Jump to content

Լոնտոն

Խմբագրել յղումները
Բնակավայր
Լոնտոն
պրիթ. անգլ.՝ London
Երկիր  Միացեալ Թագաւորութիւն[1][2]
Լոնտոնի քաղաքապետ Սատեք Խան[3]
Հիմնադրուած է՝ 47[4]
Տարածութիւն 1572±1 քմ²
ԲԾՄ 4 մեթր
Պաշտօնական լեզու անգլերէն
Բնակչութիւն 8 799 728 մարդ (2021)[5]
Կը գտնուի ափին Թեմզ եւ Grand Union Canal
Ժամային գօտի UTC+0, Կրինուիչ միջին ժամ, UTC+1 եւ Եւրոպա / Լոնտոն
Հեռախօսային ցուցանիշ 20, 1322, 1689, 1708, 1737, 1895, 1923, 1959 եւ 1992
Փոստային ցուցանիշ E, EC, N, NW, SE, SW, W, WC, BR, CM, CR, DA, EN, HA, IG, KT, RM, SM, TN, TW, UB եւ WD
Պարգեւներ Պատուոյ Լեգէոն Շքանշան
Պաշտօնական կայքէջ london.gov.uk

Լոնտոն (անգլերէն՝ London) Միացեալ Թագաւորութեան եւ Անգլիոյ մայրաքաղաքն է: Միացեալ թագաւորութեան եւ Եւրոպական Միութեան մեծագոյն քաղաքն է՝ 1,706 քառ. քմ.: Կը գտնուի Թեմզ գետի ափերուն եւ բնակեցուած է գրեթէ երկու հազար տարի առաջ: Լոնտոնի պատմութիւնը սկսած է Հռոմէական կայսրութեան շրջանէն: Հռոմէացիները քաղաքին տուած էին Լոնտինիում անունը[6]․ Լոնտոնի հնագոյն կորիզ հանդիսացող «Լոնտոնեան Սիթի»ն մինչեւ օրս կը պահպանէ իր միջնադարեան սահմանները: Ժթ. դարէն սկսեալ` Լոնտոն անունը, կը վերաբերի նաեւ այս կորիզը շրջապատող բնակավայրերուն[7]: Ըստ Մեծն Բրիտանիոյ վարչական բաժանման, քաղաքը կը բաժնուի երկու շրջաններու՝ Լոնտոնի շրջան[8] եւ Մեծ Լոնտոն վարչական շրջան,[9] զորս կը կառավարեն, ընտրուած, Լոնտոնի քաղաքապետն ու Լոնտոնի ժողովը[10]:

Լոնտոնը յառաջատար քաղաք է իր արուեստով, առեւտուրով, կրթութեամբ, ժամանցային վայրերով, նորաձեւութեամբ, տնտեսութեամբ, առողջապահութեամբ, զանգուածային լրատուական միջոցներներով, մասնագիտական ծառայութիւններով, գիտութեամբ, որոնք քաղաքը կը դարձնեն առաւել յայտնի[11]: Ան կը համարուի աշխարհի տնտեսական կեդրոնը՝ Նիւ Եորքի հետ միասին[12][13][14] եւ անոր ՀՆԱ-ն (համախառն ներքին արդիւնք) ամէնէն մեծն է Եւրոպական քաղաքներուն մէջ[15]: Լոնտոնը նաեւ կը համարուի աշխարհի մշակութային մայրաքաղաքը[16][17][18][19]: Ան աշխարհի ամէնէն շատ այցելու ունեցող քաղաքներէն մէկն է[20] եւ ունի աշխարհի շատ զբաղած օդակայաններէն մէկը[21]: Լոնտոնի 43 բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւնները ունին բարձրագոյն կրթութեան ամէնէն մեծ կեդրոնները՝ Եւրոպայի մէջ[22]: 2012-ին, Լոնտոն երրորդ անգամ ըլլալով կ'ընդունի Ամառնային Ողիմպիական խաղերը[23]:

Լոնտոն ունի բազմազան ժողովրդագրութիւն եւ մշակոյթ, Լոնտոնի մէջ կը խօսին աւելի քան 300 լեզուներով[24]: 2011-ի Մարտին, Լոնտոնի մէջ պաշտօնապէս կը հաշուէր 8.174.100 բնակիչ, դարձնելով զայն Եւրոպական Միութեան ամէնէն շատ բնակչութիւն ունեցող քաղաքը[25][26] եւ կը կազմէ Միացեալ թագաւորութեան բնակչութեան 12, 5%-ը:[27] Մեծ Լոնտոնը ամէնէն խիտ բնակչութիւն ունեցող քաղաքն է Եւրոպական Միութեան մէջ, որու թիւը կը հասնի 8, 278, 251,[28] իսկ Լոնտոնի մետրոպոլիտի տարածքը ամէնէն մեծն է Եւրոպական Միութեան մէջ՝ ընդհանուր 12 միլիոն բնակչութեամբ:[29][30]: 1831-էն մինչեւ 1925 թուականները Լոնտոն ունեցած է աշխարհի ամէնէն շատ բնակչութիւնը:[31]:

