Ռաֆայէլ Իշխանեան


Պատկեր:Ռաֆայել Իշխանյան.jpg
Ծնած է 9 Մարտ 1922
Ծննդավայր Երեւան
Մահացած է 6 Փետրուար 1995
Մահուան վայր Երեւան, Հայաստան[1]
Քաղաքացիութիւն  Խորհրդային Միութիւն
 Հայաստան
Ուսումնավայր Նիկոլ Աղբալյանի անվան թիվ 19 հիմնական դպրոց?
Երեւանի պետական համալսարանի հայ բանասիրութեան բաժանմունք[2]
Մոսկվայի մշակույթի պետական ինստիտուտ?
Կոչում փրոֆէսոր[2]
Մասնագիտութիւն Պատմաբան, գրականագէտ, լեզուաբան եւ բանասէր
Աշխատավայր Երեւանի Պետական Համալսարան[2]
Հայաստանի Ազզային Գրադարանը
Վարած պաշտօններ տնօրէն[1] եւ երեսփոխան[1]

Ռաֆայէլ Աւետիսի Իշխանեան (9 Մարտ, 1922 Երեւան[3] - 6 Փետրուար, 1995, Երեւան), լեզուաբան, գրականագէտ, մատենագէտ, բանասիրական գիտութիւններու դոկտոր (1973), փրոֆէսօր (1978), Հայաստանի Գերագոյն Խորհուրդի պատգամաւոր։

Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծնած է յեղափոխականներ Աւետիս Մելքոնի Կիրակոսեանի (գնդակահարուած է 1937-ին) եւ Հայկանուշ Արսէնի Իշխանեանի (1900-1933) ընտանիքին մէջ։ 1939-ին աւարտած է Կրուպսկայայի անուան (այժմ՝ Նիկոլ Աղբալեան) դպրոցը եւ ընդունուած Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը։ 1940-ին կը զօրակոչուի բանակ ու կը մասնակցի Բ. Աշխարհամարտին։ Կը վիրաւորուի եւ գերի կ՚իյնայ, իսկ գերութենէն ազատելէ ետք կրկին կը մասնակցի ռազմական գործողութիւններու։ Համալսարանը կ՚աւարտէ 1949-ին, իսկ Մոսկուայի գրադարանային հիմնարկը՝ 1954-ին։ 1962-ին թեկնածուական ատենախօսութիւն կը պաշտպանէ՝ «Ակսել Բակունց» նիւթով, իսկ 1973-ին դոկտորական ատենախօսութիւն՝ «Հայ նոր գրականութեան լեզուի պատմութիւն»։ 1955-1963-ին աշխատած է Հանրային (այժմ՝ Ազգային) գրադարանին մէջ իբրեւ աւագ գրադարանավար[3], ենթաբաժնի վարիչ, ապա՝ բաժնի վարիչ, Մաշտոցի անուան մատենադարանին մէջ գիտական գրադարանի տնօրէն։ Դասաւանդած է Հայաստանի հեռակայ մանկավարժական հիմնարկին մէջ։ 1963-1992-ին աշխատած է Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական բաժնի հայոց լեզուի եւ հայոց լեզուի պատմութեան ամպիոններուն, դասաւանդելով ժամանակակից հայոց լեզու, բարբառագիտութիւն, հայ գրականութեան լեզուի պատմութիւն։ Լայնօրէն ծանօթ եղած է իբրեւ հայոց լեզուի ու դասական ուղղագրութեան պաշտպան։ 1991-էն մինչեւ մահը (1995) Հայաստանի ազգային գրադարանի տնօրէն եւ Հայաստանի Գերագոյն Խորհուրդի պատգամաւոր եղած է։

