Կիկերոն
| Կիկերոն լատ.՝ M.Tullius M.f.M.n. Cor. Cicero | |
|---|---|
 | |
| Ծնած է | 3 Յունուար ՔԱ106[1][2][3] |
| Ծննդավայր | Արպինո, Հին Հռոմ[4][5] |
| Մահացած է | 7 Դեկտեմբեր ՔԱ43[2][3] (63 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Ֆորմիա, Հին Հռոմ[5] |
| Քաղաքացիութիւն | Հին Հռոմ |
| Կրօնք | Հին Հռոմէական կրօն |
| Երկեր | De Oratore, Հանրապետության մասին, De Legibus, De Officiis, De Inventione, Catiline Orations եւ Philippicae |
| Մասնագիտութիւն | փիլիսոփայ, բանաստեղծ, քաղաքական տեսաբան, իրաւաբան, Հռետոր, գրագէտ, փաստաբան, Ancient Roman priest, Ancient Roman politician |
| Վարած պաշտօններ | գանձապետ, plebeian aedile, Պրետոր, Հին հռոմէացի ծերակուտական[6], կոնսուլ[6], Ավգուրներ եւ ռոմանական կառավարիչ |
| Պարգեւներ եւ մրցանակներ | Pater Patriae |
| Անդամութիւն | Cornelia |
| Ամուսին | Տերենտիա[3][7] եւ Publilia[8] |
| Ծնողներ | հայր՝ Մարկոս Տուլիոս Ցիցերո[8], մայր՝ Helvia[8] |
| Երեխաներ | Ցիցերոն Կրտսեր[3] եւ Թուլիա[9][3] |
Մարքուս Թուլիուս Կիկերոն (լատ.՝ Marcus Tullius Cicerō, լատ.՝ M.Tullius M.f.M.n. Cor. Cicero, 3 Յունուար ՔԱ106[1][2][3], Արպինո, Հին Հռոմ[4][5] — 7 Դեկտեմբեր ՔԱ43[2][3], Ֆորմիա, Հին Հռոմ[5]), հին հռոմեական քաղաքական գործիչ եւ փիլիսոփայ, նշանաւոր հռետոր։
Կիկերոնը ծնած է հեծեալներու դասին (Հին Հռոմի մէջ) պատկանող ընտանիքի մէջ, Արբինէ ոչ մեծ քաղաքի մէջ, որ կը գտնուի Հռոմէն հարաւ-արեւելք 100 Քիլոմեդրէն փոքր աւած հեռավորութեան վրայ մը։ Երբ լրացաւ ապագայ հռետորի 15 ամեակը, անոր հայրը, որ կ'երազէր իր երկու տղաներուն՝ Մարքին եւ Կուինտոսին, տեսնել քաղաքական ասպարեզին մէջ, ընտանիքով տեղափոխուեց Հռոմ, որպէսզի զաւակներու համար ապահովի լաւ կրթութիւն։
Ցանկանալով դառնալ դատական հռետոր՝ երիտասարդ Մարկոսը կ'ուսումնասիրէ հունական գրագետներու ստեղծագործութիւնները, կը հետաքրքրուէր հունական գրականութեամբ, կը դասաուանդ էր հունական ճարտասանութիւն հանրահայտ հռետորներու մօտ, ինչպէս նաեւ կը լսէր եւ կը մեկնաբանէր հանրահայտ հաւաքավայր՝ Պուբլիոս Սլուպիցիոս Ռուֆոսի ամբիոնէն, ելոյթ ունեցողներուն։
Հռետորը պետք է իմանար հռոմեական օրէնքը, եւ Կիկերոնը կը սորվէր այն ժամանակուայ հանրայայտ իրաւաբան Մուցիոս Կուինտոս Սցեվոլայի (հիւպատոս մ.թ.ա. 95 թ.): Հրաշալի տիրապետելով հունարէնին Կիկերոնը ծանօթացաւ հունական փիլիսոփայութեանը։
Մ.թ.ա. 63 թ. զբաղեցնելով հիւպատոսի պաշտօնը՝ բացայայտած է Կատիլինայի դաւադրութիւնը եւ սպանած տուել անոր դաւակիցներուն։ Քաղաքացիական պատերազմներուն մէջ հարած է նախ Պոմպէոսի կուսակցութեանը, բայց վերջինիս սպանութիւնէն յետոյ հաշտուած Կեսարի հետ։
Վերջինիս մահէն յետոյ ուժգնօրէն հակառակուած է Մարկոս Անդոնիոսին՝ պաշտպանելով Կեսարի զարմիկ Օկտավիանոսին (ապագա Օկտավիանոս Օգոստոս կայսեր)։ Անդոնիոսի եւ Օկտավիանոսի հաշտուելէ եւ անոնց կողմէն Երկրորդ եռապետութիւն կազմելէ յետոյ՝ եռապետներու հրամանով սպանուած է։
Գագաթնակետին հասցրած է լատինական պերճախօսական արուեստը։ Անոր ատենախօսութիւններն ու ճառերն օրինակ ծառայած են հետագայ դարերու լատինական եւ եւրոպական ամբողջ հռետորական արուեստի համար։ Պահպանուած է անոր նամակներու մեծ մասը, որոնց միջոցով կարելի կը պատկերացնէ կազմած մ.թ.ա. I դարու կէսերու հռոմեական քաղաքական պատմութեան որոշ դրուագներու վերաբերեալ։
Անոր ճառերուն մէջ՝ «Ընդդեմ Գ. Վեռեսի» (70 թ.), «Ի պաշտպանութիւն Մանիլիոսի օրինագծի» (68 թ.), «Հարդարացում Պ.Սեստիոսի» (56 թ.) պահպանած են կարեւոր փաստեր եւ արժեքավոր բնորոշումներ ու գնահատականներ, որոնք ցոյց կ'ու տան, որ Կիկերոն արեւելեան իրադարձութիւններու, Հայոց Տիգրան Մեծ արքայի քաղաքականութեան խորաթափանց դիտող էր։ Կիկերոնը Տիգրան Մեծի ժամանակակիցներէն միակն է, որու վկայութիւնները անոր մասին պահպանուած են։
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ 1,0 1,1 Merkedager: fødselsdager, stiftelsesdatoer, begivenheter — Օսլո: Biblioteksentralen, 1989. — ISBN 82-7022-061-2
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Istituto dell'Enciclopedia Italiana Enciclopedia on line
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Любкер Ф. Tullii // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга et al. — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 1418–1426.
- ↑ 4,0 4,1 Ф. Зелинский Цицерон, Марк Туллий // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1903. — Т. XXXVIII. — С. 254–274.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Գերմանիոյ Ազգային Գրադարան, Պերլինի Պետական Գրադարան, Պաւարիոյ Պետական Գրադարան եւ ուրիշներ Record #118520814 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
- ↑ 6,0 6,1 Thomas Robert Shannon Broughton The Magistrates of the Roman Republic — Society for Classical Studies, 1951. — ISBN 0-89130-812-1, 0-89130-811-3
- ↑ Любкер Ф. Terentii // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга et al. — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 1354–1357.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 http://www.strachan.dk/family/tullius.htm
- ↑ А. Пр. Туллия // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1902. — Т. XXXIV. — С. 41–42.
Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Ռուբէն Մանասերեան, «Տիգրան Մեծ, Հայաստանի պայքարը Հռոմի եւ Պարթեւստանի դէմ», Երեւան, 1987։
Արտաքին յղումներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Կիկերոն. Ծերութեան մասին (De Senectute) (հոդուած)