Կիպրոս

Կիպրոս
Կիպրոսի Հանրապետութեան դրօշը Զինանշանը
Կը ներառնէ	Ֆամակուսթա, Քիրենիա, Լառնաքա, Լիմասոլ, Նիկոսիա եւ Փաֆոս
Պետական լեզու	յունարէն, թրքերէն եւ Յունարէն
Մայրաքաղաք	Նիկոսիա
Օրէնսդիր մարմին	Կիպրոսի Հանրապետութեան Խորհրդարան
Երկրի ղեկավար	Nicos Christodoulides?
Կառավարութեան ղեկավար	Nicos Christodoulides?
Ազգաբնակչութիւն	1 344 976 մարդ (2023)
Օրհներգ	Երգն Ազատութեան
Կարգախօս	Cyprus in your heart եւ Cyprus yn dy galon
Հիմնադրուած է	16 Օգոստոս 1960 թ.
Արժոյթ	Եւրօ
Ազգային տօն	Անկախութեան Օր եւ 1 Ապրիլ
Ժամային համակարգ	UTC+2
Հեռաձայնային համակարգ	+357
Համացանցի յղում	.cy
Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ	0,896
cyprus.gov.cy​(անգլերէն)

Կիպրոս (յուն.՝ Κύπρος, պաշտոնապէս՝ Կիպրոսի Հանրապետութիւն (Յունարէն՝ Κυπριακή Δημοκρατία), Միջերկրական ծովի արեւելեան մասը գտնուող պետութիւն մըն է՝ Թուրքիոյ հարաւը։ Ան կը գտնուի նոյնանուն կղզիի վրայ։ Կիպրոսի Հանրապետութիւնը զարգացած երկիր է եւ անդամ է Եւրոպական Միութեան 1 Մայիս 2004-էն։

Անուանում

Կ'ենթադրուի որ կղզին իր անուանումը ստացած է այնտեղ եղած նոճիի պուրակների պատճառով (Նոճին ժամանակ մը այստեղ բերուած է Լիբանանէն):

Պետական կարգ

Կիպրոսը հանրապետութիւն է։ Ըստ 1960-ի սահմանադրութեան, պետութեան գլուխը նախագահն է։ Նախագահը պէտք է ըլլայ ազգութեամբ Յոյն իսկ փոխ նախագահը՝ Թուրք: Օրէնսդրական իշխանութեան բարձրագոյն մարմինը միապալատ խորհրդարանն է՝ ներկայացուցիչներու պալատը (35 երեսփոխան կ'նտրուի յոյն, 15-ը՝ թուրք համայնքէն): 1963-էն ի վէր Կիպրոսի խորհրդարանի, կառավարութեան եւ պետական այլ հաստատություններու աշխատանքներու ժամանակ թուրքական համայնքի ներկայացուցիչները չեն մասնակցիր։ 1967-էն ի վէր ստեղծուած է թուրքական գործադիր վարչակազմը, իսկ 1975-էն սկսեալ միակողմանիորէն հռչակված է Թուրքական Դաշնային պետութիւնը։ Կիպրոսի Հանրապետութեան դատական բարձրագոյն ատեանը գերագոյն դատարանն է։

Աշխարհագրութիւն

Կղզիի ափերը ցած դիրք ունին, թոյլ կտրտուած, մակերեւոյթը լեռնային է։ Հիւսիսային ափի երկայնքով կը գտնուի Քիրենիա լեռնաշղթան(առավելագոյն բարձրութիւնը՝ 1023 մ), կեդրոնական եւ հարաւային մասին մէջ կը գտնուի Դրոտոս լեռնազանգուածը (առավելագոյն բարձրութիւնը՝ 1951 մ)։ Անոնց մէջտեղը Մեսաորիա հարթավայրն է (բարձրությունը մոտ 200 մ)։ Օգտակար հանածոյներէն կան մերձարեւադարձային, երկաթ, պղինձ, կտաւաքար։ Կլիման մերձարեւադարձային միջերկրածովեան է։ Ամառը տաք է(25-35C), ձմեռը՝ մեղմ (10-15C) ։ Տարեկան տեղումները հարթավայրերուն մէջ 300-500 մմ են, լեռները՝ 100-1300 մմ։ Գետահունները ջուրով կը լէցուին միայն ձմեռային անձրեւներէն ետք։ Մինչեւ 500 մ բարձրությունները կը գերակշռէն մշտադալար թուփերուն մացառուտները, ավելի բարձր կաղնիի, նոճիի, հալեպեան սոճիի անտառները (կը գրաւէն Կիպրոսի տարածքին մոտ 20 %-ը)։

