Կովերու Պարտէզի Խնդիրը
Կովերու Պարտէզի Խնդիրը կամ Երուսաղէմի Հայկական Պարտէզի խնդիրը այն դէպքերն են որ տեղի ունեցան Պաղեստինի Երուսաղէմ քաղաքի «Հին Քաղաք»-ին «Հայկական Թաղամաս»-ին մէջ, կապուած Հայակական Թաղամասին մէջ գտնուող «Հայկական Պարտէզ»-ին (որ նաեւ կը կոչուի «Կովերու Պարտէզ») Հայոց Պատրիարքութեան կողմէն անօրէն կերպով վարձու տալուն։[1][2][3][4]
Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
2021 Թուականին, Ամէրիկահայ լրագրող Յարութ Սասունեանը կը գրէ թէ Երուսաղէմի «Հին Քաղաք»-ի «Հայկական Թաղամաս»-ին մէջ գտնուող «Հայկական Պարտէզ»-ը որուն ժողովրդային աննունն է՝ «Կովերու Պարտէզ» վարձու տրուած է պատրիարքարանին կողմէն, Աւստրալիոյ քաղաքացի, Հրեայ առեւտրական-գործարար՝ Տանի Ռուպէնսթայնին (Անգլերէն՝ Danny Rubenstein)։ Պատրիարքարանի այդ ժամանակուայ կալուածներու տեսուչ Խաչիկ Երէցեանը[5] (այդ ժամանակ դեռ կը կոչուէր՝ Պարէտ Ծայրագոյն Վարդապէտ, 2023-ի Մայիսի 6-ին կարգալոյծ* եղած) Սասունեանին տեղեկացուցած է թէ այդ հողատարածքը տրուած է 98 տարուայ վարձակալութեան, եւ այդտեղ Ռուպէնսթայնը շքեղ պանդոկ-հիւրանոց մը պիտի շինէ։[1] Պատրիարքութիւնը կը յայտնէ թէ այս գործարքը կնքուած է «Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններուն մէջ գտնուող ընկերութեան մը հետ», եւ կ՚ակնկալուի որ հազրաւոր տոլարներով շահոյթ պիտի մատակարարէ։[2][3]
* Կարգալոյծը (Անգլերէն՝ Defrocked կամ՝ Deconsecrated, Secularized, Casted-out) այն կղերականն է որուն հոգեւոր բարձրագոյն իշխանութիւնը լուծած է հոգեւորական կարգէն, զրկած է աստիճանէն ու որուն վրայէն հանած է հոգեւորականի կոչումը, նաեւ կը կոչուի՝ կարգազուրկ, Փիլոնազուրկ (Եկեղեցական արարողական վերարկու՝Փիլոնէն զրկուած)։[6]
Երուսաղէմի Հին Քաղաքի Հայկական Թաղամասի բնակիչները լրատուամիջոցներուն կը տեղեկացնեն թէ քաղաքապետարանի կառուցապատումի նախագիծը զորս տեսած են քաղաքապետութեան հետ ժողովի մը ընթացքին, իր մէջ «կը բովանդակէ հինգ բնակարաններ» որոնք կը պատկանին Հայ ընտանիքներու, ինչը կը բարձրացնէ բռնի տեղահանութեան ուրուականը։[7]
Նախապատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Հայերը Երուսաղէմի Մէջ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Վաղ Ժամանակներուն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Երուսաղէմի մէջ Հայերը ներկայ եղած են Քրիստոսէ առաջ (140 – 55) թուականներէն ի վեր՝ Տիգրան Մեծ Հայոց Արքայի օրերէն։[8] Սակայն այսօրուայ ներկայութեան հիմքը դրուած է Դ․ (4-րդ) դարուն[9], ըստ պատմաբան Քլոտ Արմէն Մութաֆեանին Հայերը կարծես հրապուրուած ըլլային Երուսաղէմ քաղաքով, Հայստանը Դ․ (4-րդ) դարուն Քրիստոնէութիւնը իբրեւ պետական կրօն ընդունելէն ի վեր։[10]
Հայոց Ցեղասպանութենէն Ետք մինչեւ 1920-ականներու սկիզբը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ըստ Օսմանեան մարդահամարին, 2000-3000 Հայ կ՚ապրէր Պաղեստինի մէջ մինչեւ «Համաշխարհային Ա․ Պատերազմ»-ը (նամանաւանդ նոյն ժամանակներուն Օսմանցի-Թուրքերուն գործած Հայոց Ցեղասպանութիւնը), անոնց մեծ մասը Երուսաղէմի մէջ։[9] Սակայն 1915-էն 1920 թուականները Երուսաղէմի Հայ բնակչութեան թիւը կը բազմապատկուի, Մեծ Եղեռնի ժամանակ տեղի ունեցած բռնի գաղթականութեան եւ կամ Հայկական Լեռնաշխարհէն (Արեւմտեան Հայաստան, Կիլիկիայ) եւ Անատոլիայի մէջ ջարդերէն փախած Երուսաղէմ ապաստանած հազարաւոր Հայերուն գալուստով։ Այս ժամանակներուն դժուար է ճշգրիտ թիւ մը գտնել, սակայն Անգլիական գաղութատիրական աղբիւրները կու տան Պաղեստին ապաստանած մօտաւոր 10,000 թիւը, որոնց մեծ մասը կը հաստատուի Երուսաղէմ։[9]
