Եվսեբիոս Կեսարացի
| Եվսեբիոս Կեսարացի | |
|---|---|
 | |
| Ծնած է | 265[1][2][2][…] |
| Ծննդավայր | Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն |
| Մահացած է | 340[3] |
| Մահուան վայր | Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն |
| Քաղաքացիութիւն | Հին Հռոմ |
| Կրօնք | Ուղղափառութիւն |
| Երկեր/Գլխաւոր գործ | Church History?, Onomasticon (Eusebius)?, Life of Pamphilus?, Collection of ancient martyrs?, Chronicon? եւ Praeparatio evangelica? |
| Մասնագիտութիւն | աստուածաբան, քահանայ, գրագէտ, պատմաբան |
| Վարած պաշտօններ | եպիսկոպոս[4] |
Եվսեբիոս Կեսարացի կամ երբեմն ալ Եւսեբիոս Փամփիլիոս Կեսարացի կամ Եւսեբի Պամփիլեաց [5] (Eusebius Pamphili Greek: Εὐσέβιος τοῦ Παμϕίλου) ) (265[1][2][2][…], Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն - 340[3], Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն), 3-4-րդ դարերու յոյն եկեղեցական գործիչ եւ պատմիչ, «եկեղեցական պատմութեան» հայր, աստուածաբան։ Պաղեստինեան Կեսարիայի եպիսկոպոս (313/314 թ–էն)։
Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
309 թ-ին, քրիստոնեաներու դէմ հռոմէական կայսր Տիոկղետիանոսի ((լատ.՝ Gaius Aurelius Valerius (Diocletianus) անգլ.՝ Diocletian (/ˌdaɪ.əˈkliːʃən/) հալածանքներու ժամանակ ձերբակալուեր է։ Բանտէն ազատուելէն յետոյ գլխաւորած է Պաղեստինեան Կեսարիայի քրիստոնէական վարժարանը։ Մասնակցեր է 325-ի Նիկիայի Ա տիեզերական ժողովին, իր ստորագրութիւնը դրած նիկիական Հաւատոյ հանգանակի տակ, սակայն հետագային հանդէս եկած է որպէս Արիոսի ուսմունքի չափաւոր հետեւորդ եւ հականիկիական ընդդիմութեան երեւելի ներկայացուցիչ։ Եղած է իր ժամանակի կրթուած եւ հեղինակաւոր աստուածաբաններէն, բեղմնաւոր հեղինակ, որ ձգած է հարուստ գրական ժառանգութիւն։
Աշխատութիւնները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Իր երկերը գրած է յունարէն, սակայն ատոնց մեծ մասը մեզ հասած է միջնադարուն այլ լեզուներու, այդ թուով՝ նաեւ գրաբար կատարուած թարգմանութիւններու միջոցով։
- «Եկեղեցական պատմութիւն», կը ներկայացնէ քրիստոնէութեան ծագումէն մինչեւ 324 թ. ինկած ժամանակաշրջանի անցքերը։ Գրելով զայն Եվսեբիոսը օգտուած է ոչ միայն իր ժամանակի բոլոր հիմնական գրադարաններէն, այլ նաեւ պետական արխիւներէն։ Ըստ ուսումնասիրողներու Եվսեբիոսը այս երկասիրութեամբ քրիստոնէութեան եկեղեցական պատմութեան համար նոյնն է, ինչ որ Հերոտոթոսը (անգլ.՝ Herodotus (/hɪˈrɒdətəs/);(Hēródotos, Attic Greek pronunciation: [hɛː.ró.do.tos]) ընդհանուր պատմութեան համար։ Ռանքէն (Leopold von Ranke) Եվսեբիոսի պատմութիւնը կը համարէ օրինակելի գործ եւ մեր ժամանակի համար, յատկապէս գովելով այն փրակմաթիզմի համար (հին յուն․՝ πράγμα՝ փրակմա – գործ, գործողութիւն), որու միջոցով հեղինակը կապ կը ստեղծէ անցեալի եւ ներկայի միջեւ։ Ըստ Մովսէս Խորենացիի՝ «Եկեղեցական պատմութիւնը» V դ. (հաւանաբար՝ 416–420-ին) Մեսրոպ Մաշտոցի կարգադրութեամբ հայերէն թարգմաներ են իր աշակերտները։
- «Քրոնիկոն» (Պատմութիւն աշխարհի արարչութիւնէն մինչեւ Կոստանդիանոս Մեծ կայսրի գահակալութեան 20-րդ տարի)։ Երկի յունարեն բնագիրը կորսուած է։ երկար ժամանակ յայտնի էր Հիէրոնիմոսի կողմէ 5-րդ դարուն (Սոֆրոնիոս Եվսեբիոս Հիէրոնիմոս (լատ.՝ Sophronius Eusebius Hieronymus), ատոր մէկ մասը լատիներէն թարգմանութեամբ, սակայն 1792 թ. յայտնաբերուած է ատոր ամբողջական հայերէն (գրաբար) թարգմանութիւնը, որ հրատարակուեր է 1818 թ. եւ աւելի փութաջան կերպով՝ 1833 թ.