Լոնտոնի մէջ կան չորս Համաշխարհային ժառանգութեան վայրեր՝ Լոնտոնի աշտարակը, Քիու-ի թագաւորական բուսաբանական այգիները, Ուէսթմինսթըրի պալատի մէջ գտնուող Ուեսթմինսթըրի աբբայութիւնը եւ Սուրբ Մարգարիտ եկեղեցին ու պատմական յուշարձան Կրինիչը (ուր կը գտնուի Կրինիչի աստղադիտարանը):[32] Միւս տեսարժան վայրերն են Պաքինկհամ փալասը (պալատ), Լոնտոնի աչքը, Փիքատելլի հրապարակը, Սենթ Փոլ Քաթետրալը, Թաուըր Պրիճը (կամուրջ), Թրաֆալքար հրապարակը եւ Ուեմպլի մարզադաշտը: Լոնտոնի մէջ կան նաեւ մեծ թիւով թանգարաններ, պատկերասրահներ, գրադարաններ, մարզային միջոցառումներու վայրեր եւ մշակութային կեդրոններ, ներառեալ Բրիտանական թանգարանը, Լոնտոնի ազգային պատկերասրահը, Թէյթ Մոտերնը, Բրիտանական գրադարանը, Ուիմպըլտընը եւ 40 Ուէսթէնտ թատրոնները:[33] Լոնտոնի մետրոպոլիտը ամէնէն հին մետրոպոլիտն է աշխարհի:[34]

Պատմութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Անուանում

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լոնտոն անուանման ծագումնաբանութիւնը բազմակարծիք է[35]: Ան հին անուանում է եւ առաջին յիշատակումները կու գան 2-րդ դարէն: 121 թուականին ան անուանուած է Լոնտինիում (անգլերէն՝ Londinium), որ ունի ռոմանա-բրիտանական ծագում[35]: Ամէնէն առաջին բացատրութիւնը, որ ներկայ ժամանակին կը ժխտուի, տուած է Գելֆրիդ Մանմուտսկին իր Historia Regum Britanniae աշխատութեան մէջ[35]: Ըստ այս վարկածին, երբ քաղաքին կը տիրանայ Լուտ թագաւորը, ան կ'անուանէ Kaerlud[36]:

1898 թուականէն սկսեալ որոշ գիտնականներու կողմէն կ'ընդունուէր, որ Լոնտոն բառը եկած է կելտերէնէն եւ կը նշանակէ վայր, որ կը պատկանի մարդու Լոնտինիոս անուամբ. այս վարկածը յետագային նոյնպէս ժխտուեցաւ[35]: 1998-ին անգլիացի Լինկուիսթ Ռիչըրտ Քոթէսը բերաւ վարկած մը, ըստ որուն անուանումը կու գայ նախակելտական *(p)lowonida բառէն, որ կը նշանակէ՝ գետը չափազանց լայն է եւ ծանծաղուտ, եւ կը բացատրէ, որ այս անուանումը տրուած է Թեմզայի այն մասին, որ կ'անցնի Լոնտոնով, այնուհետեւ այստեղ հիմնուած է կելտական բնակավայր *Lowonidonjon անուամբ[37]․ այս վարկածը բաւական աղմուկ բարձրացուց:

Նախքան 1889 թուական Լոնտոն անուանումը պաշտօնապէս օգտագործուած է միայն Լոնտոն սիթիիի մէջ, բայց ետքը նաեւ օգտագործուած է Լոնտոն (երկիր) եւ այժմեան Մեծ Լոնտոն անուանումներով:[7]

Լոնտոն անուանումը ծագում առած կրնայ ըլլալ Թեմզա գետէն

Նախապատմութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Չնայած կան ապացոյցներ, որ Լոնտոնի տարածքին մէջ եղած են քելտական բնակավայրեր, հիմնական բնակավայրը կառուցուած է hռոմէացիներու կողմէն 43 թուականին:[38] Գրեթէ 17 տարի անց՝ մօտ 61 թուականին, Իցենի ցեղը Բոդիկա թագուհիին գլխաւորութեամբ գրաւեցին բնակավայրը՝ հողին հաւասարեցնելով ան:[39] Քաղաքը դժուարութեամբ ազատագրեց եւ վերականգնեց Կոլչեստերը եւ 100 թուականին ան հռչակեց Հռոմէական Բրիտանիոյ մայրաքաղաք: Ան բարգաւաճեց 2-րդ դարու եւ ունէր մօտ 60.000 բնակիչ: 7-րդ դարին Անգլո-Սաքսոնները կառուցեցին նոր բնակավայր, որ անուանեցին Լիւնտենուիք: Նոր բնակավայրը կը գտնուէր Հռոմէական Լոնտոնին մէջ երկու կմ հեռաւորութեան վրայ:[40]

Նոր բնակավայրին մէջ կը բարգաւաճէր ձկնորսութիւնը, առեւտուրը, մինչ քաղաքը գրաւեցին Վիքինկները, բնակավայրին բնակչութիւնը տեղափոխուեցաւ հռոմէական Լոնտոն, ուր մեծ պարիսպները պէտք է պաշտպանէին անոնց:[41] Վիքինկներու յարձակումները շարունակուեցան ուժեղանալ մինչեւ 886 թուական, երբ Ալֆրետ Մեծը ազատագրեց Լոնտոնը եւ խաղաղութիւն հաստատեց տանիական առաջնորդ Գուտրումի հետ:[42] Սաքսոնական Լիւնտենուիք քաղաքը վերանուանուեցաւ Ealdwic ("հին քաղաք"), ներկայիս Օլտուիչ, որ ներկայիս կը գտնուի Ուեսթմինսթերի մէջ:[43]