1923-էն մինչեւ Համաշխարհային Բ․ Պատերազմ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Հրեայ Ծայրահեղականներու Յարձակումները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Իր ծալքերը բացող ճգնաժամը տեղի ունեցաւ այն ժամանակ երբ Իսրայելցի Հրեա ծայրահեղականները բուռն յարձակումներ կը գործէին Երուսաղէմի Հայ գաղութին (համայնքին) վրան։[7][11]
Հայկական Թաղամասը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Խաչիկ Երէցեանի Կարգազրկումն ու Վտարումը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
2023 Թուականի Մայիսի 6-ին Երուսաղէմի Հայոց պատրիարքարանի դիւանը կը տարածէ հետեւեալ հաղորդագրութիւնը, ուր կը յայտարարուի Խաչիկ Երէցեանի փիլոնազրկումը․
Տնօրէն Ժողովի միաձայն որոշմամբ եւ Նորին Ամենապատուութիւն Տ․ Նուրհան Պատրիարք Մանուկեանի տնօրինութեամբ կարգալոյծ հռչակուած է Տ․ Պարետ Ծ․ Վրդ․ Երէցեան։ Տնօրինութեան համար որպէս հիմք ընդունուած է Պարետ Ծ․ Վարդապետի՝ Ս. Աթոռոյս կարգաց եւ կանոնաց հանդէպ դրսեւորած անհաւատարիմ ընթացքը եւ յատկապէս «Կովերու պարտէզ» կալուածի համաձայնագրի վերաբերեալ անոր կատարած շարք մը խարդախութիւնները եւ խաբեբայութիւնները։ Կարգալոյծը այլեւս կը դասուի աշխարհականներու շարքին Խաչիկ Երէցեան աւազանի անունով։
Այդ դէպքերու բացայայտումէն տարիներ առաջ, հակառակ Նուրհան Պատրիարքի միջնորդութեան, Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը մերժած էր Խաչիկ Երէցեանը (այն ժամանակ դեռ Պարէտ Ծ. վրդ. Երէցեան) եպիսկոպոս ձեռնադրել։[12]
Պատրիարքին Ճանաչումի Սառեցումը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
11 Մայիս 2023-ին Յորդանանի Հաշիմեան Թագաւորութիւնը եւ Պաղեստին պետութիւնը համատեղ յայտարարութիւն կը տարածեն որ կը նշէ իրենց որոշումը՝ սառեցնել Նուրհան Մանուկեանի ճանաչումը իբր պատրիարք Հայ Առաքելական Ուղղափառ Եկեղեցւոյ, Երուսաղէմի եւ մնացած Սուրբ Երկիրին ու Յորդանանի Պատրիարք։ «Հայերու Պարտէզ» կամ «Կովերու Պարտէզ» կալուածին գծով անոր որդեգրած որոշումներուն համար, որոնք կրնան բացասական ազդեցութիւն ունենալ քաղաքին ապագային վրան։ [13][7]
Պատրիարքութեան Պատասխանը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
12 Մայիս 2023 Երուսաղէմի Հայոց պատրիարքութիւնը կը տարածէ հետեւեալ հաղորդագրութիւնը․[13]
12 Մայիս 2023ին, հրատապ հրաւիրուած Տնօրէն ժողովը իր խոր մտահոգութիւնը յայտնեց 11 Մայիսին ընկերային կայքերու միջոցաւ շրջանառութեան մէջ դրուած, ապա շարք մը Յորդանանեան եւ Պաղեստինեան օրաթերթերու մէջ լոյս տեսած այն լուրին առնչութեամբ, ըստ որուն, Յորդանանի Հաշիմական թագաւորութիւնը եւ Պաղեստինեան կառավարութիւնը որոշած են սառեցնել Երուսաղէմի Հայոց պատրիարք Նուրհան Արք. Մանուկեանի պատրիարքական ճանաչումը։ Առաւել զարմանալին եւ մտահոգիչը այն է, որ այս լուրը շրջանառութեան մէջ դրուեցաւ «Կովերու պարտէզի» խնդրի հիմնական պատասխանատու կալուածոց տեսուչ նախկին Պարետ Ծ. վարդապետ Երէցեանը պաշտօնէն հեռացնելէ եւ Տնօրէն ժողովին կողմէ զայն կարգալոյծ հռչակելու եւ վանքէն արտաքսելու որոշումէն ետք։ Երուսաղէմի Հայոց պատրիարքութիւնը եւ Տնօրէն ժողովը իրենց կարելին կ՚ընեն անվտանգ պահելու Հայ եկեղեցւոյ եւ համայնքի շահերը[13]
