Եվսեբիոս Կեսարացի

Եվսեբիոս Կեսարացի;
Ծնած է	265[…] կամ 270-ականներ
Ծննդավայր	Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն
Մահացած է	Մայիս 339
Մահուան վայր	Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն
Քաղաքացիութիւն	Հին Հռոմ
Կրօնք	Ուղղափառութիւն
Երկեր/Գլխաւոր գործ	Church History? եւ Onomasticon (Eusebius)?
Մասնագիտութիւն	աստուածաբան, քահանայ, գրագէտ, պատմաբան
Վարած պաշտօններ	եպիսկոպոս

Եվսեբիոս Կեսարացի կամ երբեմն ալ Եւսեբիոս Փամփիլիոս Կեսարացի կամ Եւսեբի Պամփիլեաց ^[4] (Eusebius Pamphili Greek: Εὐσέβιος τοῦ Παμϕίλου) ) (265^[1]^[2]^[2]^[…] կամ 270-ականներ, Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն - Մայիս 339^[1], Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն), 3-4-րդ դարերու յոյն եկեղեցական գործիչ եւ պատմիչ, «եկեղեցական պատմութեան» հայր, աստուածաբան։ Պաղեստինեան Կեսարիայի եպիսկոպոս (313/314 թ–էն)։

Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

309 թ-ին, քրիստոնեաներու դէմ հռոմէական կայսր Տիոկղետիանոսի ((լատ.՝ Gaius Aurelius Valerius (Diocletianus) անգլ.՝ Diocletian (/ˌdaɪ.əˈkliːʃən/) հալածանքներու ժամանակ ձերբակալուեր է։ Բանտէն ազատուելէն յետոյ գլխաւորած է Պաղեստինեան Կեսարիայի քրիստոնէական վարժարանը։ Մասնակցեր է 325-ի Նիկիայի Ա տիեզերական ժողովին, իր ստորագրութիւնը դրած նիկիական Հաւատոյ հանգանակի տակ, սակայն հետագային հանդէս եկած է որպէս Արիոսի ուսմունքի չափաւոր հետեւորդ եւ հականիկիական ընդդիմութեան երեւելի ներկայացուցիչ։ Եղած է իր ժամանակի կրթուած եւ հեղինակաւոր աստուածաբաններէն, բեղմնաւոր հեղինակ, որ ձգած է հարուստ գրական ժառանգութիւն։

Աշխատութիւնները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Իր երկերը գրած է յունարէն, սակայն ատոնց մեծ մասը մեզ հասած է միջնադարուն այլ լեզուներու, այդ թուով՝ նաեւ գրաբար կատարուած թարգմանութիւններու միջոցով։

