Աղանդեր

Աղանդեր

Աղանդեր (ֆրանսերէն՝ dessert), սեղանին մատուցուող աւարտական ուտեստ: Նախատեսուած է, որ համտեսողը ստանայ հաճելի համային զգացումներ ճաշէն կամ ընթրիքէն ետք: Աղանդերը հիմնականին քաղցր խորտիկ է (ո՛չ միրգերը):

Աղանդերը կը հրամցուին հիմնականին յատուկ աղանդերային ափսէներով: Ան, որպէս կանոն, կ՛ուտեն աղենդերային դգալներով: Վերջիններուս չափերը կը տատանուին ճաշի դգալի եւ թէյի դգալի միջակայքին մէջ: Աղանդներու սեղանի բաղկացուցիչ մասերէն կը համարուին նաեւ աղանդերային դանակն ու պատառաքաղը։

Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Շառլոթքա
Ֆլամպէ
Ֆրանսական Պաղպաղակ
Շոքոլադապատ միրգեր
Ֆալուտէ անանուխի տերեւներով

Հիմնական ճաշատեսակներէն ետք քաղցր ուտեստներ ճաշակելու սովորութիւնը լայն տարածում գտած է Եւրոպայի մէջ միայն 19-րդ դարուն: Այդ կատարուեցաւ այն բանէն ետք, երբ լայն տարածում գտաւ շաքարաւազի արտադրութիւնը: Մինչ շաքարի լայն տարածումի արտօնութենէն կ՛օգտուէին միայն հարուստ ընտանիքներու ներկայացուցիչները: Միջին կամ ցած խաւի սեղաններուն քաղցրաւենիք կը յայտնուէր միայն տօնական օրերուն: Ճիշդ այս փաստն ալ հիմք հանդիսացաւ, որպէսզի աղանդերը այդքան գեղեցիկ ու տօնական զարդարեն:

Նկարագիր[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Աղանդերը, որպէս կանոն, կը համարուի քաղցր ուտեստ (օրինակ՝ պաղպաղակը կամ կարկանդակը): Սակայն կան նաեւ ոչ քաղցր տարատեսակներ, որոնք պատրաստած են միրգերէն, զանազան ընկոյզներէն, պանիրներէն, ու կրկին ոչ քաղցր հրուշակեղէնէն: Բացի այդ, ոչ բոլոր քաղցր ուտեստները կը համարուին աղանդեր: Օրինակ, չինական խոհանոցին մէջ կան քաղցր մսային ճաշատեսակներ, որոնք երբեք չեն համարուիր աղանդեր: Չինաստանի մէջ կը հանդիպին նաեւ վանաշաքարներ՝ պատրաստուած պղպեղով եւ կոճապղպեղով. ասոնք նոյնպէս չեն համարուիր աղանդեր: Կեդրոնական Ամերիկայի հնդիկները մինչեւ քոլումպոսեան ժամանակաշրջանը կը պատրաստէին ըմպելիք քաքաոյի հատիկներով, որուն կը կոչէին շոքոլատ: Շաքարաւազի փոխարէն անոնք նոյնպէս կ՛օգտագործէին պղպեղ եւ այլ համեմունքներ[1]: Ռուսական խոհանոցին մէջ հանդիպող սեւ ձկնկիթը կը հանդիսանայ ոչ քաղցր աղանդեր: Իսկ Ֆրանսայի մէջ ամենատարածուած եւ դասական աղանդերը պանիրն է:

Տեսակներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Հրամցնելու ջերմաստիճանէն կախուած աղանդերները կ՛ըլլան տաք եւ պաղ:

Որպէս աղանդեր կրնան հրամցուիլ հետեւեալ սննդամթերքները.

  • հրուշակեղէնէն՝ կարկանդակներ, զանազան տեսակներու թխուածքաբլիթներ, քաքարներ, թխուածքներ
  • տարբեր տեսակի ու համի քաղցրաւենիքներ
  • հարած սերուցքով ուտեստներ
  • պաղպաղակներ եւ պաղպաղակէ պատրաստած աղանդեր
  • քաղցր մրգահատապտղային խառնուրդներ՝ մրգային աղցաններ, մրգային մածուններ, սնիկերոսով աղցան

Ըմպելիքներ՝

  • տաք ըմպելիքներէն՝ թէյ, քաքաօ, սուրճ, պաղպաղակով սուրճ (café glacé)
  • թոյլալքոլային ըմպելիքներ՝ աղանդերային գինիներ, տաք գլինտուէյն
  • անալքոլ ըմպելիքներ՝ հիւթեր, կազաւորուած ըմպելիքներ, քոմբոտներ, կիսելներ
  • քաղցր կաթնային աղանդեր, շոքոլայով եւ մրգահատապտղային մուսեր, քրէմներ, դոնդողներ, անուշներ
  • խիւսեր (խնձորապուր)

Աղանդերային ազգային ուտեստներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Չակ-չակ
  • Փուտինկ
  • Թիրամիսու
  • Հալուա
  • Կրիլիաժ
  • Չիզքէյք
  • Էկլեր
  • Մուրապա
  • Դիմսամ՝ կը հրամցուի հիմնականին թէյախմութեան ժամանակ
  • Պրալինէ
  • Ցիմես
  • Քաղցր հաց (չորահաց, տապակած հաց)
  • Մացեպրա
  • Պրոֆիտրոլի
  • Պաննա կոտտա
  • Ֆալուտէ
  • Իտալական սառոյց՝ սառեցուած օշարակ եւ մրգախիւս
  • Կրանիտա
  • Պաստեղ
  • Փախլաւա
  • Շարլոտքա
  • Շտրուտել
  • Քլաֆուտի
  • Շոտօ
  • Քանոլի
  • Փարֆէ
  • Շոքմանժէ
  • Պլանմանժէ

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]