Պիթոլա

Պիթոլա
Մոնասթիրի
Քաղաք
	Պիթոլա Մոնասթիրի
	մակեդ.՝ Битола
Դրօշակ	Զինանշան
	հրամանատար Թիթօ կեդրոնական փողով, Պիթոլա
Երկիր	Հիւսիսային Մակեդոնիա
Տարածութիւն	422,39 քմ²
ԲԾՄ	576 մ
Բնակչութիւն	69 287 (2021) մարդ
Ժամային գօտի	ԿԵԺ եւ Կեդրոնական Եւրոպայի Ամառնային Ժամանակացոյց
Հեռախօսային ցուցանիշ	043 եւ 047
Փոստային ցուցանիշ	7000
Անուանուած է	Իրաքլիա Լիկիսթիս Մոնասթիրի
Հիմնադիր	Փիլիպոս Բ․ Մակեդոնացի
Պաշտօնական կայքէջ	bitola.gov.mk

Պիթոլա կամ Մոնասթիրի (մակեդոներէն կամ սլաւ-մակեդոներէն՝ Պիթովա / Битола, ալպաներէն՝ Մանասթիրի, թրք․՝ Մանասթիր, առումիներէն՝ Պիթուլէ, Պիթուլի, սերպ․՝Битољ, Վիթոլիա, Պիթոլիա)․ Հիւսիսային Մակեդոնիոյ քաղաք, վարչական, մշակութային, ճարտարարուեստի եւ կրթութեան կեդրոն։ Օսմանեան ժամանակաշրջանին ծանօթ էր որպէս «հիւպատոսներու քաղաք», որովհետեւ եւրոպական բազմաթիւ երկիրներ հոն հիւպատոսարաններ ունէին։ Քաղաքը կը ճեղքէ Տրակոր գետը։

Դիրք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կը գտնուի Բելաղոնիա հովիտին հարաւային շրջանը եւ շրջապատուած է Վարնունտաս եւ Վորաս լեռնաշղթաներէն, Մեճիթլիա-Նիքի դէպի Յունաստան սահմանային անցակետէն 14 քլ․ հիւսիս։ Քաղաքը կը գտնուի կարեւոր խաչմերուկի մը վրայ, որ կը կապէ Ատրիաթիք ծովը Էգէական ծովուն եւ Կեդրոնական Եւրոպային հետ։

Տեղեկութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Պիթոլա Հիւսիսային Մակեդոնիոյ երկրորդ մեծագոյն քաղաքն է, ըստ 2021-ի մարդահամարին։ Քաղաքը հարուստ է մշակութային յուշարձաններով, ինչպէս օրինակ՝ Սուրբ Տիմիթրիոս (1830), Հիւսիսային Մակեդոնիոյ ուղղափառ մեծագոյն եկեղեցիներէն, փակ շուկան, հին շուկան (ԺԹ․ դար), Ժամացոյցով աշտարակը (ԺԸ․ դար), Այտար Քատի մզկիթը (ԺԶ․ դար), ինչպէս նաեւ ԺԹ․ դարու եւ Ի․ դարասկիզի նոր-դասական ոճի բազմաթիւ առանձնատուներ որոնք կը գտնուին քաղաքին Շիրոք Սոքաք (Широк Сокак) փողոցին վրայ։

Պատկերասրահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Պիթոլայի (Մոնասթիրի) ճարտարապետութիւն
Մոնասթիրիին շուկան, 1914
Փիլիպոս Բ․ Մակեդոնացիին յուշարձանը
Սուրբ Տիմիթրիոս եկեղեցին
«Դեպոճ» բաղնիքը
Magnolija հրապարակ
Ժամացոյցով աշտարակը
Հայտար Քատի մզկիթը
Պիթոլայի թանգարանը
St. Bogorodica ուղղափառ եկեղեցին
Հին շուկան
Մակազա․ Պիթոլային կեդրոնը գտնուող պատկերասրահը
Երկաթուղագիծին կայարանը, նկար 2018
Petar Miloševski մարզադաշտ

Պատմական ակնարկ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Պիթոլա․ Իրաքլիա Լիկիսթիս ժամանակաշրջանէն խճանկար

