Ֆորմիւլա 1
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/F1.svg/220px-F1.svg.png)
Ֆորմիւլա 1 (Formula 1 կամ F1), աշխարհի ախոյեանութեան ծիրին մէջ տեղի ունեցող մրցաշարք։ Դասուած է որպէս բաց-անիւակառքի միայնակ նստելատեղով միջազգային տարողութեամբ մրցաշարք, հաստատուած Ինքնաշարժի Միջազգային Դաշնակցութեան կողմէ (Fédération Internationale de l'Automobile (FIA․ անգլ․՝ International Automobile Federation)։
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/NinoFarina.jpg/175px-NinoFarina.jpg)
Ինքնաշարժի Միջազգային Դաշնակցութեան կողմէ կազմակերպուած Ֆորմիւլա 1 Համաշխարհային Ախոյեանութիւնը եղած է ինքնաշարժներու աշխարհի առաջին մրցաշարքներէն (1950)։ Ֆորմիւլա բառը «կանոններու հաստատում» է եւ բոլոր մասնակցողները պարտաւոր են հետեւելու։ Ֆորմիւլա 1(մէկ)-ի մէկ եղանակ մը (շրջան) կ՛ընդգրկէ մրցումներու շարք մը, ծանօթ որպէս կրան բրի (Grands Prix)։ Կրան բրիներ տեղի կ՛ունենան բազմաթիւ երկիրներու եւ ցամաքամասերու մէջ, յատուկ պատրաստուած/կառուցուած շրջագիծերու (տե՛ս օրինակ՝ Մոնաքոյի Շրջագիծը) եւ կամ յատկապէս մրցաշարքին օրուան համար փակուած հանրային ճամբաներու վրայ։
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Alfa-Romeo-159-%281951%29.jpg/220px-Alfa-Romeo-159-%281951%29.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Juan_Manuel_Fangio_%28circa_1952%29.jpg/175px-Juan_Manuel_Fangio_%28circa_1952%29.jpg)
Կրան բրիներուն ընթացքին երկու ստուգանիշեր կը հաստատեն աշխարհի տարեկան երկու ախոյեանութիւնները․ մէկ վարորդներուն համար եւ մէկ ինքնաշարժ կառուցիչներուն (խումբերուն) համար։ Իւրաքանչիւր արհեստավարժ վարորդ անհրաժեշտ է ունենալ ի զօրու Գեր-արտօնագիր մը (FIA Super Licence)՝ FIA մրցաշարքներուն գերագոյն արտօնագիրը, եւ մրցաշարքները պարտաւոր են կատարուիլ դասուած ուղիներու վրայ (grade one tracks)։ Իսկ Ֆորմիւլա 1 ինքնաշարժները կը համարուին աշխարհի կանոնաւորուած ամենէն արագ սուլացող մրցակառքերը։ Ինքնաշարժները կախեալ են ելեկտրոնաբանութենէն, օդի եւ կազի յարուցած դիմադրութենէն, առկախութփնէն եւ անիւի հեցերէն։
Պատմական ակնարկ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ֆորմիւլա 1 աշխարհի առաջին ախոյեանութիւնը տեղի կ՛ունենայ Սիլվըրսթոն շրջագիծին (Միացեալ Թագաւորութիւն), 13 Մայիս 1950։ Ախոյեան կը հանդիսանայ Ճիւզեբէ Ֆարինա, Ալֆա Ռոմէօ ինքնաշարժով։ Իսկ Մայքըլ Շումախըր եւ Լուիս Համիլթոն եօթ անգամ Ֆորմիւլա 1-ի աշխարհի ախոյեան հանդիսացած են։ Սակայն մրցաշարքներուն ընթացքին, լուրջ արկածներ տեղի ունեցած են եւ վարորդներ իրենց կեանքը կորսնցուցած են․ Թոմ Բրայս (1977), Ռոնի Բիթերսըն (1978) եւ Բաթրիք Տըբայէ (1980)։
