Աւետիս Եափուճեան

Աւետիս Եափուճեան;
Ծնած է	10 Յունուար 1931
Ծննդավայր	Գահիրէ, Եգիպտոս
Մահացած է	5 Յուլիս 2017 (86 տարեկանին)
Մահուան վայր	Սիտնի, Աւստրալիա
Քաղաքացիութիւն	Եգիպտոսի թագավորություն; Եգիպտոս; Աւստրալիա
Ազգութիւն	Հայ
Մայրենի լեզու	հայերէն
Ուսումնավայր	Գալուստեան Ազգային Վարճարան; Երեւանի Պետական Համալսարան
Մասնագիտութիւն	պատմաբան, մշակութային գործիչ, Խմբագիր, հրապարակախօս, թարգմանիչ
Աշխատավայր	«Փունջ»; Արեւ; Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութիւն
Կուսակցութիւն	Ռամկավար ազատական կուսակցութիւն

Դոկտ. Աւետիս Եափուճեան (10 Յունուար 1931(1931-01-10)^[1], Գահիրէ, Եգիպտոս^[1] - 5 Յուլիս 2017(2017-07-05), Սիտնի, Աւստրալիա), եգիպտահայ գրող, պատմաբան, հրապարակագիր, գրականագէտ, թարգմանիչ։ Պատմական գիտական թեկնածու (1974, Երեւան)։

Կենսագրական Գիծեր

Դոկտ. Աւետիս Եափուճեանը ծնած է Գահիրէ, Եգիպտոս, 10 Յունուար 1931 թուականին։ Հայրը՝ Յովհաննէս, Մարաշցի էր, արհեստով սանտրագործ։ Մայրը՝ Հռիփսիմէ, Ատըեամանցի էր, իր ծնողքին տասը զաւակներէն Հայոց Ցեղասպանութենէն միակ վերապրողն էր։

Աւետիս Եափուճեան փայլուն յաջողութեամբ աւարտած է Գալուստեան ազգային վարժարանը (Եգիպտոս), 1949 թուականին։ 1953-ին, մասնաւոր գնահատանքով լրագրութեան վկայական ստացած է Լոնտոնի Մանկավարժական հիմնարկէն։ 1974 թուականին, երեք տարուան դասընթացքները մէկ տարիէն աւարտելով, ներկայացուցած է իր աւարտաճառը Երեւանի պետական համալսարանին Գիտական Խորհուրդին, որ միաձայնութեամբ իրեն շնորհած է Պատմական Գիտութիւններու Դոկտորի գիտական աստիճանը, որ անվերապահօրէն վաւերացուած է Մոսկուայի Գիտական Գերագոյն Խորհուրդին կողմէ։ Գիտական ղեկավարն էր Դոկտ. Փրոֆ. Վարդան Պարսամեանը։

Դոկտ. Աւետիս Եափուճեան ամուսնացած է 29 Նոյեմբեր 1959 պատմական թուականին, մանկավարժ-ուսուցչուհի Օր. Անժէլ Միրզայեանի հետ եւ բախտաւորուած երկու զաւակներով։ Որդին՝ Արեգ, ճարտարագէտ է, ամուսնացած է գիտութեան Տոքթ. Մերի Գարաքոչեանի հետ եւ բախտաւորուած են երկու զաւակներով՝ Ալին եւ Արի։ Դուստրը Մարօ, ամուսնացած է հոգեբոյժ-ջլախտաբոյժ Տոքթ. Յարութիւն Ճէպէճեանի հետ եւ բախտաւորուած են երեք զաւակներով՝ Անուշ, Րաֆֆի եւ Հուրի։