Մինչեւ Միջնադար[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Պիթոլա Հիւսիսային Մակեդոնիոյ տարածքին հնագոյն քաղաքներէն է։ Հիմնուած է որպէս Իրաքլիա Լիկիսթիս Ք․Ա․ 4րդ դարու կէսերուն, Մակեդոնիոյ Փիլիպոս Բ․ Մակեդոնացիին կողմէն։ Մանասթիր անունով եղած է Օսմանեան Ռումելիային (Օսմանեան կայսրութեան մեծ վարչական շրջան) վերջին մայրաքաղաքը (1836-1867)։

Բիւզանդական կայսրութեան առաջին ժամանակաշրջանին (Դ․ - Զ․ դարեր) Իրաքլիա անունով եղած է եպիսկոպոսական կարեւոր կեդրոն։ Քաղաքը յաջորդաբար կը կործանուի արեւելեան գոթացիներէն 472-ին եւ 479-ին։ Ե․ դարու վերջաւորութեան եւ Զ․ դարասկիզբին քաղաքը կը վերակառուցուի, սակայն կ՛ենթարկուի սլաւական ցեղերու յաջորդական յարձակումներուն։

Միջնադարին քաղաքին շուրջը բազմաթիւ սլաւական ցեղեր կը հաստատուին։ Ը․ դարէն մինչեւ ԺԱ․ դար Պուլկարական Կայսրութեան մաս կը կազմէ եւ այդ շրջանին է որ կը կառուցուին բազմաթիւ վանքեր ու եկեղեցիներ։

Օսմանեան ժամանակաշրջան[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Օսմանցիները քաղաքը կը գրաւեն 1382-1383 թուականներուն ու այնուհետեւ մինչեւ 1912 Օսմանեան կայսրութեան մաս կը կազմէ։

1878-1913 Մոնասթիրին մէջ 12 երկիրներ հիւպատոսարաններ ունէին եւ քաղաքը ծանօթ էր որպէս «հիւպատոսներու քաղաք»։ Քաղաքը ունէր մեծ թիւով համբաւաւոր դպրոցներ, ինչպէս օրինակ զինուորական ակադեմիան, ուր հետեւեցաւ Քեմալ Աթաթուրք։ Նաեւ մշակութային բազմաթիւ կազմակերպութիւններու վարչական կեդրոն եղած է։ 1894-ին Մոնասթիրի երկաթուղագիծով Թեսաղոնիկէին հետ կը կապուի։ Իսկ 1903-ին, առումի Մանաքի եղբայրները հոն կ՛արտադրեն Պալքաններուն առաջին ֆիլմը։ Նոյն տարին տեղի կ՛ունենայ Իլիտենի ապստամբութիւնը (Օսմանեան կայսրութեան Մակեդոնիոյ սլաւախօսներ)։ Ու երբ ապստամբները կը պարտուին քաղաքը կը հրոյ ճրագ կը դառնայ։

Պատկերասրահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Պիթոլա (Մոնասթիրի) ԺԹ․ դարուն
Յունական Միջնակարգ, Մոնասթիրի
Թրքական դպրոց
ԺԹ․ դարու նոր-դասական ոճի շէնքեր

Պալքանեան պատերազմներ եւ Ա․ Համաշխարհային Պատերազմ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1912-ին, Ա․ Պալքանեան պատերազմի ընթացքին Մոնթենեկրօ, Սերպիա, Պուլկարիա եւ Յունաստան օսմանցիներուն կը դիմադրեն։ Մոնասթիրի ճակատամարտին (16-19 Նոյեմբեր 1912) սերպերը քաղաքը կը գրաւեն եւ Պուքրէշի դաշինքով (1913) Մակեդոնիոյ շրջանը կը բաժնուի յոյներուն, պուլկարներուն եւ սերպերուն միջեւ։ Սակայն, սերպական զօրքը Մոնասթիրի կը մտնէ ու կը մերժէ զայն Յունաստանին կամ Պուլկարիոյ յաձնել։ Ատկէ ետք, քաղաքը իր փայլը եւ կարեւորութիւնը կը կորսնցնէ եւ բնակչութեան թիւը կը նուազի դէպի Ամերիկա իրար յաջորդող արտագաղթերով։

