Մոսկուայի Հայկական Դրամատիքական Թատերախումբ

Մոսկուայի հայկական դրամատիքական դատերախումբ հիմնադրուած է Դեկտեմբեր 1918-ին։ Հիմնադիրներն են Վահան Տէրեանը, Պողոս Մակինցեանը, Աշոտ Յովհաննէսեանը, Կարէն Միքայելեանը եւ Սուրէն Խաչատուրեանը, որ կը նշանակուի դատերախումբի ղեկավար։ Դատերախումբին դասաւանդած են Եուգենի Վախթանգովը, որ առողջական խնդիրներու պատճառով աշխատած է միայն երկու ամիս (մինչեւ 1919 թ. ամառ), Վալերի Բրիւսովը, Յոսէփ Օրբելին, Նիկողայոս Մառը, Ալեքսէյ Ջիվելեգովը (Ջիւելեգեան), Գէորգի Յակուլովը, Յակոբ Գիւրճեանը, Կոնստանդին Ստանիսլաւսկին, Սերաֆիմա Բիրմանը,Ալեքսանտր Գէյրոտը, Գէորգի Բուրջալովը։ Դասընթացքները տեղի ունեցած են նախ Հայկական գործերու կոմիսարիատի շէնքին մէջ, ապա՝ Լազարեան ճեմարանի մէջ։

Դատերախումբի մէջ սորուելու համար ՌԽՖՍՀ Լուսժողկոմատը 1921 թ.-ին Անդրկովկաս կ՝ ուղղարկէ հանձնաժողով մը՝ Սուրէն Խաչատրեանի գլխաւորութեամբ, որ երիտասարդներ պիտի ընտրէր դատերախումբին մէջ ուսանելու համար։ Թիֆլիսի մէջ ընդունելութեան քննութիւններու հանձնաժողովի նախագահը Յովհաննէս Թումանեանն էր, իսկ հանձնաժողովի անդամները՝ Դերենիկ Տէմիրճեանը, Արուս Ոսկանեանը եւ Օլգա Մայսուրեանը։ Հանձնաժողովը Երեւան կը ժամանէ 1921 թ. ամռանը եւ երիտասարդներ կ՝ ընտրէ այդ ժամանակ Երեւանի մէջ հանդէս եկող Թիֆլիսի Ստեփան Շահումեանի անուան թատրոնի ներկայացումներէն։ Դատերախումբ կ՝ ընդունուին 23 երիտասարդ։ Մոսկուա մեկնող խումբի ղեկավար կը նշանակուի Ստեփան Քափանակեանը, որ կը դառնայ նաեւ դատերախումբի ուսումնական մասի վարիչը։ Յետագային՝ 1923 թ.-ին, Հայաստանէն դատերախումբ կ՝ ընդունուին նաեւ Թադէւոս Սարեանը, Կարօ Ալւարեանը, Արտաշէս Հայ-Արտեանը եւ այլն։

Սուրէն Խաչատուրեանի հիւանդութեան պատճառով դատերախումբի ղեկավարութիւնը կ՝ ըստանձնէ Ռուբէն Սիմոնովը։

1924 թ.-ին դատերախումբը հիւրախաղերով կը ժամանէ Երեւան եւ մեծ յաջողութիւններ կ՝ ունենայ, այնուհետեւ կը վերադառնայ Մոսկուա՝ իր հետ տանելով ութ նոր ուսանողներ՝Վարդան Աճէմեան, Բաբքէն Գաբրիէլեան, Աշոտ Ներսիսեան, Գեղամ Աֆրիկեան, Արտաշէս Արեւշատեան եւ այլն։ Մոսկուա վերադառնալով՝ 20 Ապրիլ 1925-ին. Կը բեմադրեն «Պեպո» ներկայացումը, որուն հետ ալ կ՝ աւարտի առաջին դատերախումբի գործունէութիւնը։ Անոր սաներէն Արմէն Գուլակեանը, Վարդան Աճեմեանը, Սուրէն Քոչարեանը, Սարգիս Աբովեանը,Վավիկ Վարդանեանը, Մուրատ Կոստանեանը, Վարդուշ Ստեփանեանը եւ ուրիշներ, կը վերադառնան Անդրկովկաս եւ աշխատանքի կ՝ անցնին տարբեր թատրոններուն մէջ։

1926 թ.-ի վերջերուն Ռուբէն Սիմոնովը Մոսկուայի մէջ կը հիմնադրէ թատերական երկրորդ դատերախումբ։ Նախկին սաներուն կը միանան Երեւանէն եւ Թիֆլիսէն ժամանած երիտասարդները։ Մայիս 1928-ին Թադէւոս Սարեանի ղեկավարութեամբ փոքրիկ խումբի մը հետ կը ժամանէ Հայաստան եւ ներկայացումներով հանդէս կու գայ Երեւանի եւ ուրիշ քաղաքներու մէջ։ Այդ ժամանակ ալ Հայաստանի Լուսժողկոմատը կ՝ որոշէ դատերախումբի խումբին հիման վրայ ստեղծել Լենինականի Երկրորդ պետթատրոնը։

Դատերախումբի բեմադրած ներկայացումները

• Գաբրիէլ Սունդուկեանի «Պեպո»
• Յակոբ Պարոնեանի «Մեծապատիւ մուրացկաններ»
• Միգել դը Սերուանտեսի «Սալամանկայի քարանձաւը»
• «Երկու շաղակրատներ»
• Միքայէլ Մանուէլեանի «Հէքիաթ»