekte/mitglieder-historisch/historisches-mitglied-francois-marie-arouet-de-voltaire-2892
↑ (unspecified title) — 2005.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q252430"></a>
↑ https://vitterhetsakademien.se/ledamoter/ledamoter/de-voltaire-francois-marie-arouet.html
↑ http://www.mvmm.org/c/docs/loges/9ss.html
↑ «Archive copy»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-09-28-ին։ արտագրուած է՝ 2022-08-05
↑ Վոլթերի Խօսքերէն
↑ Վոլթեր
↑ Իմաստուն խօսքեր

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36570165"_data-entity-id="Q17299517">[http://explore.rkd.nl/en/explore/artists/256309_Voltaire]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 Voltaire
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q48204_citetype_Q166118"_data-entity-id="Q10855166">[https://cs.isabart.org/person/35933_Կերպարվեստի_արխիվ]<span_class="wef_low_priority_links">_—_2003.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10855166"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10855166"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q7094076"_data-entity-id="Q55740543">[http://cths.fr/an/prosopo.php?id=100468_François_Marie_dit_VOLTAIRE_Arouet]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55740543"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 François Marie dit VOLTAIRE Arouet
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55740543"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q732577"_data-entity-id="Q4239850">[http://feb-web.ru/feb/kle/_Краткая_литературная_энциклопедия]<span_class="wef_low_priority_links">_—_<span_title="Москва"_style="border-bottom:_1px_dotted;_cursor:_help;_white-space:_nowrap">М.</span>:_[[:ru:Большая_российская_энциклопедия_(издательство)|Советская_энциклопедия]],_1962._—_Т.&nbsp;1.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4239850"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a></div>-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 Краткая литературная энциклопедия — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 1.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4239850"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189"_data-entity-id="Q17378135">Вольтер_//_[[:ru:Большая_советская_энциклопедия_(третье_издание)|Большая_советская_энциклопедия]]:_[в_30_т.]<span_class="wef_low_priority_links">_/_под_ред._[[:ru:Прохоров,_Александр_Михайлович|А.&nbsp;М.&nbsp;Прохоров]]_—_3-е_изд._—_<span_title="Москва"_style="border-bottom:_1px_dotted;_cursor:_help;_white-space:_nowrap">М.</span>:_[[:ru:Большая_российская_энциклопедия_(издательство)|Советская_энциклопедия]],_1969.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q83552"></a></div>-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Вольтер // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q83552"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q41599984"><i_class="wef_low_priority_links">[[:pt:Itaú_Cultural|Itaú_Cultural]]</i>_Enciclopédia_Itaú_Cultural<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:pt:São_Paulo|São_Paulo]]:_[[:pt:Itaú_Cultural|Itaú_Cultural]],_2001._—_ISBN_978-85-7979-060-7</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q174"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10304263"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q41599984"></a></div>-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q174"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10304263"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q41599984"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q13136"_data-entity-id="Q237227">[[:de:s:Brockhaus_Enzyklopädie|Բրոքհաուզի_հանրագիտարան]]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a></div>-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>

[[https://www.pariszigzag.fr/secret/histoire-insolite-paris/restes-voltaire-eparpilles-dans-paris_https://www.pariszigzag.fr/secret/histoire-insolite-paris/restes-voltaire-eparpilles-dans-paris]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-8] ttps://www.pariszigzag.fr/secret/histoire-insolite-paris/restes-voltaire-eparpilles-dans-paris

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q856638_citetype_Q1982918_citetype_Q36524"_data-entity-id="Q13550863">Չեխիայի_ազգային_գրադարանի_կատալոգ<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a></div>-9] Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q856638"_data-entity-id="Q1798125">[https://libris.kb.se/katalogisering/rp3520m91f4fp46_LIBRIS]<span_class="wef_low_priority_links">_—_2017.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1798125"></a></div>-10] LIBRIS — 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1798125"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524"_data-entity-id="Q16744133">CONOR.Sl<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q16744133"></a></div>-11] CONOR.Sl
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q16744133"></a>

[[http://www.monsieurdevoltaire.com/article-29355369.html_http://www.monsieurdevoltaire.com/article-29355369.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-12] ttp://www.monsieurdevoltaire.com/article-29355369.html

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127_citetype_Q8513_citetype_Q2352616"_data-entity-id="Q99485561">[[:d:Q99485561|Past_Fellows_database]]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q99485561"></a></div>-13] Past Fellows database
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q99485561"></a>

[[https://www.bbaw.de/die-akademie/akademie-historische-aspekte/mitglieder-historisch/historisches-mitglied-francois-marie-arouet-de-voltaire-2892_https://www.bbaw.de/die-akademie/akademie-historische-aspekte/mitglieder-historisch/historisches-mitglied-francois-marie-arouet-de-voltaire-2892]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-14] ttps://www.bbaw.de/die-akademie/akademie-historische-aspekte/mitglieder-historisch/historisches-mitglied-francois-marie-arouet-de-voltaire-2892

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q212805"_data-entity-id="Q252430">''(unspecified_title)''<span_class="wef_low_priority_links">_—_2005.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q252430"></a></div>-15] (unspecified title) — 2005.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q252430"></a>

[[https://vitterhetsakademien.se/ledamoter/ledamoter/de-voltaire-francois-marie-arouet.html_https://vitterhetsakademien.se/ledamoter/ledamoter/de-voltaire-francois-marie-arouet.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-16] ttps://vitterhetsakademien.se/ledamoter/ledamoter/de-voltaire-francois-marie-arouet.html

[[http://www.mvmm.org/c/docs/loges/9ss.html_http://www.mvmm.org/c/docs/loges/9ss.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-17] ttp://www.mvmm.org/c/docs/loges/9ss.html

[18] «Archive copy»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-09-28-ին։ արտագրուած է՝ 2022-08-05

[19] Վոլթերի Խօսքերէն

[20] Վոլթեր

[21] Իմաստուն խօսքեր

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]