«Եկեղեցական պատմութիւն», կը ներկայացնէ քրիստոնէութեան ծագումէն մինչեւ 324 թ. ինկած ժամանակաշրջանի անցքերը։ Գրելով զայն Եվսեբիոսը օգտուած է ոչ միայն իր ժամանակի բոլոր հիմնական գրադարաններէն, այլ նաեւ պետական արխիւներէն։ Ըստ ուսումնասիրողներու Եվսեբիոսը այս երկասիրութեամբ քրիստոնէութեան եկեղեցական պատմութեան համար նոյնն է, ինչ որ Հերոտոթոսը (անգլ.՝ Herodotus (/hɪˈrɒdətəs/);(Hēródotos, Attic Greek pronunciation: [hɛː.ró.do.tos]) ընդհանուր պատմութեան համար։ Ռանքէն (Leopold von Ranke) Եվսեբիոսի պատմութիւնը կը համարէ օրինակելի գործ եւ մեր ժամանակի համար, յատկապէս գովելով այն փրակմաթիզմի համար (հին յուն․՝ πράγμα՝ փրակմա – գործ, գործողութիւն), որու միջոցով հեղինակը կապ կը ստեղծէ անցեալի եւ ներկայի միջեւ։ Ըստ Մովսէս Խորենացիի՝ «Եկեղեցական պատմութիւնը» V դ. (հաւանաբար՝ 416–420-ին) Մեսրոպ Մաշտոցի կարգադրութեամբ հայերէն թարգմաներ են իր աշակերտները։
«Քրոնիկոն» (Պատմութիւն աշխարհի արարչութիւնէն մինչեւ Կոստանդիանոս Մեծ կայսրի գահակալութեան 20-րդ տարի)։ Երկի յունարեն բնագիրը կորսուած է։ երկար ժամանակ յայտնի էր Հիէրոնիմոսի կողմէ 5-րդ դարուն (Սոֆրոնիոս Եվսեբիոս Հիէրոնիմոս (լատ.՝ Sophronius Eusebius Hieronymus), ատոր մէկ մասը լատիներէն թարգմանութեամբ, սակայն 1792 թ. յայտնաբերուած է ատոր ամբողջական հայերէն (գրաբար) թարգմանութիւնը, որ հրատարակուեր է 1818 թ. եւ աւելի փութաջան կերպով՝ 1833 թ.
«Կոստանդիանոսի կեանքը», «Պաղեստինի մարտիրոսներու մասին», «Ներբող Կոստանդիանոս կայսրին»; «Փամփիլիոսի կեանքը» T(he Life of Pamphilus) .
«Ներածութիւն Նոր Կտակարանի» (յունարեն՝ προπαρασκευή εύαγγελική).
Ջատագովական երկեր՝ «Ապացոյց յօգուտ Նոր Կտակարանի» (Demonstratio evangelica), «Հիէրոկլեսի դէմ», «Քաղուածքներ մարգարէներու գրքերէ Քրիստոսի մասին», «Աստուածայայտնութիւն».
Բանավիճական երկեր՝ «Մարկելոսի դէմ երկու գիրք», «Եկեղեցական աստուածաբանութեան մասին երեք գիրք».
Մեկնողական երկեր՝ «Աւետարաններու համաձայնեցման ուղեցոյց», «Պատասխան Ստեփանին եւ Մարինին Աւետարանի մասին»; Ղուկասի աւետարանի, Երգ Երգոցի, Եսայի մարգարէութեան մեկնութիւն

Կեսարացու «Ժամանակագրութիւն» եւ «Եկեղեցական պատմութիւն» երկերը միջնադարուն թարգմանուած էին հայերէն ու լայնօրէն օգտագործուեր հայ պատմիչներու կողմէ։ Մասնաւորապէս ատոնցմէ օգտուած է Մովսէս Խորենացին իր «Հայոց պատմութիւնը» գրած ժամանակ։

Կեսարացու երկերու հայերէն հրատարակութիւնները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ժամանակականք երկմասնեայ, հրտ. Հայր Մկրտիչ Աւգերեան Վարդապետ, մաս 1, Ժամանակագրութիւն պատմական, մաս 2, Քրոնիկոն կանոն, Վենետիկ, 1818։
Պատմութիւն եկեղեցւոյ յեղեալ յասորւոյն ի հայ ի հինգերորդ դարու, հրտ. Աբրահամ Ճարեան, Վենետիկ, 1877։
Լիակատար վարք եւ Վկայաբանութիւն Սրբոց Որք կան ի հին Տօնացուցի Եկեղեցւոյ Հայաստանեայց,Մկրտիչ Վարդապետ Աւգերեան Վենետիկ, 1810։

Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 http://lexikon.katolikus.hu/C/Caesareai%20Eusz%C3%A9biosz.html
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes — 1999.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4903493"></a>
↑ (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q77541206"></a>
↑ Եւսեբի Պամփիլեաց Կեսարացիոց

Կաղապար:Հայրաբանութիւն

[[http://lexikon.katolikus.hu/C/Caesareai%2520Eusz%25C3%25A9biosz.html_http://lexikon.katolikus.hu/C/Caesareai%2520Eusz%25C3%25A9biosz.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 http://lexikon.katolikus.hu/C/Caesareai%20Eusz%C3%A9biosz.html

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q212805"_data-entity-id="Q4903493">Biblioteca_Virtual_Miguel_de_Cervantes<span_class="wef_low_priority_links">_—_1999.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4903493"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes — 1999.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4903493"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127"_data-entity-id="Q77541206">''(unspecified_title)''<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q77541206"></a></div>-3] (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q77541206"></a>

[4] Եւսեբի Պամփիլեաց Կեսարացիոց

[1]

[2]

[3]

[4]