Ս. Ղազար կղզի

Ս. Ղազար կղզի (իտալ.՝ San Lazzaro degli Armeni, անգլերէն՝ Saint Lazarus Island), փոքր կղզի Վենետիկի ծոցին մերձաւոր ջուրերուն վրայ, հիւսիսային Իտալիա, Լիտօ կղզիէն դէպի արեւմուտք։ Կը պատկանի Մխիթարեան միաբանութեան եւ անոր մայրավանքն է։^[1]^[2]

Ընդհանուր տեղեկութիւններ

Կղզեակին մեկուսացումը, որոշ հեռաւորութեան վրայ գտնուիլը Վենետիկ քաղաքը կազմող հիմնական կղզիներէն, զայն վերածած է նպաստաւոր վայրի մը, ուր կ'ապաքինէին բորոտները։ Կղզին հիմնուած է տասներկրորդ դարուն, ստանալով իր անունը՝ Ս.Ղազարէն, հովանաւոր բորոտներու։ Կղզին լքուած է տասնվեցերորդ դարուն, իսկ 1717-ին Վենետիկի Ծերակոյտը զայն նուիրած է Մխիթարեան միաբանութեան։ Մխիթար Սեբաստացի եւ անոր տասնեօթ վարդապետները կառուցած են վանքը, վերականգնած՝ հին եկեղեցին եւ ընդլայնած՝ կղզին իր ներկայ 30.000 քառակուսի մեթր տարածքին վրայ, շուրջ չորս անգամ աւելի իր նախնական տարածքէն։^[3]

Հիմնադիրներու եռանդին եւ բարեգործութեան շնորհիւ, արեւելագիտական ուսումնասիրութիւններու համար, կը հիմնեն Մխիթարեան Կարգը։ Միաբանութիւնը կը հրատարակէ պատմական, բանասիրական եւ գրականագիտական գործեր եւ անոնց վերաբերող նիւթեր, որոնք յայտնի էին ինչպէս իրենց գիտական մակարդակով եւ ճշգրտութեամբ, այնպէս ալ բազմալեզու հրատարակութիւններու գեղարուեստական արժէքով։ Տպագրատունը կը փակուի 1991-ին, սակայն ԺԸ. դարու տպագրական մեքենան հիմա ալ կարելի է տեսնել։ Ս.Ղազար կղզիի պահոցներուն մէջ կայ շուրջ 150,000 գիրք, ինչպէս նաեւ 4,000-էն աւելի հայկական ձեռագիրներ, վարդապետներու կողմէ հաւաքուած եւ նուէր ստացուած արաբական, հնդկական եւ եգիպտական արուեստի փաստաթուղթերով հարուստ թանգարան մը։

Եկեղեցին եւ իր պարտէզները, որոնք յայտնի են իրենց սիրամարգներով, կարելի է հասնիլ վափորեթոյով (#20 Ս. Զաքարիայէն, Սուրբ Մարկոս հրապարակին մօտ)։ Զբօսաշրջիկներու խումբերը կրնան յատուկ այց խնդրել համապատասխան ժամանակացոյցով։ Հոգեւորականները կ'ուղեկցին այցելուներուն քանի մը լեզուներով կը ներկայացնեն կղզիին պատմութիւնը։ Ս. Ղազար կղզին գիտնականներ եւ ուսանողներ հիւրընկալելու երկարաժամկէտ աւանդոյթ մը ունի։ Կղզիին մէջ հիւրընկալուած է Լորտ Պայրընը, որ 1816-ին հայերէն կ'ուսումնասիրէր։ Լորտ Պայրընի հիւրընկալութիւնը կը յիշատակուի մշտական ցուցադրութեամբ։^[4]

Աշխարհի ամէնահին պրոնզէ թուրը^[5]

Իտալուհի Վիթորիա տալ Արմելինան 2017 թուականին այցելած է Սուրբ Ղազար կղզիի միաբանութեան եկեղեցի։ Ան այդ ժամանակ Կա Ֆոսկարի համալսարանի ուսանողուհի էր եւ կը պատրաստուէր դոկտորական թէզի պաշտպանութեան։ Վենետիկի հայկական եկեղեցւոյ մէջ ներկայացուած պրոնզէ սուրը տեսնելով՝ Վիթորիա տալ Արմելինան ինտուիտիվ հասկցեր է, որ անիկա կը պատկանի պրոնզէ դարասկիզբին, երբ առաջին անգամ սկսած են պրոնզէ սուր պատրաստել։

Փորձագէտներու երկու տարի տեւած ուսումնասիրութենէն յետոյ պարզուած է, որ իրօք, սուրը ո՛չ թէ քանի մը հարիւր տարեկան է, այլ շատ աւելի հին՝ մօտ 5000 տարեկան։ Սուրի պատմութեան մանրամասներն իմանալու համար համալսարանը դիմած է Վենետիկի Մխիթարեան միաբանութեան։

Հ. Սերոբ Ճամուրլեանը (Father Serafino Jamourlian) արխիւներու ուսումնասիրութենէն յետոյ պարզած է, որ մօտ 150 տարի առաջ սուրը Մխիթարեան միաբանութեան անդամ Ղեւոնդ Ալիշանին նուիրած է արուեստի ստեղծագործութիւններու հաւաքածոներ, ազգութեամբ հայ Երուանդ Խորասարճանը, որ առաջատար ինժեներ-շինարար էր Օսմանեան կայսրութեան մէջ։ Երբ 1901 թուականին Ալիշանը վախճաներ է, ունեցուածքը փոխանցուած է Վենետիկի հայկական եկեղեցւոյ։