Էլիզապէթ Բ.
_(cropped)_(3-to-4_aspect_ratio).jpg)
.svg){kind=small}
Էլիզապէթ Բ․ (անգլերէն՝ HM Queen Elizabeth II, Elizabeth Alexandra Mary Windsor, 21 Ապրիլ 1926[9][10][11][…], Մայֆեր, Ուեսթմինսթըր, Մեծ Լոնտոն, Լոնտոն, Անգլիա, Միացեալ Թագաւորութիւն[1] - 8 Սեպտեմբեր 2022[2][3], Բալմորալ ամրոց, Աբերդինշիր, Սքոթլանտա, Միացեալ Թագաւորութիւն[2][3]), 1952 թուականէն մինչեւ 8 Սեպտեմբեր 2022 Մեծ Բրիտանիոյ իշխող թագուհի եւ պետութեան գլուխն էր։ Նաեւ կը հանդիսանար Ազգերու Բրիտանական Համագործակցութեան 15 երկիրներու թագուհի, Անգլիական եկեղեցւոյ գլուխ, Մեծն Բրիտանիոյ զինուած ուժերու գերագոյն հրամանատար, գնդապետ։ 1953 թուականի 29 Մայիս-էն առ 1961 թուականի 31 Մայիս-ը Հարաւային Ափրիկէի թագուհին էր։ Ան Վինձորներու տոհմի սերունդէն է։ Գահ բարձրացած է 1952 թուականի 6 Փետրուար-ին, թագադրուեր է 1953 թուականի 2 Յունիս-ին հօր՝ Ճորճ VI թագաւորի մահէն յետոյ։ Ան ամենաերկար գահակալող միապետը եղած է Մեծն Բրիտանիոյ պատմութեան մէջ[12][13]։ 2015 թուականի 24 Յունուարէն կը հանդիսանայ աշխարհի ամենաերկար գործող միապետը՝ Սէուտական Արաբիոյ թագաւոր Ապտուլլահ իպն Ապտուլ-Ազիզ ալ-Սաուտի մահէն ետք։
Իր գահակալման ընթացքին աւարտած է ապագաղութացումը, որ կը նշանաւորուի բրիտանական կայսրութեան վերջնական փլուզմամբ եւ վերջինիս փոխակերպումը Միացեալ Թագաւորութեան։ Այս ընթացքը կը ներառէ նաեւ բազմաթիւ այլ իրադարձութիւններ, ինչպիսիք են երկարատեւ ազգա-քաղաքական հակամարտութիւնը Հիւսիսային Իրլանտայի հետ, Ֆոլքլենտեան պատերազմը, պատերազմները Իրաքի եւ Աֆղանիստանի մէջ։
Իր գահակալման ամբողջ ընթացքին թագուհին շատ անգամ ենթարկուած է քննադատութեան, ոչ միայն միապետութեան վերացման կողմնակիցներու կողմէն, այլ նաեւ հասարակութեան եւ բրիտանական զանգուածային լրատուամիջոցներու կողմէն։ Սակայն Էլիզապէթ Բ.-ը յաջողած է բարձր պահպանել բրիտանական միապետութեան հեղինակութիւնը եւ իր ժողովրդականութիւնը։
7 տասնամեակ իշխանութենէ ետք, Էլիզապէթ Բ. թագուհի իր մահկանացուն կը կնքէ 8 Սեպտեմբեր 2022-ին, Սկովտիոյ Պալմորալ պալատին մէջ:[14][15]
Մանկութիւն եւ պատանեկութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Էլիզապէթ Բ.-ը արքայազն Ալպերթի՝ Յորքեան հերցոգ (հետագային թագաւոր Ճորճ VI-ի, 1895-1952 թուականներ) եւ լեյտի Էլիզապէթ Պոուզ-Լայոնի (1900-2002) աւագ դուստրն է։ Հօրենական մեծ հայրը թագաւոր Ճորճ VI -ն է (1865-1936 թուականներ), իսկ մեծ մայրը՝ թագուհի Մարիան՝ Թեքեըն արքայադուստրը (1867-1953 թուականներ)։ Մօրենական մեծ հայրը Քլոուտ Ճորճ Պոուզ-Լայոնն է՝ կոմս Սթրաթմուրը (1867-1953 թուականներ), իսկ մեծ մայրը՝ Սեսիլիա Նինա Պոուզ-Լայոնը (1862-1938 թուականներ)։