Գործունէութիւն

Իր առաջին յօդուածը լոյս տեսած է 1945 թուականին, «Փունջ» մանկապատանեկան ամսաթերթին մէջ։ Աշխատակցած է «Զարթօնք (օրաթերթ, Պէյրութ)» եւ «Պայքար (օրաթերթ, Թիֆլիս)» օրաթերթերուն, Գահիրէի «Կեանք եւ Գիր» եւ Պէյրութի «Շիրակ» ամսագիրներուն, ԱՄՆ-ի «Նոր Օր» եւ Պէյրութի «Նայիրի» շաբաթաթերթերուն, բայց մանաւանդ՝ Գահիրէի «Արեւ» օրաթերթին, ինքնագիր ու թարգմանական գրութիւններով։ «Արեւ» օրաթերթին օգնական խմբագիր եղած է 1965-1967 թուականներուն, ապա՝ ամբողջ 23 տարի՝ 1967-1990, պատասխանատու խմբագիրը իր պաշտօնը վարելով ամենայն ձեռնհասութեամբ եւ առանձին, վայելելով ընթերցողներուն համակրանք, յարգանքն ու գնահատանքը։ 1990 Դեկտեմբերէն հաստատուած ըլլալով Սիտնի, Աւստրալիա, 1998 թուականէն ի վեր, կը վարէ խմբագրութիւնը Հ.Բ.Ը.Մ.-ի «Միութիւն» ամսագրին։

Տարբեր ժամանակներու, երկիցս եղած է Գահիրէի Հայ Գեղարուեստասիրած Միութեան Վարչութեան ատենադպիրը, հիմնադիրը եղած է նոյն վերոյիշեալ Միութեան Պատանեկան Շարժումին եւ «Երիտասարդական Փառատօն»ներուն, որոնք մինչեւ այսօր անխափան կը շարունակուին։ Գահիրէի մէջ, խմբագրի իր պաշտօնին առընթեր վարած է նաեւ Հայ Ազգային Հիմնադրամի Վարիչ Տնօրէնի պաշտօնը, Սիտնի տեղափոխուելէն ետք, մինչեւ 1997 թուականը՝ եղած է Հ.Բ.Ը.Մ.-ի Վարիչ Տնօրէնը։

1950 թուականին, միացած է Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան շարքերուն, յանձնարարութեամբ օրուան «Արեւ»ի խմբագրապետ Դոկտ. Մեթր Նուպար Պէրպէրեանի եւ կնքահայրութեամբ նշանաւոր երգահան եւ խմբավար Համբարձում Պէրպէրեանի։ Եղած է ՌԱԿ-ի Եգիպտոսի Վերին Մարմնին՝ Շրջանային Վարչութեան ատենադպիրը, մինչեւ երկրէն իր մեկնումը։ Ներկայիս, Սիտնի ՌԱԿ Արտակ Դարբինեան Ակումբի Պատուոյ Նախագահն է։ Գահիրէի մէջ, 1981 թուին, փառաշուք հանդիսութեամբ մը, նշուեցաւ իր ծննդեան 50-ամեակը, նաեւ գրական-հասարակական գործունէութեան 35-ամեակը։ Իսկ Սիտնիի մէջ, 1995 թուականին ալ, իր ծննդեան 65-ամեակը եւ գրական-հասարական գործունէութեան 50-ամեակը։ Նոյնպէս Սիտնիի մէջ, 2005 թուականին, նշուեցաւ իր ծննդեան 75,ամեակը եւ գրական գործունէութեան 60-ամեակի Յոբելեանը։

Ան իր գրական ասպարէզը սկսած է երգիծաբանութեամբ։ Սակայն, յետագային, տարուած է հրապարակագրութեամբ, ուր թէեւ միշտ ներկայ է երգիծաբանը։ Դոկտ. Աւետիս ԵափուՃեան հեղինակ է մօտ երեք տասնեակ պատմագիտական եւ գրական հատորներու, իսկ Ֆրանսերէնէ եւ անգլերէնէ հայերէնի թարգմանած է 25 հատոր։