Հրատարակուած գիրքերը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

հայերէն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Ակսել Բակունց. կենսագրութիւն եւ մատենագիտութիւն, Երեւան, ՀՍՍՌ Ալ. Միասնիկեանի անուան պետական ռեսպուբլիկական գրադարան, 1960
  • Բակուցի լեզուական արուեստը, Երեւան, «Միտք», 1965
  • Հայ հնատիպ գիրքը, Երեւան, «Գիտելիք», 1968
  • Արդի հայերէնի հոլովումը եւ խոնարհումը, Երեւան, Երեւանի պետական համալսարանի հրատարակչութիւն, 1971
  • 500 բառ, որոնք ուղղագրութեան տեսակերից դժուարութիւններ ունեն, Երեւան, «Լոյս», 1971
  • Տերեանի լեզուական արուեստը, դասախօսություն, Երեւան, Երեւանի պետական համալսարանի հրատարակչութիւն, 1972
  • Բակուցի կեանքն ու արուեստը, Երեւան, «Հայաստան» հրատարակչութիւն, 1974
  • Հայ գրքի պատմութիւն, հատոր 1. Հայ տպագիր գիրքը 16-17-րդ դարերում, Երեւան, «Հայաստան», 1977
  • Արեւելահայ բանաստեղծական լեզուի պատմութիւն (17-րդ դարից մինչեւ 1920 թ.), Երեւան, Երեւանի պետական համալսարանի հրատարակչութիւն, 1978
  • Նոր գրական հայերէնը 17-18-րդ դդ., Երեւան, Երեւանի պետական համալսարանի հրատարակչութիւն, 1979
  • Ակնարկ հայերէնի տերմինաշինութեան, Երեւան, «Լոյս» հրատարակչութիւն, 1981
  • Հայ գիրքը. 1512-1920, Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչութիւն, 1981
  • Յակոբ Մեղապարտ, Երեւան, «Հայաստան» հրատարակչութիւն, 1982
  • Մեր ուղղագրութեան հիմնահարցը, Նոր Ջուղա, 1983
  • Հայերի ծագումն ու հնագոյն պատմութիւնը, Պէյրութ, «Ալթափրես», 1984
  • Արդի հայերէնի շարահիւսութիւն. պարզ նախադասութիւն, Երեւանի պետական համալսարանի հրատարակչութիւն, 1986
  • Մայրենին, Երեւան, «Լոյս» հրատարակչութիւն, 1986
  • Հայ ժողովրդի ծագման ու հնագոյն պատմութեան հարցեր, Երեւան, «Հայաստան» հրատարակչութիւն, 1988
  • Պատկերազարդ պատմութիւն հայոց. գիրք առաջին, Երեւան, «Արեւիկ», 1990 ISBN 5-8077-0478-9
  • Բնիկ հայերէն բառեր եւ հնագոյն փոխառութիւններ, Երեւան, Երեւանի պետական համալսարանի հրատարակչութիւն, 1989
  • Տերեանը ինչպէս որ կայ, Երեւան, «Գիտելիք», 1990
  • Երրորդ ուժի բացառման օրէնքը (յօդուածներ), Երեւան, «Ազատ խոսք», 1991 ISBN 5807902505
  • Դասական ուղղագրութեան կանոններ, Երեւան, «Արեւիկ», 1991
  • Մեր ինքնութեան գլխաւոր նշանը (գրականագիտական հետազօտութիւններ), Երեւան, «Նայիրի», 1991 ISBN 5-550-00429-1
  • Պատկերազարդ պատմութիւն հայոց. գիրք երկրորդ, Երեւան, «Արեւիկ», 1997, ISBN 5-8077-0246-8
  • Պատկերազարդ պատմություն հայոց. գիրք երրորդ, Երեւան, «Հայաստան», 2004 ISBN 5-540-01728-5
  • Իրական պատմութիւններ (պատմուածքներ), Երեւան, «Վան Արեան», 2004 ISBN 99941-38-09X.

Ռուսերէն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Создание библиографии армянской печати. Советская библография, Москва, 1959
  • Аксел Бакунц։ Жизнь и вопросы творчества (Автореферат дисс. соиск. уч. ст. канд. филол. наук). Ереван, 1962, 19ст
  • Книгопечатание в Армении - В кн. 400 лет русского книгопечатания. Москва, исд. АН СССР, 1964, с. 125-129, 240-246, 328-331, 454-457, 585-587
  • Очерки по истории языка новой армянской литературы (Автореф. дисс. на соиск. уч. ст. докт. филол. наук). Ереван, 1972, 58с.
  • Армянская книга. Ереван, Советакан грох, 1978, 44с (соавтор Сен Аревшатян)
  • Вопросы происхождения и древнейшей истории армянского народа, издательство «Грааль», Москва, 2002 ISBN 5946880152

Անգլերէն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

On the Origin and Earliest History of the Armenian People, trans. N. Ouzounian, Montreal, 1989

Լեհերէն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ksiazka Ormianska W Latach 1512 - 1920, Ossolineum, ISBN 8304041782

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]