Արքայադուստր Էլիզապէթ Ալեքսանդրա Մարիան ծնած է Լոնտոնի Մեյֆեր թաղամասին մէջ, կոմս Սթրաթմուրի Պարթոն Սթրիթի առանձնատան մէջ։ Այժմ առանձնատունը այլեւս գոյութիւն չունի, իսկ տեղը դրուած է յուշատախտակ[16]։ Իր անունը ստացեր է ի պատիւ մօր Էլիզապէթի, մեծ մօր՝ Մարիայի եւ մեծ մօր մեծ մայրը ՝ Ալեքսանդրայի։ Մկրտուեր է Մայիսի 25-ին Պաքինհըմ պալատի մատուռին մէջ, որ պատերազմի տարիներուն աւերուեր է։
1930 թուականին ծնած է միակ քոյրը՝ արքայադուստր Մարկարէթը։
Էլիզապէթը տան մէջ լաւ կրթութիւն ստացած է, գլխաւորապէս մարդասիրական ուղղուածութեամբ, ուսումնասիրեր է անգլիական սահմանադրութեան պատմութիւն, իրաւագիտութիւն, կրօնի պատմութիւն, արուեստի պատմութիւն, ինչպէս նաեւ ֆրանսերէն։ Երիտասարդ տարիքին հետաքրքրուեր է ձիերով եւ զբաղուեր է ձիավարութեամբ[17]:
Ծնունդէն յետոյ Էլիզապէթը դարձաւ Յորքեան արքայադուստր եւ երրորդը գահի ժառանգորդներու ցանկին մէջ՝ հօրեղբայր էտուարտէն՝ Ուելսեան արքայազն (ապագայ թագաւոր Էտուարտ VIII) եւ հօրմէ յետոյ։ Ի սկզբանէ Էլիզապէթը չէր հանդիսանար գահի իրական յաւակնորդ, քանի որ արքայազն Էտուարտը շատ երիտասարդ էր եւ պէտք է ամուսնանար եւ զաւակներ ունենար։ Սակայն 1936 թուականին, հօր՝ Ճորճ V-ի մահէն յետոյ արքայազն Էտուարտը ստիպուած էր հրաժարիլ գահէն։ Թագաւոր դարձաւ արքայազն Ալպերթը (Ճորճ VI), իսկ տասնամեայ Էլիզապէթը դարձաւ թագաժառանգ եւ ծնողներու հետ Քենսինկտթոնէն տեղափոխուեցաւ Պաքինհըմ պալատ։
Մեծն Բրիտանիոյ Թագուհի
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]1950-ական թուականներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Այն բրիտանական միապետութեան առաջին թագադրումն էր, որ ցուցադրուեր է հեռուստատեսութեամբ եւ այդ երեւոյթը նպաստեր է հեռուստատեսութեան բարձրացմանը[18]։
Ան առաջին միապետն էր, որ 1957 թուականի 25 Դեկտեմբեր-ին հեռուստացոյցով շնորհաւորեց իր հպատակներուն Ծննդեան տօների առիթ[19]։
1970-ական թուականներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]1974 թուականի խորհրդարանական ընտրութիւններու ժամանակ քաղաքական ճգնաժամը հասունացած էր, որու հետեւանքով կուսակցութիւններէն ոչ մէկը չի ստանար ձայներու մեծամասնութիւնը։ Հակառակ ձայներու առաւելագոյն բաժինը ստացեր էր Պահպանողական կուսակցութիւնը, վարչապետ նշանակուեցաւ Լեյպորիստական կուսակցութեան առաջնորդ Հարոլտ Վիլսոնը[20]։ Յաջորդ տարի Աւստրալիոյ մէջ քաղաքական ճգնաժամի հետեւանքով Էլիզապէթ Բ.-ը հրաժարեցաւ բեկանել ժեներալ-նահանգապետ Ջոն Քերիի հրամանը վարչապետ Գաֆ Ուիթլեմի հրաժարականի վերաբերեալ։
1976 թվականին Մոնրէալի մէջ (որպէս Քանատայի թագուհի) Էլիզապէթ Բ.-ը հանդիսաւորութեամբ բացաւ XXI ամառնային ողիմպիական խաղերը։