Իր անունը մտած է մահաշխարհային երեւելի երեք անգլերէն Հանրագիտարաններու՝ «Մէն ոֆ Աչիվմընթ» (1984)^[2], «Ինթըրնէյշընըլ Ռեճիսթըր օֆ Փրոֆայլզ» (1985)^[3] եւ «Ինթերնէյշընըլ Հուզ Հու ոֆ Ինթելեքթուըլզ» (1985), հրատարակութիւններն են երեքն ալ Քէմպրիճի, Անգլիա, «Էնթերնէյշընըլ Պայոկրաֆիքըլ Սենթր»ին, նաեւ «Հայկական Սովետական Հանրագիտարան»ին 8-րդ հատորին մէջ, Յունական Մեծ Հանրագիտարանը՝ ամբողջ էջ մը յատկացուցած է իրեն՝ լուսանկարով միասին, իր 17-րդ հատորին մէջ։^[4]

Դոկտ. Աւետիս Եափուճեանի Հեղինակութիւննեռը

Հայ Ժողովուրդին Մեծ Գոյամարտը եւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը Ստրկացնողները (Գահիրէ-1968)
Ո՞վ Կացմակերպեց Փետրուարեան Արկածախնդրութիւնը եւ ի՞նչ եղաւ անոր Հետեւանքը (Գահիրէ-1969)
Յուշամատեան Համբարձում Գարայեանի (Գահիրէ-1970)
Արեւմտահայաստանի Կորուստը եւ Անոր Պատասխանատուները (Գահիրէ-1970)
Եւ Վերածնաւ Հաւ Ժողովուրդը Հուրէն ու Սուրէն (Գահիրէ-1971)
Հայաստանի Հանրապետութեան Քաղաքական, Զինուորական, Տնտեսական, Ընկերային Կացութիւնը (Գահիրէ-1972)
Պաքուի Հերոսամարտը եւ Անոր Պարտութեան Պատասխանատուները (Գահիրէ-1973)
1918 Թուի Թրքական Արշաւանքը Հայաստան եւ Պաթումի Պայմանագիրը (Երեւան-1974)
Համառօտ Պատմութիւն Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան Կազմութեան (Գահիրէ-1977)
Հայ Ժողովուրդին Անկախութեան Պայքարը Կիլիկիոյ մէջ 1919-1921 թթ. (Գահիրէ-1977)
Մեծ Եղեռնը Օտար Մտաւորականութեան Գնահատումով (Գահիրէ-1980)
Ո՞ւր է Ելքը – Խմբագրականներու Շարք (Գահիրէ-1981)
Եգիպտահայ Մշակոյթի Պատմութիւն (Գահիրէ-1981)
Կեանքիս Ճանապարհը (Գահիրէ-1982)
Նանսէն եւ Հայ Գաղթականութեան Հայրենադարձութեան Հարցը (Ըստ Անտիպ Փաստաթուղթերու) (Գահիրէ-1983)
Պատմութիւն Հայ Ազգային Հիմնադրամի (Գահիրէ-1984)
Տպաւորութիւններ Հայաստանեան Գրականութենէն (Գահիրէ-1986)
Տպաւորութիւններ Սփիւռքահայ Գրականութենէն (Գահիրէ-1987)
Պատմութեան Քառուղիներուն Վրայ (Գահիրէ-1987)
Ղարաբաղ (Յօդուածներու Ժողովածու) (Գահիրէ-1989)
Պատմութիւն Կոկանեան Սրահի (Գահիրէ-1985)
Յուշամատեան Հայ Գեղարուեստասիրաց Միութեան (Գահիրէ-1985)
Քրոնիկներ, Յօդուածներ, Խմբագրականներ (Գահիրէ-1988)
Հայ Ազատագրական Շարժման Սկզբնաւորութիւնը եւ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան Կազմութիւնը (Սիտնի-2001)
Պայքարի Ճանապարհով (Սիտնի-2001)
Տպաւորութիւններ Սովետական Հայաստան Այցելութիւններէ (Սիտնի-2004)
Ա) Գրական Ասուլիսներ, Բ) Տպաւորութիւններ Օտար Գրականութիւններէ, Գ) Գահիրէի եւ Աղեքսանդրիոյ Թեմական Ժողովներու Արձանագրութիւններ (Սիտնի- 2005)
Մատեան Յիշատակաց (Սիտնի-2005)
Յուշեր Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան Ընկերներէ եւ Համակիրներէ (Սիտնի-2006)
Տպաւորութիւններ Սփիւռքահայ Գրականութենէն Բ. (Սիտնի-2010)
Խայտաբղէտ Յօդուածներու Ժողովածոյ Ա. (Սիտնի-2010)
Տպաւորութիւններ Հայաստանեան Գրականութենէն Բ. (Սիտնի-2010)
Խայտաբղէտ Յօդուածներու Ժողովածոյ Բ. (Սիտնի-2012)
Տպաւորութիւններ Իսթանպուլահայ Գրականութենէն (Սիտնի-2014)
Պատմութեան Քառուղիներուն Վրայ Բ. (Սիտնի-2016)