Արդիւնաբերութիւն

Զարգացած են արդիւնաբերութեան հանքարդիւնահանող(պղինձ, քրոմ, երկաթ) եւ գիւղատնտեսական հումքի վերամշակող (ծխախոտ, գինի, միրգ պահածոներ եւայլն) ճիւղերը։ Կայ նաեւ տնայնագործական եւ արհեստագործական արտադրութիւն (գորգեր, ձեռագործ, խեցեղեն)։ Կը մշակէն ցորեն, գարի, ընդեղէն, բոստանային բոյսեր, խաղող, ցիտրուսներ, ծխախոտ, նշէնի։ Կան ձիթենիի եւ ընկուզէնիի պուրակներ։ Զարգացած է շերամապահութիւնը, ափամերձ շրջաններուն մէջ՝ ձկնորսութիւնը։

Մամուլ, ռատիօ, հեռուստատեսութիւն

Կիպրոսի մէջ լոյս է տեսած է շուրջ 30 թերթ, ամսագիր (յունարէն, անգլերէն, թուրքերէն)։ Խոշորագոյններն են (յուն., 1951-էն ի վէր) «Ալիթիա» շաբաթաթերթը, (1960-էն ի վէր) «Մախի», (1964-էն ի վէր) «Ագոն», (1969-էն ի վէր) «Նեա», (1955-էն ի վէր) «Ֆիլելեւթերոս», (1956-էն ի վէր) «Խարավգի», (1942-էն ի վէր թուրքերէն) «Հալքըն սեսի» օրաթերթը։ Հայերէն լոյս կը տեսնեն «Տեղեկատու», «Կիպրահայ տեղեկատու», «Արձագանք», «Հայացք», «Փարոս» պարբերականները։ Ռատիօհաղորդումները ` 1953-էն ի վէր(յուն., անգ., թուրք., հայ.,), հեռուստատեսային հաղորդումները` 1957-էն ի վէր։

Բնակչութիւն

Կիպրոսի բնակչութեան մեծամասնութիւնը (մոտ 80 %) յոյներ են, որոնց նախնիները այստեղ բնակութիւն հաստատած են ավելի քան 3 հազար տարի առաջ, 18 %-ը թուրքեր են, որոնք այստեղ մուտք գործած են XVI դարին։ Յունաստանի հետ յոյն-կիպրացիներու միաւորումը շարունակաբար խոչընդոտ եղած է կղզիի փոքրաթիվ թրքական համայնքը։

Բնակչութեան 1960-2023 թուականների վիճակագրություն
Տարի Բնակչութիւն 1960 572 929 մարդ 1961 576 395 մարդ 1962 577 691 մարդ 1963 577 912 մարդ 1964 578 629 մարդ 1965 580 971 մարդ 1966 585 311 մարդ 1967 591 304 մարդ 1968 598 491 մարդ 1969 606 117 մարդ 1970 613 619 մարդ 1971 620 860 մարդ 1972 628 000 մարդ 1973 635 109 մարդ	Տարի Բնակչութիւն 1974 642 335 մարդ 1975 649 755 մարդ 1976 657 526 մարդ 1977 665 528 մարդ 1978 673 252 մարդ 1979 680 013 մարդ 1980 685 406 մարդ 1981 689 173 մարդ 1982 691 711 մարդ 1983 694 074 մարդ 1984 697 717 մարդ 1985 703 693 մարդ 1986 712 340 մարդ 1987 723 380 մարդ	Տարի Բնակչութիւն 1988 736 477 մարդ 1989 751 047 մարդ 1990 766 611 մարդ 1991 783 138 մարդ 1992 800 660 մարդ 1993 818 814 մարդ 1994 837 166 մարդ 1995 855 389 մարդ 1996 873 246 մարդ 1997 890 733 մարդ 1998 908 040 մարդ 1999 925 491 մարդ 2000 943 287 մարդ 2001 961 481 մարդ	Տարի Բնակչութիւն 2002 979 877 մարդ 2003 998 142 մարդ 2004 1 015 820 մարդ 2005 1 032 586 մարդ 2006 1 048 314 մարդ 2007 1 063 095 մարդ 2008 1 077 089 մարդ 2009 1 090 553 մարդ 2010 1 103 685 մարդ 2011 1 116 513 մարդ 2012 1 128 994 մարդ 2013 1 141 166 մարդ 2023 1 344 976 մարդ

