Վանադին
Վանադին (լատ.՝ Vanadium), քիմիական նշանը՝ V, կարգահամարը՝ 23, հիւլէական զանգուածը՝ 50,9414:
Պատմութիւն եւ անուանում
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Վանադինը 1801-ին յայտնաբերած եւ միացութիւնները տեղական կապարային գորշ հանքանիւթէն անջատած է մեքսիքացի հանքաբան Անտրես տել Ռիոն (սպ.՝ Andrés Manuel del Río) եւ ըստ տաքացրած աղերու գոյնի անուանած էրիթրոնիւմ (հին յուն․՝ ερνδρός՝ կարմիր)։ Աւելի ուշ, վանադiնը նոյնացնելով քրոմին հետ, tել Ռիոն հրաժարեցաւ իր յայտնագործութենէ։[1] Վանադինը նորէն 1830-ին յայտնաբերցաւ շուէտացի քիմիագէտ Նիլս Սեֆսթրեոմը (շուէտ.՝ Nils Gabriel Sefström, 1787-1845)՝[2] անջատելով ան Թապերկայէն (Զուիցերիա) բերուած երկաթաքարէն եւ միացութիւններուն գոյներուն պատճառաւ սքանտինաւեան գեղեցկութեան աստուածուհի Վանատիսի պատուին անուանեց վանադին։ 1831 թուականին Ֆ․ Վյոլերն ապացուց էրիթրոնիւմի եւ վանադինի նոյնութիւնը։
Մետաղական վանադն անջատած է անգլիացի քիմիագէտ Հ․ Ռոսկոն՝ ջրածնով վերականգնելով վանադինի (II) քլորիտը (1869)։ Վանադինի արտադրութիւնը կազմակերպուած է 20րդ դարուն սկզբին (կապուած ինքնաշարժներուն արտադրութեան հետ)։
Բնութեան Մէջ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը].jpg)
Վանադինը բնութեան մէջ տարածուած տարր մըն է, կը կազմէ երկրակեղեւի զանգվածի 1,5•10−2%-ը։ Ցրուած է բազմաթիւ ապարներու եւ միներալներու մէջ, մեծ կուտակումներ չ'առաջացներ։ Յայտնի են վանադին պարունակող 65 միներալներ, որոնցմէ արդիւնաբերական նշանակութիւն ունեն պատրոնիտը, ռոսկոելիտը, դեկլուազիտը՝ կարնոտիտը, վանադինիտը եւ այլն։
Վանադինը կենդանի օրկանիզմներուն մշտական բաղադրիչն է (բոյսերը կը պարունակեն 0,16-0,2 %, անասուններու օրկանիզմները՝ 1․5• 10−5-2•10−4 % վանադին)։ Վանադինի աղբիւր են հրաբխային ապարները եւ թերթաքարերը (կը պարունակեն մօտ 0,013 % վանադին), աւազային եւ կրաքարային ապարները (0,002 %), հողը (0,01 %), ջուրերը (մինչեւ 2•10−7)։
Վանադին կը կուտակեն որոշ մամռակենդանիներ, փափկամորթներ, ասկիտիաներ, բորբոսասունկեր, Amanita muscaria թունաւոր սունկը եւ այլն։
Հանքավայրեր
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Հանքավայրեր կան Փերուի, ԱՄՆ-ու, Ֆինլանտայի, Աւստրալիոյ, Հայաստանի, Ռուսիոյ[3] մէջ։
Քիմիական Յատկութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
կանաչ ([V(H2O)6]3+),
կապոյտ ([VO(H2O)5]2+)
եւ դեղին ([VO(H2O)5]3+):
Պարբերական համակարգի 4րդ պարբերութեան, 5րդ խումբի տարր, անցումային տարր է։ Հիւլէի ելեկտրոնային թաղանթների կառուցուածքն է 3s2Зр63d34s2։ К եւ Լ թաղանթները լրացուած են։
Բնական վանադինը բաղկացած է 51V (99,75%) կայուն եւ 50V (0,25 %, T1/2=1014 տարի) թոյլ ռադիոաշխոյժ իզոտոպներէն։ Ստացուած են 46-54 զանգուածի թիւերով ռատիոաշխոյժ իզոոպները, որոնցմէ կարեւոր են 48V-ը (T½= = 16 օր), 49V-ը (330 օր) եւ 52V-ը (3,6 վրկ)։
Կենսաբանական դերը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Վանադինն առաւել նշանակալի է ծովային քան ցամաքային միջավայրի համար:[4]
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ Pedro Cintas (2004)։ «The Road to Chemical Names and Eponyms: Discovery, Priority, and Credit»։ Angewandte Chemie International Edition 43 (44): 5888–5894։ PMID 15376297։ doi:10.1002/anie.200330074
- ↑ N. G. Sefström (1831)։ «Ueber das Vanadin, ein neues Metall, gefunden im Stangeneisen von Eckersholm, einer Eisenhütte, die ihr Erz von Taberg in Småland bezieht»։ Annalen der Physik und Chemie 97 (1): 43–49։ Bibcode:1831AnP....97...43S։ doi:10.1002/andp.18310970103
- ↑ «Электронная библиотека НЕФТЬ-ГАЗ»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-04-05-ին։ արտագրուած է՝ 2017-11-08
- ↑ Sigel Astrid, Sigel Helmut, խմբգրնր․ (1995)։ Vanadium and Its Role in Life։ Metal Ions in Biological Systems 31։ CRC։ ISBN 0-8247-9383-8
| ||||||
