Փելէ

Փելէ;
Ծննդեան անուն	պրազ.-փորտ.՝ Edson Arantes do Nascimento
Նաեւ յայտնի է իբրեւ	Pelé
Ծնած է	23 Հոկտեմբեր 1940[…]
Ծննդավայր	Տրես Կորասոյնս, Մինաս Ժերաիս, Պրազիլ
Մահացած է	29 Դեկտեմբեր 2022 (82 տարեկանին)
Մահուան վայր	Morumbi District, Subprefecture of Butantã, Zona Oeste de São Paulo, Սան Պաուլո, Պրազիլ
Քաղաքացիութիւն	Պրազիլ
Մայրենի լեզու	Փորթուկալերէն
Մասնագիտութիւն	ֆութպոլիստ, քաղաքական գործիչ, Շարժապատկերի դերասան, դերասան
Աշխատավայր	Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւն
Վարած պաշտօններ	Minister of Sports of Brazil?
Ամուսին	Marcia Aoki?
Ծնողներ	հայր՝ Dondinho?
Երեխաներ	Edson Cholbi Nascimento? եւ Sandra Regina Machado?
Կայքէջ	pele10.org(անգլերէն)
	Ստորագրութիւն;

էտսոն Արանթիս տու Նասիմենթու (փորթ.՝ Edson Arantes do Nascimento, 23 Հոկտեմբեր 1940(1940-10-23)^[2]^[3]^[4]^[…], Տրես Կորասոյնս, Մինաս Ժերաիս, Պրազիլ - 29 Դեկտեմբեր 2022(2022-12-29)^[5]^[6]^[7], Morumbi District, Subprefecture of Butantã, Zona Oeste de São Paulo, Սան Պաուլո, Պրազիլ^[8]^[7]), յայտնի է որպէս Փելէ (փորթ.՝ Pele), Պրազիլացի ֆութպոլիստ, կենդրոնական յարձակող, անոր կոչած են «ֆութպոլի արքա»:

Հանդէս եկած է «բաուրու» (1950-1955 թուականներու), «սանթոս» (1956-1974 թուականներ) եւ Նիւ Եորքի «կոսմոս» (1975-1977 թուականներուն) խումթերէն:

Պրազիլի ազգային հաւաքականէն խաղցած է 93 խաղ, խփած է 77 կոլ: Աշխարհի եռակի չեմպիոն է (1958, 1962 եւ 1970 թուականներ): 1958 թուականի եւ 1970 թուականի աշխարհի առաջնութիւններու լաւագոյն ֆութպոլիստը: Մասնակցած է նաեւ 1966 թուականի առաջնութեանը: Լիբերտադորեսի գաւաթի եւ միջմայրցամաքային գաւաթի խաղարկութիւններու յաղթող (1962-63 թթ): 1970 թ աշխարհի լաւագոյն մարզիկ: Հարաւային Ամերիկա-ի լաւագոյն ֆուտբոլիստ (1973 թուական):

Անոր կը պատկանի բրազիլական երկու ռեկորդ. 1958 թուականին 30 խաղի մէջ խփած է 58 կոլ, «սանթոս»-«բոտաֆոգո» հանդիպման ժամանակ (13:0) խփած է 11 կոլ: Ընդհանուր առմամբ դարձած է 1284 կոլի հեղինակ 1363 խաղի մէջ։ Եղած է Պրազիլի սպորտի կոնֆեդերացիայի նախագահ: 1950 թուական սկսած է խաղալ Տրէս Կարոկաս քաղաքի Բաուրու խումբէն։ 1956 թուական-տեղափոխուած է Սանտոս եւ 15 տարեկանին, հանդէս գալով Պրազիլի առաջնութեան, առաջին մրցաշրջանին մէջ խփած է 32 կոլ:

1957 թուական-16 տարեկանին ընդգրկուել է Պրազիլի հաւաքական եւ առաջին կոլը խփած է Արժանդինի դարպասը:

Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Վաղ տարիներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Փելէն ծնած է 1940 թուականի հոկտեմբեր 23-ին Տրէս Կորասոյնսի մէջր, որը պրազիլական Մինաս Ժերայսի ոչ մեծ քաղաք է, աղքատ ընտանիքում: Ֆուտբոլը եղած է երիտասարդ Էդսոնի ամենասիրելի զբաղմունքներէն մէկը: Անոր հայրը Դոնդինեօն, որ եղած է նախկին ֆուտբոլիստ, դարձաւ իր որդու առաջին ուսուցիչը եւ անոր փոխանցեց մի քանի սպորտային վարպետութեան գաղտնիքներ: 7 տարեկան Էդսոնը իր ֆուտբոլային ելոյթները սկսեցաւ տեղի մանկական խումբին հետ, որտեղ առանձնացաւ հիասքանչ եւ արդիւնաւէտ խաղով, յարձակման գիծին վրայ։ Կար նաեւ մի այնպիսի ժամանակ երբ խումբը մարզում էր բրազիլիայի հաւաքականի նախկին խաղացող Վալդեմար դէ Բրիտօն, որ մեծ ապագայ էր տեսնում Փելէյի մէջ։ Փոխմարզիչը «սանթոսին» (Սան Պաուլի նահանգ) առաջարկեց դիտել անորա խաղը: Եւ շուտով 15-ամեայ Փելէն մտաւ համաշխարհային ճանաչութիւն ձեռք բերած ակումբի կազմ:

«Սանթոս»[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1956 թուականի սեպտեմբերին, աւելի ճիշտ երբ լրացաւ անոր 16 ամեակը, առաջին անգամ դուրս եկաւ խաղադաշտ, խաղալով «կորինտիանսի» դէմ պաշտօնական խաղին, որտեղ էլ հէնց կոլի հեղինակ եղաւ։ Ամբողջ ժամանակ հանդէս է եկել «սանթոսիէ կազմում (1956-1974), որում 11 անգամ դարձել է Սան-պաուլուի նահանգի չեմպիոն (եւ այդքան անգամ դարձել է մրցաշարի լաւագոյն ռմբարկու, իսկ ամենաարդիւնաւէտ տարին եղաւ 1958 թուականը, որտեղ խփեց 58 գոլ): 6 անգամ յաղթել է Բրազիլիայի Գաւաթը, երկուական անգամ` Լիբերտադորեսի Գաւաթը եւ Միջմայրցամաքային գաւաթը:

Փելէի դեբիւտը ազգային հաւաքականում տեղի է ունեցել Շուէդիայի, ԱԱՅ 1958-ի շրջանակներում, որը նրա համար պարզուեց աւելի յաջող, ինչպէս եղել էր «սաթոսիէ կազմում առաջին խաղը: ԽՍՀՄ-ի հաւաքականի դէմ խաղում առաջին անգամ երիտասարդ Պելեն դուրս եկաւ խաղադաշտ հաւաքականի համազգեստով: Մէկ քառորդ եզրափակչում ուելսի հաւաքականի դէմ խաղում նա խփեց շատ կարեւոր եւ որոշիչ գոլ: Կիսաեզրափակչի խաղում, որտեղ նա խաղում էր Ֆրանսայի հաւաքականի դէմ, Պելեն ձեւակերպեց հետ-տրիկ, իսկ եզրափակչի խաղում գնդակը երկու անգամ ուղարկեց հակառակորդի դարպասը: 17-ամեայ Պելեն հաւաքելով երկրի ֆուտբոլային մասնագէտների, հանդիսատեսի եւ մրցակիցների միաձայն համաձայնութիւնը, դարձաւ համաշխարհային ֆուտբոլի պատմութիւն մէջ ամենաերիտասարդ չեմպիոնը:

ես երջանիկ եղած եմ ձեզ հետ իմ կեանքի այս հիասքանչ պահուն... Ես կը հաւատամ, որ սերը... — արցունքներ երեւացին անոր աչքերուն, — սէրը ամենակարեւորն է, որ գոյութիւն ունի կեանքին մէջ։ Եթէ դուք համաձայն էք ինձ հետ, ապա կրկէք այդ բառը ինձ հետ...