1300-ին Լոնտոնը կը գտնուի Հռոմէական պարիսպներուն միջեւ:

Վերջին երկու բացայայտումները կը վկայեն, որ Լոնտոնը աւելի հին է, քան ինչ որ համարուէր: 1999-ին Վոկսհոլեան կամուրջի մօտ յայտնաբերուած են Պրոնզէ դարի մէջ կառուցուած կամրջի մնացորդներ:[44]

2010-ին Վոկսհոլեան կամրջի հարաւին՝ Թեմզայի ափին, յայտնաբերուած է ք.ա. 4500 թուականի բնակավայրի մնացորդներ:[45]

Միջին դարեր

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Լանքասերներու նստավայրը յարձակման կ'ենթարկուի յորքիսներու կողմէն:

5-րդ դարուն հռոմէական կայսրութեան փլուզումէն ետք Լոնտոնը մասամբ լքուեցաւ: Սակայն սկսած 6-րդ դարուն Անգլոսաքսեան բնակավայր մը յայտնի Լիւնտենուիք անուանմամբ հիմնուեցաւ ռոմանական Լոնտոնի արեւմուտքին մէջ, ներկայիս Կոուենթ Գարդենի եւ Սթրանդի վայրին մէջ, ունենալով ընդամենը 10-12.000 բնակչութիւն:[40] 9-րդ դարին Լոնտոնը բազմակի անգամ յարձակման ենթարկուեցաւ Վիքինկներու կողմէն, ստիպելով բնակչութեան բնակութիւն հաստատել հին ռոմանական Լոնտոնի տարածքին մէջ, որտեղ կրնային պատսպարուիլ պարիսպներուն տակ:[41] Երբ Անգլիոյ թագաւորութիւնը միաւորուեցաւ 10-րդ դարուն, Լոնտոնը արդէն երկրի ամենամեծ քաղաքն էր իր հարուստ առեւտրական կապերով եւ կը հանդիսանար քաղաքական կեդրոն:

11-րդ թագաւոր Էտուարտ խոստովանողը վերագտաւ եւ վերակառուցեց Ուեսթմինսթըրեան աբբայութիւնը եւ Ուեսթմինսթըրը, որ կը գտնուի Լոնտոնէն քիչ մը հեռու, եւ ան դարձուց թագաւորի նստավայր: Այս իրադարձութիւնէն յետոյ Ուեսթմինսթըրը կը համարուի կառավարութեան առեւտուրի կեդրոն:[46]

Ուեսթմինսթըրեան աբբայութիւնը Համաշխարհային ժառանգութեան օբյեկտ է եւ կը հանդիսանայ Լոնտոնի ամենահին եւ ամենակարեւոր վայրերէն մէկը, ինչպէս կ'երեւի կտաւին մէջ (Կանալետտո, 1749)

Հաստնիգսի ճակատամարտին իր հաղթանակէն ետք Ուիլիամ Նուաճող թագադրուեցաւ Ուեսթմինսթըրեան աբբայութեան մէջ 1066-ի սուրբ ծննդեան օրը:[47] Ուիլիըմը կառուցեց Թաուեր, շատ Նորմանտական ամրոցներ վերակառուցեց քարէն, որպէսզի ահազդէ հարաւ արեւելեան մասին մէջ ապրող բնակչութեան:[48] 1097-ին, Ուիլեամ II-ը սկսաւ Ուեսթմինսթըրեան դահլիճի կառուցումը աբբայութեան մօտ, որ յետագային հիմք հանդիսացաւ նոր Ուեսթմինսթըրեան պալատի համար:[49][50]

12-րդ դարի ընթացքին կեդրոնական կառավարութեան կազմը, որ մեծապէս կեդրոնացուած էր թագաւորին շուրջը սկսաւ կեդրոնանալ մէկ վայրի մէջ։ Այս վայրը Ուեսթմինսթըրն էր, սակայն երբ գանձարանը տեղափոխուեցաւ Ուինչեսթըր, մէկ մասը տեղափոխուեցաւ Տաուեր: Մինչդեռ Ուեսթմինսթըր Սիթիին վերածուեցաւ կառավարութեան մայրաքաղաքի, անոր հարեւան Լոնտոնը դարձաւ Անգլիոյ ամենամեծ քաղաքը եւ առեւտրական կեդրոնը իր սեփական կառավարման մարմիններով: 1100-ին Լոնտոնի բնակչութիւնը 18.000 էր, իսկ 1300 թուականին ան դարձաւ 100.000:[51]

Ժանտախտի տարիներուն 14-րդ դարու կէսերուն Լոնտոնի բնակչութեան երրորդ մասը մահացաւ:[52] Լոնտոնը 1381-ին կը գտնուէր Ուտ Թեյլըրի ապստամբութեան կեդրոնին մէջ:[53]

Վաղ ժամանակակից

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Լոնտոնի մեծ հրդեհը տարածուած է քաղաքի զգալի հատուածներուն մէջ 1666 թուականին:
Լոնտոնը 1806-ին