1977 թուականին մեծ շուքով նշուեցաւ Էլիզապէթ Բ.-ի գահակալման 25-ամեակը, իր պատուին բազմաթիւ հանդիսաւոր արարողութիւններ տեղի ունեցան ողջ Միացեալ Թագաւորութեան մէջ[21]։
1970-1980-ական թուականներուն թագաւորական ընտանիքը ենթարկուեցաւ շարք մը յարձակումներու։ Մասնաւորապէս 1979 թուականին «Իրլանտայի հանրապետական բանակ»-ի ահաբեկիչներու կողմէ սպանուեցաւ արքայազն Ֆիլիփի քեռի՝ ազդեցիկ պետական գործիչ լորտ Լուի Մաունթպաթենը[22]։ Իսկ 1981 թուականին, թագուհիի «պաշտօնական ծննդեան օրուայ» կապակցութեամբ կազմակերպուած զինուորական շքերթի ժամանակ, անյաջող մահափորձ կատարուեր է Էլիզապէթ Բ.-ինկատմամբ։
2000-ական թուականներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]2000 թուականի Ապրիլ 17-ին Էլիզապէթ Բ. Վինձոր մէջ ընդունեց Ռուսաստանի նախագահ Վլատիմիր Փութինին: Հանդիպումը տեւեց 30 վայրկեան:
2000 թուականի Դեկտեմբերին թագուհին Պաքինհըմեան պալատիմէջ ընդունեց ԱՄՆ նախագահ Պիլ Քլինթընին, իր կնոջը՝ Հիլարիին եւ իրենց դուստր Չելսիին:
2002 թուականին լրացաւ թագուհու գահակալման 50-ամեակը, որը նշուեցաւ մեծ շուքով։ Նոյն տարին մահացան թագուհու քոյրը՝ արքայադուստր Մարկարեթը[23] եւ թագուհու մայրը՝ Էլիզապէթ Պոուզ-Լայոնը[24]։
Նոյն թուականին թագուհին առաջին անգամ այցելեց բրիտանական մզկիթ` իսլամական կեդրոն Սքունթորպի մէջ (Լինքոլնշիր): Բացի այդ, Էլիզապէթ Երկրորդը դարձաւ թագաւորական ընտանիքի առաջին անդամը, որ ստացաւ ոսկէ սկաւառակ. «Պալատական երեկոյթ» համերգի ձայնագրութիւնը, որ տեղի ունեցաւ իր գահակալման 50-ամեակի կապակցութեամբ, վաճառուեցաւ 100 000 օրինակով:
2003 թուականի Յունիս 25-ին, Էլիզապէթ Երկրորդը Պաքինհըմեան պալատի մէջ հանդիսաւոր ընդունելութիւն կազմակերպեց՝ ի պատիւ Ռուսաստանի նախագահ Վլատիմիր Փութինի եւ իր կնոջ՝ Լիուտմիլայի: Կողմերը նուէրներ փոխանակեցին: Թագուհին Փութինին նուիրեց «The Crown Jewels» յատուկ թողարկումով ալպոմը, իսկ կնոջը` փորագրուած շիշով օծանելիք: Ի պատասխան՝ թագուհուն նուիրեցին ռուս ժամանակակից նկարիչի նկար, իսկ արքայազն Ֆիլիփին՝ ծովային ռազմական արարողակարգային դաշիւն: Վլատիմիր Փութինը հանդիպմանը ներկայացաւ 12 վայրկեան ուշացումով, իսկ անոր հրաժեշտի ժամանակ թագուհին ուշացաւ ուղիղ 12 վայրկեան:
2007 թուականի մայիսին Էլիզապէթ Երկրորդը եւ արքայազն Ֆիլիպը այցելեցին Միացեալ Նահանգներ՝ նշելու Վիրճինիայի Ճեյմըսթաունի հիմնադրման 400-ամեակը (Միացեալ Նահանգներու տարածքին բրիտանացիներու առաջին բնակավայրը): Այս այցի ընթացքին արքայական զոյգը հանդիպեցաւ ԱՄՆ նախագահ Ճորճ Պուշ Կրտսերին հետ[25]:
2007 թուականնի նոյեմբերի 20-ին Էլիզապէթ Երկրորդը դարձաւ բրիտանական առաջին միապետը, որ տօնեց ադամանդէ հարսանիքը (60 տարի), եւ նոյն թուականի Դեկտեմբեր 20-ին, թագուհին դարձաւ պատմութեան մէջ ամենամեծ բրիտանական միապետը, շրջանցելով մեծ մօրը՝ Վիքթորիա թագուհուն (1819-1901):