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ ^1,0 ^1,1 https://www.uol.com.br/esporte/futebol/ultimas-noticias/2022/12/29/morre-pele-o-maior-jogador-da-historia.htm
↑ ^2,0 ^2,1 Transfermarkt.com — 2000.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2449070"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 filmportal.de — 2005.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15706812"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q464633"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2586178"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Verdens Gang, Verdens gang — (untranslated): (untranslated), 1945. — ISSN 0806-0894
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1139355"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1309851"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20"></a>
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Meghalt Pelé, a Fekete Gyöngyszem
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 https://www.metropoles.com/esportes/futebol/hospital-albert-einstein-oficializa-causa-da-morte-de-pele
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 https://g1.globo.com/saude/noticia/2022/12/29/pele-entenda-o-que-e-o-cancer-de-colon-doenca-que-o-ex-jogador-tinha.ghtml
↑ https://esportes.yahoo.com/noticias/pele-e-seus-conjuges-quem-foram-os-amores-do-astro-do-futebol-192732301.html
↑ https://web.archive.org/web/20210425181604/https://www.pele10.org/

Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

[[https://www.uol.com.br/esporte/futebol/ultimas-noticias/2022/12/29/morre-pele-o-maior-jogador-da-historia.htm_https://www.uol.com.br/esporte/futebol/ultimas-noticias/2022/12/29/morre-pele-o-maior-jogador-da-historia.htm]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-1] 1,0 ^1,1 https://www.uol.com.br/esporte/futebol/ultimas-noticias/2022/12/29/morre-pele-o-maior-jogador-da-historia.htm

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q7094076_citetype_Q62382254_citetype_Q39835986"_data-entity-id="Q2449070">Transfermarkt.com<span_class="wef_low_priority_links">_—_2000.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2449070"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 Transfermarkt.com — 2000.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2449070"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127_citetype_Q1414426"_data-entity-id="Q15706812">filmportal.de<span_class="wef_low_priority_links">_—_2005.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15706812"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 filmportal.de — 2005.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15706812"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q13136"_data-entity-id="Q237227">[[:de:s:Brockhaus_Enzyklopädie|Բրոքհաուզի_հանրագիտարան]]<span_class="wef_low_priority_links">_/_Hrsg.:_[[:de:Bibliographisches_Institut_&_F._A._Brockhaus|Bibliographisches_Institut_&_F._A._Brockhaus]],_[[:de:Wissen_Media_Verlag|Wissen_Media_Verlag]]</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q464633"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2586178"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a></div>-4] 4,0 ^4,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q464633"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2586178"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1110794_citetype_Q1153191"_data-entity-id="Q1139355">[https://www.vg.no/sport/fotball/i/2BVOwB/fotballegenden-pele-er-doed_Verdens_Gang,_Verdens_gang]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:Նորվեկիա|''(untranslated)'']]:_[[:no:Schibsted|''(untranslated)'']],_1945._—_ISSN_[https://www.worldcat.org/issn/0806-0894_0806-0894]</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1139355"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1309851"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20"></a></div>-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Verdens Gang, Verdens gang — (untranslated): (untranslated), 1945. — ISSN 0806-0894
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1139355"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1309851"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20"></a>

[[https://hvg.hu/kultura/20221227_pele_nekrolog_Meghalt_Pelé,_a_Fekete_Gyöngyszem]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Meghalt Pelé, a Fekete Gyöngyszem

[[https://www.metropoles.com/esportes/futebol/hospital-albert-einstein-oficializa-causa-da-morte-de-pele_https://www.metropoles.com/esportes/futebol/hospital-albert-einstein-oficializa-causa-da-morte-de-pele]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 https://www.metropoles.com/esportes/futebol/hospital-albert-einstein-oficializa-causa-da-morte-de-pele

[[https://g1.globo.com/saude/noticia/2022/12/29/pele-entenda-o-que-e-o-cancer-de-colon-doenca-que-o-ex-jogador-tinha.ghtml_https://g1.globo.com/saude/noticia/2022/12/29/pele-entenda-o-que-e-o-cancer-de-colon-doenca-que-o-ex-jogador-tinha.ghtml]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 https://g1.globo.com/saude/noticia/2022/12/29/pele-entenda-o-que-e-o-cancer-de-colon-doenca-que-o-ex-jogador-tinha.ghtml

[[https://esportes.yahoo.com/noticias/pele-e-seus-conjuges-quem-foram-os-amores-do-astro-do-futebol-192732301.html_https://esportes.yahoo.com/noticias/pele-e-seus-conjuges-quem-foram-os-amores-do-astro-do-futebol-192732301.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-9] ttps://esportes.yahoo.com/noticias/pele-e-seus-conjuges-quem-foram-os-amores-do-astro-do-futebol-192732301.html

[[https://web.archive.org/web/20210425181604/https://www.pele10.org/_https://web.archive.org/web/20210425181604/https://www.pele10.org/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-10] ttps://web.archive.org/web/20210425181604/https://www.pele10.org/

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]