Թիւդորներու ժամանակաշրջանի ընթացքին բարեփոխումները կը վերափոխէին կրօնը դէպի բողոքականութեան, Լոնտոնի մէջ եկեղեցիին սեփականութիւնը աստիճանաբար սկսաւ պատկանիլ մասնաւորին:[54] Բուրդեայ հագուստներու նիւթերը կը ներմուծուէին Լոնտոն պատմական Նիտերլանտներու տարածքին մէջ, որոնք քաղաքին մէջ կը վերամշակուէին եւ կ'ուղարկուէին երկրի միւս հատուածները:

16-րդ դարին Ուիլիամ Շաքսպիրը եւ անոր ժամանակակիցները ապրեցան եւ ստեղծագործեցին Լոնտոնի մէջ, այս ժամանակ մեծ վերելք ապրեցաւ թատրոնը: Լիւտորներու ժամանակաշրջանի վերջին՝ 1603-ին, Լոնտոնի տարածքը թերեւս փոքր էր։ 5 Նոյեմբեր 1605-ին Վառոդներու սադրանքէն ետք Ճէյմզ I-ի վրայ կատարուեցաւ մահափորձ Ուեսթմինսթըրի մէջ:[55] 17-րդ դարուն Լոնտոնի բնակչութեան մեծ մասը վարակուեցաւ ժանտախտով, արդիւնքը՝ մահացաւ 100.000 մարդ, կամ քաղաքի բնակչութեան հինգերորդ մասը:[56]

Լոնտոնի մեծ հրդեհը բռնկուեցաւ 1666-ին եւ արագ տարածուեցաւ քաղաքի փայտէ տուներով:[57] Վերակառուցումը տեւեց աւելի քան տասը տարի, ղեակավարեց Ռոպըրթ Հուքը, որ քաղաքի գլխաւոր տեսուչն էր:[58] 1708-ին աւարտեցաւ Քրիստոֆիր Ռենին գլուխ գործոցը համարուող Սուրբ Պողոսի տաճարի շինարարութիւնը: Գերորգեան ժամանակաշրջանի ընթացքին արեւմուտքին մէջ կառուցուեցան նոր թաղամասեր ինչպէս՝ Մայֆայրը, կառուցուեցան նոր կամուրջներ Թեմզային երկայնքով:

1762-ին Գէորգ III-ը սկսաւ Պուքինգեմեան պալատի շինարարութեան, որ ընդարձակուեցաւ յաջորդ 75 տարիներու ընթացքին: 18-րդ դարու ընթացքին աճեցան յանցագործութիւնները եւ 1750-ին ստեղծուեցաւ առաջին արհեստավարժ ոստիկանութիւնը:[59] Աւելի քան 200 յանցագործ մահապատիժի ենթարկուեցան:[60] Երեխաներու 74 տոկոսը կը մահանային մինչեւ 5 տարեկան լրանալը:[61] Սրճարանները դարձան քննարկումներու ամենայայտնի վայրերը, մամուլի աճի հետ աճեցաւ թերթերուն քանակը, Ֆլիտ Սթրիթը դարձաւ Բրիտանական մամուլի կեդրոն:

Ուշ ժամանակակից

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Բրիտանական կամաւորական զօրակոչիկները Լոնտոնի մէջ, Օգոստոս 1914
Ռմբակոծուած Լոնտոնի փողոցները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ

Լոնտոնը ամենամեծ քաղաքն էր 1831-էն 1925 թուականներուն:[62] Լոնտոնի գերբնակեցուած վիճակը բերաւ քոլերա համաճարակը,[63] խլելով 14.000 մարդու կեանք 1848-ին եւ 6000 կեանք՝ 1866-ին:[64] Բնակչութեան աճը ստիպեց կառուցել աշխարհին մէջ առաջին քաղաքային փոխադրամիջոցը: Լոնտոնը ռմբակոծուեցաւ առաջին համաշխարհային պատերազմին ժամանակ, քաղաքը մեծ աւերածութիւններու ենթարկուեցաւ նաեւ երկրորդ համաշխարհային պատերզամի ժամանակ, այդ ժամանակ Լիւֆտվաֆէի ռմբակոծութիւններէն մահացան մօտ 30.000 Լոնտոնցի: Անմիջապէս պատերազմէն ետք 1948-ին Լոնտոնի մէջ կազմակերպուեցաւ Ամառնային ողիմպիական խաղեր, որուն բացումը տեղի ունեցաւ Ուեմպլի մարզադաշտին մէջ:

1951-ին Սաութպանքի մէջ տեղի ունեցաւ Բրիտանական փառատոնը: 1952-ի Մեծ սմոգ ստիպեց 1956-ին ընդունիլ օրէնք մաքուր օդի մասին, արդիւնքը՝ զգալիօրէն վերացաւ քաղաքի ծուխը, որ վատ համբաւ կը բերէր քաղաքին: 1940-ականներուն Լոնտոնը դարձաւ բազմաթիւ ներգաղթեալներու տուն, մասնաւորապէս՝ թագաւորութեան տարածքներէն Ճամայքան, Հնդկաստանը, Պանկլատեշը եւ Բաքիստանը, դարձնելով Լոնտոնը ամենախառն քաղաքը Եւրոպայի մէջ:

1690-ականներու կէսերուն Լոնտոնը դարձաւ երիտասարդական մշակույթի կեդրոն: Նորաձեւութեան դերը վերականգնուեցաւ Ֆանկ ժամանակաշրջանին: 1965-ին Լոնտոնի քաղական դաշտը ընդարձակեց իր սահմանները եւ ստեղծուեցաւ Մեծ Լոնտոնի խորհուրդը: Հիւսիսային Իռլանտայի խռովութիւններու ժամանակ Լոնտոնը ռմբակոծութեան ենթարկուեցաւ: Ռասիստական անհաւասարութիւնը 1981-ին չեղեալ յայտարարուեցաւ Պրիքսթոնի ապստամբութիւնէն հետոյ: Մեծ Լոնտոնի բնակչութիւնը Երկրորդ համաշխարհայինէն ետք սկսաւ նուազիլ, 1939-ին քաղաքի բնակչութիւնը 8, 6 միլիոն էր, իսկ 1980-ականներուն ան նուազեցաւ մինչեւ 6, 8 միլիոնի: Լոնտոնի հիմնական նաւահանգիստները դարձան Ֆելիքստոուն եւ Տիպուրին: Ան մեծ դեր խաղցաւ Լոնտոնի ֆինանսական կեդրոն դառնալուն 1980-ականներուն:

Թեմզայի պատնեշի շինարարութիւնները աւարտեցաւ 1980-ականներուն, ան կոչուած էր պաշտպանելու քաղաքը ջրհեղեղներէն: Մեծ Լոնտոնի խորհորդը լուծարուեցաւ 1986-ին, մինչեւ 2000 թուական Լոնտոնը միակ մեծ քաղաքն էր առանց կառավարութեան, բայց անոնցմէ ետք կազմաւորուեցաւ նոր կառավարութեան աւելի լայն լիազօրութիւններով: 21-րդ դարու սկիզբը տօնելու համար կառուցուեցաւ Միլենիում Տոմը, Լոնտոնի աչքը եւ Միլենիում կամուրջը: 2012-ին Լոնտոնը ընդունեց ամառնյին Ողիմբիական խաղերը դարձնելով միակ քաղաքը, որ ընդունած է օլիմբիական խաղերը 3 անգամ:[65]

Կառավարութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Տեղական կառավարութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լոնտոնի կառավարութիւնը բաժնուած է երկու ճիւղերու, ռազմավարական ճիւղ եւ տեղական ճիւղ: Ռազմավարական կառավարութիւնը կը հսկէ Մեծ Լոնտոնի կառավարումը, իսկ տեղական կառավարութիւնը կը հսկէ 33 վարչական համայնքներու կառավարումը:[66] Ռազմավարական կառավարութիւնը կը բաժնուէր երկու մասի, Լոնտոնի քաղապետը եւ Լոնտոնի ժողովը, որ կը հաստատէ քաղաքի պիւտժէն ամէն տարի:. Ռազմավարական կառավարութեան կեդրոնը Սիթի Հոլն է, որ կը գտնուի Սաութուորքի մէջ, քաղաքապետն է Բորիս Ճոնսոնը: Քաղաքապետը կը հաստատէ քաղաքի ռազմավարական ծրագիրը, որ վերջին անգամ վերանայուած է 2011-ին:[67] Ժողովը կազմուած է 32 տեղական համայնքներու անդամներէն եւ Լոնտոն Սիթի ընկերութեան անդամներէն:[68] Անոնք պատասխանատու են տեղական ծառայութիւններու համար, ինչպէս՝ աղբահանութիւնը, դպրոցները, ընկերային ծառայութիւնները, Ճանապարհաշինութիւնը եւ այլն: Այնպիսի գործառնութիւններուն, ինչպէս թափոններու կառավարումը, ժողովը կը վերահսկէ համատեղ տեղական կառավարման մարմիններուն հետ: 2009-2010-ին Լոնտոնի կառավարութեան ընդհանուր ծախսերը կը կազմեն 22 միլիոն ֆունտ:[69]

Հսկողութիւնը Մեծ Լոնտոնի մէջ բացի Լոնտոն քաղաքէն կ'իրականացնեն Մեդրոբոլի ոստիկանական ուժերը, որոնց կը ղեկավարէ քաղաքապետի ենթակայութեան տակ գտնուող (MOPAC) մարմինը:[70][71] Լոնտոն Սիթին ունի իր սեփական ոստիկանութիւնը, որ կը կոչուի Լոնտոնի ոստիկանութիւն:[72] Բրիտանական փոխադրութեան ոստիկանութիւնը կը հսկէ քաղաքի երկաթուղային փոխադրութիւնը եւ մեդրոբոլը:[73]

Լոնտոնի հրշէջ խումբը Մեծ Լոնտոնի հրշէջ ծառայութիւնն է: Ան կը համարուի երրորդ ամենամեծ հրշէջ խումբը աշխարհի մէջ:[74] Շտապօգնութեան ծառայութիւնը կ'իրականացուէր Լոնտոնի շտապօգնութեան բրիգադի կողմէն, որ աշխարհի ամենամեծն է:[75]

Ազգային կառավարութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լոնտոնը Մեծ Բրիտանիոյ կառավարութեան նստավայրն է, որ կը գտնուի Ուեսթմինսթըրի պալատի մօտ: Շատ կառավարական դեպարտամենտներ կը գտնուին Խորհրդարանի մօտ, Ուայթհոլլի երկայնքով, ներառեալ վարչապետի նստավայրը, որ կը գտնուի Տաունինկ սթրիթ 10 հասցէին:[76]

Աշխարհագրութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Հիմնական յօդուած՝ Լոնտոնի աշխարհագրութիւն։

