Երուանդ Աղաթոն

Երուանդ Աղաթոն;
Ծնած է	18 Փետրուար 1860
Ծննդավայր	Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն
Մահացած է	1935
Ուսումնավայր	Ներսիսեան դպրոց; Նուպար-Շահնազարեան վարժարան; Ռոպերթ Գոլէճ; Ազգային ագրոնոմիական ինստիտուտ Փարիզ-Գրինյոն?
Մասնագիտութիւն	հրատարակիչ, դերասան, գրագէտ, մշակութային գործիչ, հողագետ
Ծնողներ	հայր՝ Գրիգոր Աղաթօն

Երուանդ Աղաթոն, (18 Փետրուար 1860(1860-02-18), Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1935^[1]), երկրագործ, հայ մշակութային գործիչ։

Կենսագրություն

Մանկութիւն եւ կրթութիւն

Որդի Գրիգոր Աղաթոնի^[2], ծնած է Խասգիւղ (ըստ այլոց Գանտիլլի, Վոսփոր) 1860 Փետր. 18-ին: Նախնական կրթութիւնը ստացած է Ներսէսեան եւ ապա Նուպար-Շահնազարեան վարժարաններուն մէջ:

1868-ին հօրը մահուամբ որբ կը մնայ. իր անառակութեան պատճառաւ Շահնազարեանէն Ռոպերթ գոլէճ կ'անցնի, անկէ Պէրպէրեան: 17 տարեկանին Ղալաթա Սէրայի լիսէն կը մտնէ, ուր կ'աւարտէ շրջանը եւ Փարիզ մեկնելով Կրինեոնի երկրագործական վարժարանը կը մտնէ եւ 1883-ին կը յաջողի վկայական առնել: Տարի մը գործնականօրէն ուսումնասիրելէ ետք հարաւային Ֆրանսայի երկրագործութիւնը՝ Պոլիս կը վերադառնայ, ուր կառավարական պաշտօններ կը ստանայ:

Ե. Աղաթոն եւ երկրագործութիւն

Իզմիրի մէջ պաշտօնավարած ատեն 16.000 ոսկի գողութիւն մը երեւան հանելով, գումարը կառավարական գանձը կը վերադարձնէ ու կը մեկնի Ատրիանուպոլիս՝ երկրագործական քննիչի պաշտօնով: Հալքալըի երկրագործական բարձրագոյն վարժարանը երբ կը բացուի, հողագործական դասախօսութիւնը Երուանդ Աղաթոնի կը յանձնուի:

Անգամ մը Եալովայի գիւղերուն վրայ մարախի տեղատարափ մը խուժած էր: Այս գիւղերը մեծ մասով հայաբնակ Էին. Աղաթոն կը յաջողի յատկացուած 3000 ոսկի պիւտճէին փոխարէն,170 ոսկիով բնաջնջել մարախները:

1896-ի Պանք Օթոմանի դէպքին մազապուրծ ազատած է ու Փարիզ փախուստ տուած։ Հոն հետեւած է երկրագործական վարժարանի դասախօսութեանց եւ այլ ճիւղերու: Տարի մը ետք մեկնած է Պուլկարիա, ուր պուլկարերէն սորված է, պաշտօնավարելու համար, բայց ձմրան սաստկութենէն 1898-ին Աղեքսանդրիա փոխադրած է։ Պօղոս Նուպար փաշա իրեն յանձնած է իր ագարակներուն քննչութիւնը։ Երեք տարուան ձեռնահաս պաշտօնավարութենէ ետք, հրաժարած է եւ իր հաշւոյն աշխատած։

1900-ին Աղեքսանդրիոյ մէջ հիմնած է Իւնիօն տը լ'Ակրիքիւլթիւր տ'Էժիպթ սենտիքան, որուն նախագահ ընտրուած էր։ 1903-ին Գահիրէ անցած է, յետոյ վերոյիշեալ միութեան վարչութիւնն ալ հոն փոխադրուելով Ե. Աղաթոն պատուակալ նախագահը եղած է։ Գահիրէի մէջ իշխան Հիւսէյին Քեամիլ եւ իշխան Իպրահիմ փաշաներու ագարակներուն գիտական քննչութեան պաշտօնը ստանձնած է եւ Խտիվ Ապպաս փաշայէն գնահատուելով՝ պէյութեան աստիճանը առած: Յետոյ թէ՛ օսմանեան եւ թէ՛ եգիպտական կառավարութիւններէն պատուանշաններ ստացած է, իսկ ֆրանսական կառավարութենէն՝ «երկրագործական արժանիք»ի սպայի պատուանշանը:

Ե. Աղաթոն ազգային հարցերու մասին

Աղաթոն պէյ, նոյնիսկ ծերութեան, հակառակ բազմազբաղ վիճակին, միշտ հետաքրքրուած է ազգային հարցերով: Տակաւին ուսանող, Սուլթանիէ վարժարանին մէջ, Կիլիկեան-Արարատեան ընկերութեան աջակից եղած է եւ հայ ուսանողութենէն թէ՛ նոյն ընկերութեան եւ թէ՛ Զէյթունի համար հանգանակութիւն ըրած է: Յետոյ իբրեւ կառավարական պաշտօնեայ, իր գտնուած տեղերու հայերուն համար օգտակար եղած է, շնորհիւ իր բարձր դիրքին: Երբ Եւրոպա ուսանող կը ղրկուէր Օսմ. Կառավարութեան կողմէ, յաջողած է եօթը ուսանողներէ չորսը հայերէ ընտրել տալ:

Յեղափոխական տաք շրջանին 1894-1896 հետաքրքրուած է յեղափոխութեամբ, սակայն համամիտ եղած չէ յեղափոխականներու յանդուգն գործերուն, որոնց հետեւանքով ազգին ընդհ. շահերուն վնաս հասած է: Անիկա ջատագովը եղած է յեղափոխութեան մը, որ ըլլար տնտեսական հողի վրայ:

Բայց իրեն փառքի մեծ կոթողը պիտի մնայ Հ.Բ.Ը. Միութեան հիմնադրութիւնը, բարեյիշատակ Պօղոս Նուպար փաշայի եւ ուրիշներու հետ^[3]:

Իր կեանքի երազն էր Հ.Բ.Ը. Միութեան բարգաւաճումը եւ անոր հայրենաշէն գործին լիակատար իրականացումը, որուն համար մտասեւեռում մը դարձած էր Միութեան գաղափարը:

Ամուսնութիւն եւ ընտանիք

Աղաթոն պէյ 1892-ին ամուսնացած էր Օր. Էլիզա Գուշատալեանի հետ, դուստրը մաքսային ժողովի անդամ՝ Ասատուր Էֆէնտիին: Այս ամուսնութենէն կ'ունենայ 4 զաւակներ, որոնք լուրջ դաստիարակութեամբ կ'օժտուին:

Ծերութիւն եւ մահ

Ծերունի Աղաթոն կեանքի վերջալոյսին Նիս (Ֆրանսա) քաշուեցաւ, ուր մահացաւ 1935 Յունիս 12-ին: Յուղարկաւորութիւնը, ըստ իր կտակին, շատ պարզունակ եղաւ:

Գրական գործունէութիւն

Կը սիրէր ու կը գնահատէր գիտական լուրջ գործերը եւ ընկերային ու երկրագործական նիւթերու շուրջ յօդուածներ գրած է «Միութիւն» պաշտօնաթերթին մէջ: Բացի երկրագործական գիրքերէ, հաստատած էր հայոց պատմութեան մրցանակ մը: Ձրիաբար բաժնած է իր ծախսով ըրած հետեւեալ բոլոր հրատարակութիւնները:

Հայաստանի վերաշինութիւնը, 1924:
Նուիրատուութիւն եւ քսակ, 1925 (Պողոս փաշայի յառաջաբանով):
Հայաստանի մէջ հայ հողագործներու տիպար գիւղի մի ծրագիրը, 1925:
Ի՜նչպէս կը հասկնամ Նուպարաշէնը, 1929:
Բարեգործականի ծնունդն ու պատմութիւնը, 1930:
Կեանքիս յիշատակները, 1931:
Օգտակար գիտելիքներ եւ գործնական խրատներ հայ երկրագործներուն (աբեղեանական ուղղագրութեանբ), 5000 օրինակ Հայաստանի գիւղացիներուն ձրի բաժնուած, նոյնը Մեսրոպեան ուղղագրութեամբ, 1922:
Ցորենի մշակութեան գիրքը, 1933:
Նուպարաշէն եւ Բարեգործական:
Թուրքիոյ գաղտնի աղանդները:
Աղաթոնի 75 ամեայ յոբելեանին առթիւ ղրկուած հեռագիրներու եւ նամակներու հաւաքածոն:

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101537013"></a>
↑ Yervant Aghaton (անգլերէն)
↑ Yervant Aghaton Armenian writer(անգլերէն)

Աղբիւրներ

Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1938 Պուքրէշ, Էջ 91-92։

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1982918_citetype_Q526334"_data-entity-id="Q101537013">[[:d:Q101537013|Հայաստանի_գրադարանների_համահավաք_գրացուցակ]]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101537013"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101537013"></a>

[2] Yervant Aghaton (անգլերէն)

[3] Yervant Aghaton Armenian writer(անգլերէն)

[1]

[2]

[3]