Երուանդ Աղաթոն
Երուանդ Աղաթոն | |
---|---|
| |
Ծնած է | 18 Փետրուար 1860 |
Ծննդավայր | Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն |
Մահացած է | 1935[1] |
Ուսումնավայր |
Ներսիսեան դպրոցԿատեգորիա:Վիքիդատա։Կատեգորիայի կարիք ունեցող հոդվածներ Նուպար-Շահնազարեան վարժարան Ռոպերթ ԳոլէճԿատեգորիա:Վիքիդատա։Կատեգորիայի կարիք ունեցող հոդվածներ Ազգային ագրոնոմիական ինստիտուտ Փարիզ-Գրինյոն? |
Մասնագիտութիւն | հրատարակիչ, դերասան, գրագէտ, մշակութային գործիչ, հողագետ |
Ծնողներ | հայր՝ Գրիգոր Աղաթօն |
Երուանդ Աղաթոն, (18 Փետրուար 1860, Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1935[1]), երկրագործ, հայ մշակութային գործիչ։
Կենսագրություն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Մանկութիւն եւ կրթութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Որդի Գրիգոր Աղաթոնի[2], ծնած է Խասգիւղ (ըստ այլոց Գանտիլլի, Վոսփոր) 1860 Փետր. 18-ին: Նախնական կրթութիւնը ստացած է Ներսէսեան եւ ապա Նուպար-Շահնազարեան վարժարաններուն մէջ:
1868-ին հօրը մահուամբ որբ կը մնայ. իր անառակութեան պատճառաւ Շահնազարեանէն Ռոպերթ գոլէճ կ'անցնի, անկէ Պէրպէրեան: 17 տարեկանին Ղալաթա Սէրայի լիսէն կը մտնէ, ուր կ'աւարտէ շրջանը եւ Փարիզ մեկնելով Կրինեոնի երկրագործական վարժարանը կը մտնէ եւ 1883-ին կը յաջողի վկայական առնել: Տարի մը գործնականօրէն ուսումնասիրելէ ետք հարաւային Ֆրանսայի երկրագործութիւնը՝ Պոլիս կը վերադառնայ, ուր կառավարական պաշտօններ կը ստանայ:
Ե. Աղաթոն եւ երկրագործութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Իզմիրի մէջ պաշտօնավարած ատեն 16.000 ոսկի գողութիւն մը երեւան հանելով, գումարը կառավարական գանձը կը վերադարձնէ ու կը մեկնի Ատրիանուպոլիս՝ երկրագործական քննիչի պաշտօնով: Հալքալըի երկրագործական բարձրագոյն վարժարանը երբ կը բացուի, հողագործական դասախօսութիւնը Երուանդ Աղաթոնի կը յանձնուի:
Անգամ մը Եալովայի գիւղերուն վրայ մարախի տեղատարափ մը խուժած էր: Այս գիւղերը մեծ մասով հայաբնակ Էին. Աղաթոն կը յաջողի յատկացուած 3000 ոսկի պիւտճէին փոխարէն,170 ոսկիով բնաջնջել մարախները:
1896-ի Պանք Օթոմանի դէպքին մազապուրծ ազատած է ու Փարիզ փախուստ տուած։ Հոն հետեւած է երկրագործական վարժարանի դասախօսութեանց եւ այլ ճիւղերու: Տարի մը ետք մեկնած է Պուլկարիա, ուր պուլկարերէն սորված է, պաշտօնավարելու համար, բայց ձմրան սաստկութենէն 1898-ին Աղեքսանդրիա փոխադրած է։ Պօղոս Նուպար փաշա իրեն յանձնած է իր ագարակներուն քննչութիւնը։ Երեք տարուան ձեռնահաս պաշտօնավարութենէ ետք, հրաժարած է եւ իր հաշւոյն աշխատած։
1900-ին Աղեքսանդրիոյ մէջ հիմնած է Իւնիօն տը լ'Ակրիքիւլթիւր տ'Էժիպթ սենտիքան, որուն նախագահ ընտրուած էր։ 1903-ին Գահիրէ անցած է, յետոյ վերոյիշեալ միութեան վարչութիւնն ալ հոն փոխադրուելով Ե. Աղաթոն պատուակալ նախագահը եղած է։ Գահիրէի մէջ իշխան Հիւսէյին Քեամիլ եւ իշխան Իպրահիմ փաշաներու ագարակներուն գիտական քննչութեան պաշտօնը ստանձնած է եւ Խտիվ Ապպաս փաշայէն գնահատուելով՝ պէյութեան աստիճանը առած: Յետոյ թէ՛ օսմանեան եւ թէ՛ եգիպտական կառավարութիւններէն պատուանշաններ ստացած է, իսկ ֆրանսական կառավարութենէն՝ «երկրագործական արժանիք»ի սպայի պատուանշանը:
Ե. Աղաթոն ազգային հարցերու մասին
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Աղաթոն պէյ, նոյնիսկ ծերութեան, հակառակ բազմազբաղ վիճակին, միշտ հետաքրքրուած է ազգային հարցերով: Տակաւին ուսանող, Սուլթանիէ վարժարանին մէջ, Կիլիկեան-Արարատեան ընկերութեան աջակից եղած է եւ հայ ուսանողութենէն թէ՛ նոյն ընկերութեան եւ թէ՛ Զէյթունի համար հանգանակութիւն ըրած է: Յետոյ իբրեւ կառավարական պաշտօնեայ, իր գտնուած տեղերու հայերուն համար օգտակար եղած է, շնորհիւ իր բարձր դիրքին: Երբ Եւրոպա ուսանող կը ղրկուէր Օսմ. Կառավարութեան կողմէ, յաջողած է եօթը ուսանողներէ չորսը հայերէ ընտրել տալ:
Յեղափոխական տաք շրջանին 1894-1896 հետաքրքրուած է յեղափոխութեամբ, սակայն համամիտ եղած չէ յեղափոխականներու յանդուգն գործերուն, որոնց հետեւանքով ազգին ընդհ. շահերուն վնաս հասած է: Անիկա ջատագովը եղած է յեղափոխութեան մը, որ ըլլար տնտեսական հողի վրայ:
Բայց իրեն փառքի մեծ կոթողը պիտի մնայ Հ.Բ.Ը. Միութեան հիմնադրութիւնը, բարեյիշատակ Պօղոս Նուպար փաշայի եւ ուրիշներու հետ[3]:
Իր կեանքի երազն էր Հ.Բ.Ը. Միութեան բարգաւաճումը եւ անոր հայրենաշէն գործին լիակատար իրականացումը, որուն համար մտասեւեռում մը դարձած էր Միութեան գաղափարը:
Ամուսնութիւն եւ ընտանիք
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Աղաթոն պէյ 1892-ին ամուսնացած էր Օր. Էլիզա Գուշատալեանի հետ, դուստրը մաքսային ժողովի անդամ՝ Ասատուր Էֆէնտիին: Այս ամուսնութենէն կ'ունենայ 4 զաւակներ, որոնք լուրջ դաստիարակութեամբ կ'օժտուին:
Ծերութիւն եւ մահ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ծերունի Աղաթոն կեանքի վերջալոյսին Նիս (Ֆրանսա) քաշուեցաւ, ուր մահացաւ 1935 Յունիս 12-ին: Յուղարկաւորութիւնը, ըստ իր կտակին, շատ պարզունակ եղաւ:
Գրական գործունէութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Կը սիրէր ու կը գնահատէր գիտական լուրջ գործերը եւ ընկերային ու երկրագործական նիւթերու շուրջ յօդուածներ գրած է «Միութիւն» պաշտօնաթերթին մէջ: Բացի երկրագործական գիրքերէ, հաստատած էր հայոց պատմութեան մրցանակ մը: Ձրիաբար բաժնած է իր ծախսով ըրած հետեւեալ բոլոր հրատարակութիւնները:
- Հայաստանի վերաշինութիւնը, 1924:
- Նուիրատուութիւն եւ քսակ, 1925 (Պողոս փաշայի յառաջաբանով):
- Հայաստանի մէջ հայ հողագործներու տիպար գիւղի մի ծրագիրը, 1925:
- Ի՜նչպէս կը հասկնամ Նուպարաշէնը, 1929:
- Բարեգործականի ծնունդն ու պատմութիւնը, 1930:
- Կեանքիս յիշատակները, 1931:
- Օգտակար գիտելիքներ եւ գործնական խրատներ հայ երկրագործներուն (աբեղեանական ուղղագրութեանբ), 5000 օրինակ Հայաստանի գիւղացիներուն ձրի բաժնուած, նոյնը Մեսրոպեան ուղղագրութեամբ, 1922:
- Ցորենի մշակութեան գիրքը, 1933:
- Նուպարաշէն եւ Բարեգործական:
- Թուրքիոյ գաղտնի աղանդները:
- Աղաթոնի 75 ամեայ յոբելեանին առթիւ ղրկուած հեռագիրներու եւ նամակներու հաւաքածոն:
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ
- ↑ Yervant Aghaton (անգլերէն)
- ↑ Yervant Aghaton Armenian writer(անգլերէն)
Աղբիւրներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1938 Պուքրէշ, Էջ 91-92։