Շրջանակ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ներքին Լոնտոնը տիեզերքէն
Կեդրոնական Լոնտոնի Քարտեսը

Լոնտոնի տարածքը կը մտնէ Մեծ Լոնտոն վարչատարածքային միաւորի մէջ։ Հնագոյն Լոնտոն Սիթին ժամանակին կ'ընդգրկէր ամբողջ բնակավայրը, սակայն բնակչութեան աճի հետ միաւորուեցաւ նաեւ մերձքաղաքեայ բնակավայրերը եւ ստեղծուեցաւ ներկայիս Լոնտոնը:[77] Մեծ Լոնտոնի 40 տոկոսը կը ծածկէ Լոնտոնի փոստային տարածքը, սակայն մնացած մասը փոստային հասցէներուն կ'օգտագործուի ԼՈՆՏՈՆ անուանումը:[78][79]

Լոնտոնի հեռախօսային տարածաշրջանի քոտը (020) կը ծածկէ մեծ տարածք Մեծ Լոնտոնի կազմին մէջ, չնայած որոշ շրջաններ միացուած չեն հեռախօսային քոտին:

Արտաքին հատուածի բնակչութեան աճը այժմ կը կանխուի Մեդրոբոլիբ կանաչ գոտով,[80] սակայն արտաքին հատուածին մէջ բնակելի տարածքի ընդլայնումը կը մօտենայ Մեծ Լոնտոնի սահմաններուն: Մեծ Լոնտոնը կը բաժնուի ներքին Լոնտոնի եւ արտաքին Լոնտոնի:[81] Քաղաքը Թեմզա գետով կը բաժնուի Հիւսիսային եւ Հարաւային մասերու, որուն կեդրոնին մէջ կը գտնուի Կեդրոնական Լոնտոնը:

Կարգավիճակ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լոնտոնի հետ միասին Լոնտոն Սիթին եւ Ուեսթմինսթըր Սիթին ունին քաղաքի կարգավիճակ, ինչպէս նաեւ Լոնտոն Սիթին եւ Մեծ Լոնտոնը ունին աւանդական երկրի կարգավիճակ:[82] Մեծ Լոնտոնի տարածքին նախկին ժամանակին եղած են մի քանի պատմական երկիրներ, ինչպիսի են Միդլսեկսը, Քենթը, Սարեյը եւ Հերթֆորդշայրը:[83] Անգլիոյ մայրաքաղաք, հետագային նաեւ Մեծ Բրիտանիոյ պաշտօնապէս յայտարարման որեւէ փաստաթուղթ չէ ստեղծուած:

Իր կարգավիճակը եղած է տի ֆաքթօ մայրաքաղաք: 12-րդ եւ 13-րդ դարերուն Ուեսթմինսթըրեան պալատի զարգացման հետ, Անգլիոյ մայրաքաղաքը տեղափոխուեցաւ ուինչեսդըր: Շատ յաճախ Մեծ Լոնտոնը կը համարուի Անգլիոյ շրջան[8]:

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. ↑ http://www.citymayors.com/gratis/uk_topcities.html
  2. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #4074335-4 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  3. ↑ https://www.london.gov.uk/people/mayoral/sadiq-khan
  4. ↑ http://archaeologydataservice.ac.uk/archives/view/no1poultry_molas_2007
  5. ↑ https://www.nomisweb.co.uk/sources/census_2021/report?compare=E12000007
  6. ↑ «Roman»։ Լոնտոնի թանգարան։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-06-22-ին։ արտագրուած է՝ 7 Հունիս 2008 
  7. ↑ 7,0 7,1 Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
  8. ↑ 8,0 8,1 «Government Offices for the English Regions, Fact Files: London»։ Office for National Statistics։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-01-24-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ մայիսի 4 
  9. ↑ Elcock Howard (1994)։ Local Government: Policy and Management in Local Authorities։ Routledge։ էջ 368։ ISBN 978-0-415-10167-7 
  10. ↑ Jones Bill; Kavanagh, Dennis; Moran, Michael; Norton, Philip (2007)։ Politics UK։ Pearson Education։ էջ 868։ ISBN 978-1-4058-2411-8 
  11. ↑ «Global Power City Index 2009»։ Institute for Urban Strategies – The Mori Memorial Foundation։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ դեկտեմբերի 14 
  12. ↑ «Worldwide Centres of Commerce Index 2008»։ Mastercard 
  13. ↑ «Global Financial Centres 9»։ Z/Yen։ 2011։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2017-10-25-ին։ արտագրուած է՝ 2015-09-20 
  14. ↑ «"World's Most Economically Powerful Cities".»։ Forbes։ 15 July 2008։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 24 September 2015-ին։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ հոկտեմբերի 3 
  15. ↑ «Global city GDP rankings 2008–2025»։ PricewaterhouseCoopers։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 11 August 2013-ին։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ նոյեմբերի 16 
  16. ↑ Calder Simon (22 December 2007)։ «London, capital of the world»։ The Independent (London) 
  17. ↑ «London is the world capital of the 21st century... says New York | News»։ Evening Standard։ London։ արտագրուած է՝ 10 February 2012 
  18. ↑ «London is world capital of culture says LSE expert – 2008 – News archive – News – News and media – Home»։ .lse.ac.uk։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 18 November 2011-ին։ արտագրուած է՝ 10 February 2012 
  19. ↑ «Cultural Strategy | Greater London Authority»։ London.gov.uk։ 6 September 2010։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 9 February 2012-ին։ արտագրուած է՝ 10 February 2012 
  20. ↑ «London tops ranking of destination cities»։ The Independent։ 1 June 2011։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ հունիսի 12 
  21. ↑ «Beijing to overtake london as world's largest aviation hub. Massive new airport planned»։ Centre for Aviation։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ հունիսի 12 
  22. ↑ «Number of international students in London continues to grow»։ Greater London Authority։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 14 March 2013-ին։ արտագրուած է՝ 2010-ի Օգոստոսի 27 
  23. ↑ «ՄՕԿ-ի ընտրութեան արդյունքում Լոնտոնը կընդունի 2012-ի օլիմպիական խաղերը»։ Միջազգային օլիմպիական կոմիտէ։ 6 Հուլիս 2005։ արտագրուած է՝ 3 Հունիս 2006 
  24. ↑ «Languages spoken in the UK population»։ CILT, the National Centre for Language։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 19 October 2013-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հունիսի 6 
  25. ↑ «July 2010 Population estimates for UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland»։ Office for National Statistics։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 24 August 2011-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ հուլիսի 3 [յղումը չկայ]
  26. ↑ «Largest EU City. Over 7 million residents in 2001»։ statistics.gov.uk։ Office for National Statistics։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 28 July 2011-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հունիսի 28 
  27. ↑ 12:30։ «Focus on London – Population and Migration | London DataStore»։ Data.london.gov.uk։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 16 October 2010-ին։ արտագրուած է՝ 10 February 2012 
  28. ↑ «KS01 Usual resident population: Census 2001, Key Statistics for urban areas»։ Office for National Statistics։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 7 August 2011-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հունիսի 6 
  29. ↑ «The Principal Agglomerations of the World»։ City Population։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 24 September 2015-ին։ արտագրուած է՝ 2009 թ․ մարտի 3 
  30. ↑ «British urban pattern: population data» (PDF)։ ESPON project 1.4.3 Study on Urban Functions։ European Spatial Planning Observation Network։ March 2007։ էջ 119։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 24 September 2015-ին։ արտագրուած է՝ 22 February 2010 
  31. ↑ «London: The greatest city»։ Channel4.com։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 11 October 2011-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հոկտեմբերի 12 
  32. ↑ «Lists: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland»։ UNESCO։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ Նոյեմբեր 26 
  33. ↑ «West End Must Innovate to Renovate, Says Report»։ What's On Stage։ 25 January 2008։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 30 May 2013-ին։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ նոյեմբերի 15 
  34. ↑ «Shanghai now the world's longest metro»։ Railway Gazette International։ 4 May 2010։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 15 May 2010-ին։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ մայիսի 4 
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
  36. ↑ Ackroyd Peter (2 December 2001)։ «'London'»։ New York Times։ ISBN 978-0-7011-7279-4։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հոկտեմբերի 28 
  37. ↑ Coates Richard (1998)։ «A new explanation of the name of London»։ Transactions of the Philological Society 96 (2): 203–229։ doi:10.1111/1467-968X.00027։ արխիւացուած բնօրինակէն 19 May 2011-ին 
  38. ↑ Perring Dominic (1991)։ Roman London։ London: Routledge։ էջ 1։ ISBN 978-0-203-23133-3 
  39. ↑ «British History Timeline -Roman Britain»։ British Broadcasting Corporation։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 25 September 2015-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հունիսի 7 
  40. ↑ 40,0 40,1 «The early years of Lundenwic»։ The Museum of London։ արխիւացուած բնօրինակէն 10 June 2008-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հունիսի 7 
  41. ↑ 41,0 41,1 «Viking and Danish London»։ The Museum of London։ արխիւացուած բնօրինակէն 19 May 2008-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հունիսի 6 
  42. ↑ «Medieval London -Vikings»։ The Museum of London։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-06-02-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հունիսի 7 