2008 թուականին, առաջին անգամ պատմութեան մէջ, անգլիկան եկեղեցին, որու գլուխը կը հանդիսանայ Էլիզապէթ Բ.-ը, «Աւագ հինգշաբթի» օրուայ պատարագը, որուն սովորաբար կը մասնակցի իշխող միապետը, անցուց Անգլիայէն կամ Ուելսէն դուրս՝ Հիւսիսային Իրլանտայի Արմա քաղաքին մէջ։
Զինանշան
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]-
Արքայադուստր Էլիզապէթի զինանշանը (1944—1947) -
Արքայադուստր Էլիզապէթի՝ Էտինպուրկի հերցոգուհու զինանշանը (1947—1952) -
Մեծ Բրիտանիայի թագաւորական զինանշանը (Բացի Սկովտիականէն) -
Սկովտիայի թագաւորական զինանշանը -
Քանատայի թագաւորական զինանշանը
.svg)
.svg)
.svg)
Ճարտարապետութեան մէջ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Սինկափուրի Էսփլանտա զբօսայգիի մէջ ի պատիւ թագուհու կայ անուանակոչուած ծառուղի[26]։
- 2012 թուականի Սեպտեմբերէն հանրայայտ Պիկ Պենը պաշտօնապէս վերանուանուեր է «Էլիզապէթի աշտարակ»[27]։
- Իր անունով անուանակոչուեր է նաեւ 1991 թուականին Տարթֆորտի մէջ կառուցուած կամուրջը[28]։
- 2013 թուականի Օգոստոս 1-ին Լոնտոնի մէջ բացուեցաւ Էլիզապէթ Բ.-ի ողլիմպական զբօսայգին[29]։
- Յուշարձաններ
-
-
Արձան Ռեկինայի մէջ 2005 թուական -
Արձան մեծ Վիտզորեան այգիին մէջ
Մետաղադրամներ եւ դրոշմահաւաքութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Մետաղադրամներ եւ նամականիշներ
-
Քանատական նամականիշ, 1953 թուական -
Աւստրալիական նամականիշ, ի պատիւ թագադրման -
Հիւսիսային իրլանտական նամականիշ, 1958 թուական -
մետղադրամ, 1953 թուական -
մետաղադրամ, 1961 թուական
Նախասիրութիւն եւ անձնական կեանք
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Թագուհու հետաքրքրութիւններու ծիրէն ներս շնաբուծութիւնը, այդ թուով` Քորկ, սփանիել, լապրատոր, լուսանկարչութիւնը, ձիավարութիւնը, ինչպէս նաեւ ճանապարհորդութիւնը[30][31]։ Էլիզապէթը, պահպանելով թագուհու հեղինակութիւնը, աշխոյժ կը ճանապարհորդէ իր տիրոյթները[32], ինչպես նաեւ կ'այցելէ այլ երկրներում։ Թագուհին իր հաշուին ունի աւելի քան 325 արտասահմանեան այց[33]։
2009 թուականէն սկսաւ զբաղուիլ այգեգործութեամբ[34]։
Ի լրումն անգլերէնի՝ թագուհին ազատօրէ կը տիրապետէ ֆրանսերէնին:
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Queen's birthday: Queen Elizabeth II's life in 92 facts. BBC — 2018.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Queen Elizabeth II has died, Buckingham Palace announces // BBC News Online — BBC, 2022.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Queen's cause of death given as 'old age' on death certificate // BBC News Online — BBC, 2022.