«Մատենաշար Արեգ» Շարքին Գրքոյկները

Յուշեր Բեգլար Նաւասարդեանէն (Սիտնի-2012)
Դրոյի Դիմադարձութեան Առեղծուածը (Սիտնի-2012)
Կեանքէս Ճակատագրական Երեք Հանգրուաններ (Սիտնի-2012)
Ռոպէր Հատտէճեանի Կոթողային Շարքը (Սիտնի-2013)
Բանաստեղծ Միհրան Սարգիսեան (Սիտնի-2013)
Ալիսիա Կիրակոսեան Երեւոյթը (Սիտնի-2013)
Գալուստ Գալոյեանի «Հայաստանը եւ Մեծ Տէրութիւնները» (Սիտնի-2013)
Հայկական Հարցին Ծագումը (Սիտնի-2014)
Նանսէն եւ իր «Հայաստանի մէջ» Հատորը (Սիտնի-2015)

Իր Մասին Հատորներ

Յոբելեան Դոկտ. Աւետիս Եափուճեանի (Գահիրէ-1982)
Գրախօսականներ Աւետիս Եափուճեանի Հեղինակութիւններու Մասին (Սիտնի-2006)
Դոկտ. Աւետիս Եափուճեանի Երեք Յոբելեանները (Սիտնի-2012)

Շքանշաններ

2001 թուականին, Աւստրալիոյ Կառավարութիւնը, գնահատելով իր կամաւար աշխատանքը Աւստրալահայ Համայնքին, զինք պարգեւատրած է յատուկ շքանաշանով։
2005 թուականին, միջնորդութեամբը Աւստրալիոյ եւ Նոր Զելանտայի Հայոց Բարեխնամ Առաջնորդ Գերշ. Տ. Աղան Ս. Արք. Պալիոզեանի, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ. Վեհափառ Հայրապետը իր Սրբատար Կոնդակով զինք պարգեւատրեց «Ս. Սահակ-Ս. Մեսրոպ» Շքանշանով։
2011 թուականին, Սփիւռքի Նախարար՝ Դոկտ. Հրանուշ Յակոբեան իր պատուոյ գիրով պարգեւատրեց զինք «Ուիլիըմ Սարոյեան»ի անուան մետալով։

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8 — հատոր 8. — է. 124.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a>
↑ Men of Achievement, Volume 10, International Biographical Centre, 1985, Cambridge, England.
↑ The International Register of Profiles, 8th Edition, International Biographical Centre, 1985, Cambridge, England.
↑ Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, 8-րդ հատոր, 1982, Երեւան, Հայաստան

Գրականութիւն

Հայկական Համառօտ Հանրագիտարան, 3-րդ հատոր, 1999, Երեւան, Հայաստան։
Հայ Գրատպութեան եւ Գրքարուեստի Հանրագիտարան, 2015, Երեւան, Հայաստան։

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;124.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8 — հատոր 8. — է. 124.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a>

[2] Men of Achievement, Volume 10, International Biographical Centre, 1985, Cambridge, England.

[3] The International Register of Profiles, 8th Edition, International Biographical Centre, 1985, Cambridge, England.

[4] Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, 8-րդ հատոր, 1982, Երեւան, Հայաստան

[1]

[2]

[3]

[4]