  43. ↑ George Hamilton Cunningham (1927)։ «London»։ J. M. Dent & Sons։ էջ xiii 
  44. ↑ Denison Simon (July 1999)։ «First "London Bridge" in River Thames at Vauxhall»։ British Archaeology (46)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 18 May 2012-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ ապրիլի 15 
  45. ↑ Milne Gustav։ «London's Oldest Foreshore Structure!»։ Frog Blog։ Thames Discovery Programme։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 16 October 2015-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ ապրիլի 15 
  46. ↑ «Edward the Confessor (c.1003–1066)»։ British Broadcasting Corporation։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 25 September 2015-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ սեպտեմբերի 27 
  47. ↑ «History – 1066 – King William»։ BBC։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 22 September 2009-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ մայիսի 5 
  48. ↑ Tinniswood Adrian։ «A History of British Architecture - White Tower»։ BBC։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 13 February 2009-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ մայիսի 5 
  49. ↑ «UK Parliament - Parliament: The building»։ UK Parliament։ 9 November 2007։ արխիւացուած բնօրինակէն 11 March 2008-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ ապրիլի 27 
  50. ↑ «Palace of Westminster»։ UK Parliament։ արխիւացուած բնօրինակէն 4 April 2008-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ ապրիլի 27 
  51. ↑ Schofield John, Vince Alan (2003)։ Medieval Towns: The Archaeology of British Towns in Their European Setting։ Continuum International Publishing Group։ էջ 26։ ISBN 978-0-8264-6002-8 
  52. ↑ «Black Death»։ BBC History։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 25 September 2015-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ նոյեմբերի 3 
  53. ↑ «Richard II (1367–1400)»։ BBC։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 19 September 2015-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հոկտեմբերի 12 
  54. ↑ Pevsner, Nikolaus. London I: The Cities of London and Westminster rev. edition, 1962. Introduction p. 48.
  55. ↑ Durston Christopher (1993)։ James I։ London: Routledge։ էջ 59։ ISBN 978-0-415-07779-8 
  56. ↑ «Story of the plague»։ Channel 4։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 3 September 2011-ին։ արտագրուած է՝ 21 September 2015 
  57. ↑ Pepys Samuel (2 September 1666) [1893]։ Mynors Bright (decipherer), Henry B. Wheatley, խմբգրնր․։ The Diary of Samuel Pepys։ 45: August/September 1666։ ISBN 978-0-520-22167-3։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 3 September 2015-ին։ արտագրուած է՝ 21 September 2015 
  58. ↑ The curious life of Robert Hooke, the man who measured London by Lisa Jardine
  59. ↑ "Thief Taker, Constable, Police". Public Broadcasting Service (PBS).
  60. ↑ 21 March 1960 (21 March 1960)։ 9171, 894775, 00.html «National Affairs: Capital punishment: a fading practice»։ Time (New York)։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ դեկտեմբերի 13 [permanent dead link]
  61. ↑ «The Foundling Hospital»։ BBC History։ 17 February 2011։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ դեկտեմբերի 13 
  62. ↑ «London: The greatest city»։ Channel 4։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 11 October 2011-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հոկտեմբերի 12 
  63. ↑ «Hidden extras: cholera comes to Victorian London»։ London: The Science Museum։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-12-13-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ դեկտեմբերի 13 
  64. ↑ Brown, Robert W.։ «London in the Nineteenth Century»։ University of North Carolina at Pembroke։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-12-30-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ դեկտեմբերի 13 
  65. ↑ «London beats Paris to 2012 Games»։ BBC Sport։ 6 July 2005։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ սեպտեմբերի 28 
  66. ↑ «About the Greater London Authority»։ London Government։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 11 March 2009-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ սեպտեմբերի 27 
  67. ↑ «The London Plan»։ Greater London Authority։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 19 January 2013-ին։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ մայիսի 25 
  68. ↑ «Links to other websites - London boroughs»։ London Government։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 19 October 2007-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ սեպտեմբերի 27 
  69. ↑ http://www.communities.gov.uk/documents/statistics/pdf/1911067.pdf
  70. ↑ «About MOPAC»։ Greater London Authority։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-04-11-ին։ արտագրուած է՝ 2013 թ․ մայիսի 4 
  71. ↑ «MPA: Metropolitan Police Authority»։ Metropolitan Police Authority։ 22 May 2012։ արտագրուած է՝ 2013 թ․ մայիսի 4 
  72. ↑ «Policing»։ Greater London Authority։ արխիւացուած բնօրինակէն 21 January 2008-ին։ արտագրուած է՝ 2009 թ․ օգոստոսի 25 
  73. ↑ «Areas»։ British Transport Police։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 21 May 2012-ին։ արտագրուած է՝ 2009 թ․ օգոստոսի 25 
  74. ↑ «Who we are»։ London Fire Brigade։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 17 September 2015-ին։ արտագրուած է՝ 2009 թ․ օգոստոսի 25 
  75. ↑ «About us»։ London Ambulance Service NHS Trust։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 16 October 2015-ին։ արտագրուած է՝ 2009 թ․ օգոստոսի 25 
  76. ↑ «10 Downing Street - Official Website»։ 10 Downing Street։ արխիւացուած բնօրինակէն 10 May 2008-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ ապրիլի 26 
  77. ↑ Beavan Charles; Bickersteth, Harry (1865)։ «Reports of Cases in Chancery, Argued and Determined in the Rolls Court»։ Saunders and Benning 
  78. ↑ Stationery Office (1980)։ The Inner London Letter Post։ H.M.S.O։ էջ 128։ ISBN 978-0-10-251580-0 
  79. ↑ Geographers' A-Z Map Company (2008)։ London Postcode and Administrative Boundaries (6 հրտրկթն․)։ Geographers' A-Z Map Company։ ISBN 978-1-84348-592-6 
  80. ↑ Dilys M Hill (2000)։ Urban Policy and Politics in Britain։ St. Martin's Press։ էջ 268։ ISBN 978-0-312-22745-6 
  81. ↑ London Government Act 1963։ Office of Public Sector Information։ ISBN 978-0-16-053895-7։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 17 August 2010-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ մայիսի 6 
  82. ↑ «Lieutenancies Act 1997»։ OPSI։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 22 May 2010-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ հունիսի 7 
  83. ↑ Barlow I. M. (1991)։ Metropolitan Government։ Routledge։ էջ 346 
Ֆոտո, վիդեո եւ աուդիո
Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ եւ հանրագիտարաններ
Չափորոշիչային վերահսկողութիւն
BNE: XX450868 · BNF: 119861367 · GND: 4074335-4 · LCCN: n79005665 · NDL: 00629494 · NKC: ge129867 · NLA: 35311229 · SUDOC: 027922669 · VIAF: 261467287 · FAST: 1204271
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Լոնտոն&oldid=220253» էջէն