Հայերը Կիպրոսի Մէջ

Հայերը Կիպրոսի մէջ կը բնակէին հնագոյն ժամանակներէն ի վէր։ Ըստ Հայ սփիւռք հանրագիտարանի՝ դեռեւս միջնադարին (4-5-րդ դդ.) Կիպրոսի մէջ եղած են առանձին հայ պաշտոնեաներ, զինուորականներ, առեւտրականներ։ Հայկական համայնքը այստեղ ձեւաւորուած է 12-րդ դարին։ Կիլիկիայի Հայոց թագաւորութեան անկումէն (1375 թ.) եւ Հայոց ցեղասպանութիւննէրէն (1915-23 թթ.) հետոյ Կիպրոսի մէջ հայերու թուաքանակը ստուարացած է։ Ներկայ ժամանակին մէջ կիպրահայերուն թիւը կը կազմէ 4.000 մարդ որոնք կ'ապրին Նիքոսիա, Լարնաքա, Լիմասոլ, Ֆամակուսդա, Փաֆոս քաղաքներուն մէջ։ Կիպրոսի հայ համայնքի թուաքանակին մասին նմանատիպ ցուցանիշ հրապարակուած է նաեւ Կիպրոսաբնակ հայութեան համացանցային հանգոյցին մէջ։ Հայկական սփիւռքի ավանդական կառոյցները (դպրոց, եկեղեցի, մամուլ) միշտ աշխուժ կը գործադրէն՝ ըլլալով հայ համայնքի ինքնակազմակերպման եւ հայապահպանութեան արդիւնաւէտ ազդակներ։ Հայերը՝ որպես Կիպրոսի Հանրապետութեան քաղաքացիներ, լիովին մասնակցած են այդ երկրի հասարակութեան եւ աշխուժ մասնակցութիւն կը ցուցաբերէն հատկապէս հասարակական-քաղաքական կեանքին։ Անոր լաւագոյն վկայութիւնը, թերեւս, այն է, որ սոյն թուականի 6 Մարտին հայազգի Մարիոս Գարոյանը ընտրուեցաւ Կիպրոսի խորհրդարանի (Ներկայացուցիչներու պալատ) նախագահ։ Ան 22 Հոկտեմբեր 2006-ին Կիպրոսի առաջատար քաղաքական կուսակցություններուն մէկուն՝ Ժողովրդավարական կուսակցութեան նախագահն է։ Կիպրոսաբնակ հայութիւնը ունի կրօնական համայնքի կարգավիճակ։ Հայ համայնքը Ներկայացուցիչներու պալատին մէջ ունի 1 ներկայացուցիչ։ Կիպրոսի խորհրդարանի մէջ հայ համայնքի ներկայացուցիչն է նշանավոր գործարար եւ հասարակական-քաղաքական գործիչ Վարդգես Մահդեսյան ը։ Կիպրական հասարակութեանը հայերու մխրճումին մասին է կը վկայէ այն, որ ս.թ. 5 Նոյեմբերին Կիպրոսի նախագահ Տիմիթրիս Քրիստոֆիասը գլխաւորած է ի մէջ հայկական դպրոցի բացման արարողութիւնը։

Վարչական բաժանում

Կիպրոսի քարտեսը	Շրջան	Յունարէն	Թուրքերէն
	Ֆամակուսթա	Αμμόχωστος (Famagusta)		Կիրենիա	Κερύvεια (Kyrenia)		Լառնագայ	Λάρνακα (Larnaca)		Լիմասոլ	Λεμεσός (Limassol)		Նիկոսիա	Λευκωσία (Nicosia)		Պաֆոս	Πάφος (Paphos)