Ա․ Համաշխարհային Պատերազմի ընթացքին, Պիթոլա մաս կը կազմէ Մակեդոնական ճակատին։ 19 Նոյեմբեր 1916-ին կը բաժնուի ֆրանսական, ռուսական, իտալական եւ սերպական մասերու ֆրանսացի զօրավարի ընդհանուր հրամանատարութեան տակ։

Ի․ դար[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1929-ին Մոնասթիրի մաս կը կազմէ Եուկոսլաւիոյ Թագաւորութեան եւ կը դառնայ աննշան սահմանային գիւղաքաղաք մը։ Բ․ Համաշխարհային պատերազմի ընթացքին քաղաքը կ՛անցնի նախ գերմանացիներուն (9 Ապրիլ 1941) եւ ապա պուլկարացիներուն ձեռքը (18 Ապրիլ 1941)։ 4 Նոյեմբեր 1944-ին Պիթոլա կ՛ազատագրուի եուկոսլաւ բարթիզաններուն կողմէ։

Ժամանակակից շրջան[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Պիթոլա կամ Մոնասթիրի, հարաւ-արեւմտեան Հիւսիսային Մակեդոնիոյ տնտեսական եւ ճարտարարուեստի կեդրոնն է։ Քաղաքին մէջ 12 եւրոպական երկիրներ կը շարունակեն հիւպատոսարան ունենալ։

Բնակչութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ըստ 2021-ի մարդահամարին, Պիթոլայի բնակչութիւնը բաղկացած է՝

**^[1]**
Ազգային խումբեր	2021-ի մարդահամար
Ազգային խումբեր	բնակչութեան թիւ	%
Մակեդոնացի	55 995	80.8
Ռոմանի	2 862	4.1
Ալպանացի	2 441	3.5
Թուրք	1 115	1.6
Առուման	1 003	1.4
Սերպ	321	0.5
Պոսնիացի	0.0	0.1
Ուրիշ	729	1.1
Ընդհանուր	69 287

^[2] ^[3] ^[4] ^[5] ^[6]^[7] ^[8] ^[9] ^[10] ^[11] ^[12] ^[13] ^[14]

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

[Censuses_of_population_1948_-_2002-1] «Censuses of population 1948 – 2002»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 14 October 2013-ին

[2] Հիւսիսային Մակեդոնիոյ քաղաքներուն բնակչութեան թիւ(անգլերէն)

[3] Պիթոլան որ Մոնասթիր անուանուած էր(յունարէն)

[4] Թեսաղոնիկէ-Մոնասթիրի երկաթուղային գիծ(յունարէն)

[5] Ֆլորին Քուրթա, Սլաւները, Քթմպրիճ համալսարան, 2001, էջ 131(անգլերէն)

[6] Յունական աշխարհի տարածութիւնը Ք․Ա․ 8րդ - 6րդ դար, Ճոն Պորդման, Ն․Ճ․Լ․Համոնտ, 1982․ Լոնտոն(անգլերէն)

[7] Կիւլելմուս Թիրենսիս․ Բելաղոնիա շրջանին պատմութիւնը, Ճ․Բ․Մին, 1855, լատիներէն

[8] Պիթոլա, Պատմութիւն եւ տուեալներ․ Բրիտանիքա հանրագիտարան, 5-2-2022(անգլերէն)

[9] Պիթոլա․ հիւպատոսներու քաղաքը(անգլերէն)

[10] [chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://repository.ukim.mk/bitstream/20.500.12188/6782/1/The_war_of_numbers_and_its_first_victim.pdf Հիւսիսային Մակեդոնիա, ԺԹ․ դարավերջ - Ի․ դարասկիզբ(անգլերէն)]

[11] 1948-2002 Պիթոլայի վիճակագրական տուեալներ(անգլերէն)

[12] Պուքրեշի դաշինք, 10-8-1913(յունարէն)

[13] Պուքրէշի դաշինքը եւ Ա․համաշխարահային պատերազմ, 10-8-2023, Վլասիս Քոմնինոս(յունարէն)

[14] Պալքանեան պատերազմներ․ 1912-1913(յունարէն)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]