- ↑ ELISABETH II (1926- ) reine du Royaume-Uni de Grande-Bretagne et d'Irlande du Nord (1952- ) — Encyclopædia Britannica, 1968.
- ↑ ЕЛИЗАВЕТА II — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
- ↑ 6,0 6,1 Queen's birthday: Queen Elizabeth II's life in 92 facts — 2018.
- ↑ Kindred Britain
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Elizabeth 2. — 1978. — ISSN 2464-1480
- ↑ Елизавета II // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1972. — Т. 9 : Евклид — Ибсен. — С. 78.
- ↑ Discogs — 2000.
- ↑ filmportal.de — 2005.
- ↑ «Елизавета II стала самым долгоправящим монархом в Британии»։ Русская служба Би-би-си։ 9 сентября 2015։ արտագրուած է՝ 10-09-2015
- ↑ Кэмерон поздравил Елизавету II с рекордом правления
- ↑ CNN By <a href="/profiles/aditi-sandal">Aditi Sangal</a>, <a href="/profiles/rob-picheta">Rob Picheta</a>, <a href="/profiles/adrienne-vogt">Adrienne Vogt</a>, Ed Upright and <a href="/profiles/lauren-moorhouse">Lauren Said-Moorhouse</a> (2022-09-08)։ «The death of Queen Elizabeth II: Live updates»։ CNN (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 2022-09-08
- ↑ «Queen Elizabeth II, Britain’s longest-reigning monarch, dies aged 96»։ the Guardian (անգլերեն)։ 2022-09-08։ արտագրուած է՝ 2022-09-08
- ↑ Брэдфорд С. Елизавета II. Биография Её величества королевы. — Вагриус-Захаров-Москва, 1998.
- ↑ Her Majesty The Queen: Education(անգլերէն)
- ↑ «Неизвестная королева»: Завтрак Елизаветы II с Гагариным и почему Ельцин хотел её раздеть Archived 2012-08-22 at the Wayback Machine. Комсомольская правда в Украине, (01 июня 2012)
- ↑ Полякова А. А. Роль монархии во внутренней и внешней политике Великобритании в конце XX — начале XXI века. Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. — М., 2015. — С. 87. Режим доступа: http://mgimo.ru/science/diss/rol-monarkhii.php
- ↑ «Великобритания в 70-е годы XX века»։ Хроно.Ру։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2020-06-01-ին։ արտագրուած է՝ 2020-06-22
- ↑ Her Majesty The Queen: The Queen’s Silver Jubilee, 1977(անգլերէն)
- ↑ «BRITAIN: A Nation Mourns Its Loss»։ TIME։ 10 September 1979։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 3 October 2008-ին։ արտագրուած է՝ 22 June 2020
- ↑ Принцесса Маргарет сгорела в огне страстей, Коммерсантъ, (16 февраля 2002)
- ↑ Королева-мать: богатая биография Русская служба Би-би-си, (31 марта 2002)
- ↑ РИА Новости: «Елизавета II посетила музей первого поселения англичан в Новом Свете», 04.05.2007.
- ↑ Queen Elizabeth Walk in Singapore(անգլերէն)
- ↑ Պիկ Պենը անուանափոխուեր է Ելիզավեթայի աշտարակ
- ↑ Queen Elizabeth II Bridge Stucturae(անգլերէն)
- ↑ В Лондоне открылся парк Елизаветы II ТравелРу, (1 августа 2013)
- ↑ Королева Великобритании Елизавета II. Биография РИА Новости, (16 июня 2012)
- ↑ Хобби и увлечения глав государств Петербургский почтовой, (03 марта 2011)
- ↑ «Елизавета II: юбилей правления британской королевы!»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-03-09-ին։ արտագրուած է՝ 2020-06-22
- ↑ Королева Первый Канал
- ↑ Королева будет выращивать овощи у Букингемского дворца Русская служба Би-би-си, (15 июня 2009)