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Senna_1992_Monaco_cropped_2.jpg/220px-Senna_1992_Monaco_cropped_2.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Niki_Lauda%2C_1975_British_Grand_Prix_%28cropped%29.jpg/175px-Niki_Lauda%2C_1975_British_Grand_Prix_%28cropped%29.jpg)
Ախոյեանութեան կը մասնկացնին բաւական ծանօթ խումբեր - ինքնաշարժ կառուցողներ, ինչպէս օրինակ՝ Ֆերարի, Ռենօ, Մաքլարեն, Մերսետես։
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Sebastian_Vettel_2009_Australia.jpg/110px-Sebastian_Vettel_2009_Australia.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Anefo_933-1302_Huub_Rothengatter%2C_Alain_Prost%2C_Niki_Lauda_29.10.1984_Prost_crop.jpg/110px-Anefo_933-1302_Huub_Rothengatter%2C_Alain_Prost%2C_Niki_Lauda_29.10.1984_Prost_crop.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Anefo_922-5524_Jackie_Stewart%2C_Prins_Bernhard_Zandvoort_21.06.1969_crop.jpg/110px-Anefo_922-5524_Jackie_Stewart%2C_Prins_Bernhard_Zandvoort_21.06.1969_crop.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Alberto_Ascari.jpg/110px-Alberto_Ascari.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Lewis_Hamilton_2022_S%C3%A3o_Paulo_Grand_Prix_%2852498120773%29_%28cropped%29.jpg/110px-Lewis_Hamilton_2022_S%C3%A3o_Paulo_Grand_Prix_%2852498120773%29_%28cropped%29.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Max_Verstappen_2017_Malaysia_3.jpg/110px-Max_Verstappen_2017_Malaysia_3.jpg)
Արկածներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ֆորմիւլա 1-ի մրցաշարքերուն ընթացքին անպակաս եղած են լուրջ արկածները։ Ինչպէս օրինակ՝
26 Մայիս 1955-ին, իտալացի Ալպերթօ Ասքարի (1952-ի եւ 1953-ի ախոյեան) 36 տարեկան հասակին կեանքը կը կորսնցնէ երբ ինքնաշարժով Մոնցա շրջագիծը կը փորձէր։
1976-ին Նիւրպուրկրինկ (Գերմանիա) կայացած մրցաշարքին երեք անգամ ախոյեան աւստրացի վարորդ Նիքի Լաուտա իր Ֆերարի ինքնաշարժով ճակատագրական արկած մը կ՛ունենայ եւ ինքնաշարժը հրոյ ճարագ կը դառնայ (ատկէ ետք կը լքէ Ֆորմիւլա 1-ի արհեստավարժ վարորդի ասպարէզը)։ Ան կը փրկուի երբ իտալացի վարորդ Արթուրօ Մերծարօ կը յաջողի զայն դուրս հանել, ձեռքերը եւ գլուխը լուրջ այրուցքներով։ Հետաքրքրական է թէ այդ մրցաշարքէն շաբաթ մը առաջ, Լաուտա հրապարակաւ կազմակերպիչներուն գանգատներ յայտնած էր շրջագիծին ապահովութեան համար։
Մայիս 1, 1994-ին, Իմոլայի կրան փրիին (Պոլոնիա) ընթացքին պրազիլիացի Այրթոն Սեննա 200 քմ արագութեան վրայ պատին զարնուելով կը կորսնցնէ իր կեանքը, երբ ղեկին սիւնը կ՛անջատուի: Իր պատկանած Williams խումբին անդամները իտալական դատարանի դատախազին կողմէն կ՛ամբաստանին մարդասպանութեան համար, սակայն որեւէ մէկը չի տադապարտուիր։