Երուսաղէմահայութեան Ընդվզումն ու Բողոքի Ալիքը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Նոյնօրինակ Դէպքեր[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Գոլանի Պարտէզներու Հողմանիւ / հողմաշարժ շեղբերու խնդիրը Տիւրզիներուն եւ Իսրյելական կառավարութեան միջեւ։[14]
- Յունաց կալուածներու ծախքը։
Տե՛ս Նաեւ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Հին Երուսաղէմի Հայկական Թաղամասը։
- Հին Երուսաղէմի Բնաջնջուած Մաղրէպցիներու Թաղամասը։
- Երուսաղէմ։
- Պաղեստին։
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ 1,0 1,1 Sassounian, Harut (Յարութ Սասունեան, 7 September 2021). "New controversy looms in Jerusalem over land leased by the Patriarchate". The Armenian Weekly. Archived from the original on 2 November 2021. (անգլերէն)
- ↑ 2,0 2,1 «Communiqué from the Department of Real Estate»։ armenian-patriarchate.com։ Armenian Patriarchate of Jerusalem։ September 7, 2021։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 3 January 2022-ին։(անգլերէն)
- ↑ 3,0 3,1 Arkun, Aram (16 September 2021). "Jerusalem Armenian Patriarchate Official Comments on New Land Lease". The Armenian Mirror-Spectator. Archived from the original on 18 November 2021.(անգլերէն)
- ↑ "Supreme Spiritual Council Reflected on the Issue of Leasing the "Cows' Garden" Estate by the Armenian Patriarchate of Jerusalem". armenianchurch.org. Mother See of Holy Etchmiadzin. 11 November 2021. Archived from the original on 3 January 2022.
- ↑ Լոս Անջելեսում Կայացաւ Ձեռնարկ` Ի Համերաշխութիւն Երուսաղէմի Հայ Համայնքի – Asbarez – Armenian
- ↑ Նայիրի Հայերէն բառարան - կարգալոյծ (nayiri.com)
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Jerusalem Armenians Fear Shadowy Land Deal Marks 'Beginning Of The End' REFL - Ազատ Եւրոպա 22/6/2023, Արտագրուած է Յունիս, 22, 2023 (անգլերէն)
- ↑ Rollins, Charles (1844). Ancient History, vol. 4: History of the Macedonians, the Seleucidae in Syria, and Parthians. New York: R. Carter. p. 461. (անգլերէն)
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Studies Stroum Center for Jewish (2023-03-27)։ «Tracing the history of Armenians in Jerusalem»։ UW Stroum Center for Jewish Studies (en-US)։ արտագրուած է՝ 2023-06-21
- ↑ Kezelian Harry (2023-02-02)։ «Mutafian Delivers History Lesson on Armenian Connection to Jerusalem»։ The Armenian Mirror-Spectator (en-US)։ արտագրուած է՝ 2023-06-22
- ↑ Rollins, Charles (1844). Ancient History, vol. 4: History of the Macedonians, the Seleucidae in Syria, and Parthians. New York: R. Carter. p. 461.
- ↑ «Պարէտ Ծայրագոյն Վարդապետ Երէցեան՝ Կարգալոյծ»։ Asbarez - Armenian (en-US)։ 2023-05-10։ արտագրուած է՝ 2023-06-21
- ↑ 13,0 13,1 13,2 «Յորդանան Եւ Պաղեստին Սառեցուցին Նուրհան Արք. Մանուկեանի Պատրիարքական»։ Asbarez - Armenian (en-US)։ 2023-05-12։ արտագրուած է՝ 2023-06-21
- ↑ الجولان ينتفض..مشروع التوربينات الهوائية يخنق الأهالي ويصادر الأراضي | الميادين (almayadeen.net)