- «Կոստանդիանոսի կեանքը», «Պաղեստինի մարտիրոսներու մասին», «Ներբող Կոստանդիանոս կայսրին»; «Փամփիլիոսի կեանքը» T(he Life of Pamphilus) .
- «Ներածութիւն Նոր Կտակարանի» (յունարեն՝ προπαρασκευή εύαγγελική).
- Ջատագովական երկեր՝ «Ապացոյց յօգուտ Նոր Կտակարանի» (Demonstratio evangelica), «Հիէրոկլեսի դէմ», «Քաղուածքներ մարգարէներու գրքերէ Քրիստոսի մասին», «Աստուածայայտնութիւն».
- Բանավիճական երկեր՝ «Մարկելոսի դէմ երկու գիրք», «Եկեղեցական աստուածաբանութեան մասին երեք գիրք».
- Մեկնողական երկեր՝ «Աւետարաններու համաձայնեցման ուղեցոյց», «Պատասխան Ստեփանին եւ Մարինին Աւետարանի մասին»; Ղուկասի աւետարանի, Երգ Երգոցի, Եսայի մարգարէութեան մեկնութիւն
Կեսարացու «Ժամանակագրութիւն» եւ «Եկեղեցական պատմութիւն» երկերը միջնադարուն թարգմանուած էին հայերէն ու լայնօրէն օգտագործուեր հայ պատմիչներու կողմէ։ Մասնաւորապէս ատոնցմէ օգտուած է Մովսէս Խորենացին իր «Հայոց պատմութիւնը» գրած ժամանակ։
Կեսարացու երկերու հայերէն հրատարակութիւնները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Ժամանակականք երկմասնեայ, հրտ. Հայր Մկրտիչ Աւգերեան Վարդապետ, մաս 1, Ժամանակագրութիւն պատմական, մաս 2, Քրոնիկոն կանոն, Վենետիկ, 1818։
- Պատմութիւն եկեղեցւոյ յեղեալ յասորւոյն ի հայ ի հինգերորդ դարու, հրտ. Աբրահամ Ճարեան, Վենետիկ, 1877։
- Լիակատար վարք եւ Վկայաբանութիւն Սրբոց Որք կան ի հին Տօնացուցի Եկեղեցւոյ Հայաստանեայց,Մկրտիչ Վարդապետ Աւգերեան Վենետիկ, 1810։ Archived 2020-02-21 at the Wayback Machine.
Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ 1,0 1,1 http://lexikon.katolikus.hu/C/Caesareai%20Eusz%C3%A9biosz.html
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes — 1999.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Большая российская энциклопедия. Электронная версия — Большая российская энциклопедия, 2016.
- ↑ (unspecified title)
- ↑ «Եւսեբի Պամփիլեաց Կեսարացիոց»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2020-01-16-ին։ արտագրուած է՝ 2020-07-17