Համբաւի արժանացած ախոյեաններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ֆորմիւլա 1-ի քանիցս ախոյեաններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ֆորմիւլա 1-ի համբաւի արժանացած ախոյեան վարորդներն են՝
Եօթը անգամ ախոյեան
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Մայքըլ Շումախըր (1994, 1995, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004),
Լուիս Համիլթոն (2008, 2014, 2015, 2017, 2018, 2019, 2020)։
Հինգ անգամ ախոյեան
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Խուան Մանուէլ Ֆանճիօ (1951, 1954, 1955, 1956, 1957)։
Չորս անգամ ախոյեան
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ալեն Բրոսթ (1985, 1986, 1989, 1993)․
Սեպասթեան Ֆեթել (2010, 2011, 2012, 2013)։
Երեք անգամ ախոյեան
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Նելսոն Բիքէ (1981, 1983,1987)․
Ճաքի Սթիուարթ (1969, 1971, 1973)
Նիքի Լաուտա (1975, 1977, 1984)․
Այրթոն Սենա (1988, 1990, 1991)․
Մաքս Ֆերշսթաբեն (2015, 2016, 2023)։
Ֆորմիւլա 1-ի ծանօթ ախոյեաններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]-
Մայք Հոթորն, 1958-ի ախոյեան
-
Ֆիլ Հիլ, 1960
-
Ճիմ Քլարք, 1963 եւ1965
-
Կրահամ Հիլ, 1962 եւ 1968
-
Ճոն Սըրթիս, 1964-ի ախոյեան
-
Տենի Հիուլմ, 1967-ի ախոյեան
-
Էմերսոն Ֆիթիբալտի, 1972 եւ 1974
-
Մարիօ Անտրեթի, 1978-ի ախոյեան
-
Ճոտի Սեքթըր, 1979-ի ախոյեան
-
Ալան Ճոնս, 1980-ի ախոյեան
-
Քեքէ Ռոզպերկ, 1982-ի ախոյեան
-
Նայճել Մանսել, 1992-ի ախոյեան
-
Տէյմոն Հիլ, 1996-ի ախոյեան
-
Ժաք Վիլնով, 1997-ի ախոյեան
-
Միքա Հաքինեն, 1998 եւ 1999
-
Ֆերնանտօ Ալոնսօ, 2005 եւ 2006
-
Քիմի Ռայքոնեն, 2007
-
Ճենսոն Պաթոն, 2009-ի ախոյեան
-
Նիքօ Ռոզպերկ, 2016-ի ախոյեան
[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12]
Տե՛ս նաեւ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ Ինչ որ պէտք է գիտնանք Ֆորմիւլա 1-ին շուրջ․ նորութիւններ․ (անգլերէն)
- ↑ Ֆորմիւլա 1 պաշտօնական կայքէջ․ Նիքի լաուտա(անգլերէն)
- ↑ 1950-1959 ֆոմիւլա1 տասնամեակ(անգլերէն)
- ↑ The Economist․ Mr Formula One - Պարոն Ֆորմիւլա Մէկ, 13-3-1997
- ↑ the Guardian - Մաքս Ֆեշսթաբեն կը յաղթէ Սպանական Ֆորմիւլա 1, 15-5-2016(անգլերէն)
- ↑ statsf1.com․ Ֆորմիւլա 1 - վիճակագրութիւններ(անգլերէն)
- ↑ GRAND PRIX 247-Ֆեթել․ կը հաւատամ թէ ունինք լաւագոյն ինքնաշարժը, 29-8-2017(անգլերէն)
- ↑ Le Monde. 13 Հոկտեմբեր 2003,այքլ Շոմախեր կը գերազանցէ Խուան Մանուէլ Ֆանճիոյին(ֆր.)
- ↑ Սիլվըրսթոն թանգարան. 27 Մայիս 2021(անգլերէն)
- ↑ FIA եւ Ֆորմիւլա 1․ պաշտօնական հարթակ(անգլերէն)
- ↑ Ֆորմիւլա 1․ պաշտօնական կայքէջ(անգլերէն)
- ↑ Ազդակ օրաթերթ - «Ֆորմիւլա-1». Ո՞վ Պիտի Ըլլայ Մերսետեսի Վարորդը, Մարզական էջ, Ապրիլ 18, 2024