Ուտիներ

Ուտիները եւ հոծ թիւով հայեր Հիւսիսային Աղուանքի մէջ, Շաքիէն արեւելք եւ մինչեւ Կապաղակ, պատմութեան հնագոյն ժամանակներէն բնակած են:

Պատմութիւն

Ուտիները, իբրեւ քրիստոնեաներ եւ աղուաններու յետնորդներ, կ'օգտագործուին Ազրպէյճանի իշխանութիւններուն կողմէ, անոնց միջոցով տէր կանգնելու համար հայկական եկեղեցական ժառանգութեան, զայն ներկայացնելով իբրեւ աղուանական-ազրպէյճանական:

Ըստ Ազրպէյճանական «պատմական» փաստարկութիւններուն, ուտիները նաեւ Արցախի իրաւատէրերն են:

Ազրպէյճանի մէջ ընթացք առած է ուտիական կոչուող եկեղեցւոյ կազմաւորումը, իբրեւ նախաքայլ Ազրպէյճանի Աղուանից եկեղեցւոյ վերականգնման:

Աղուանական ուտիական առաքելական կոչուող եկեղեցւոյ կեդրոնը Նիժ գիւղն է:

Ազրպէյճանական իշխանութիւններուն համար, ուտիական կոչուող եկեղեցին, իբրեւ պատմական Աղուանից եկեղեցւոյ «իրաւայաջորդ», բոլոր իրաւունքները ունի տնօրինելու Արցախի եւ շրջակայքին մէջ գտնուող բոլոր եկեղեցիները, վանքերը, անոնց ունեցուածքներն ու մշակութային ժառանգութիւնը: Անիկա իրաւունք ունի նաեւ տէր կանգնելու աղուանական «Երուսաղէմեան» ժառանգութեան եւ «արեւելեան Անատոլուի» քրիստոնէական յուշարձաններուն, որոնց շարքին` Աղթամարի Սուրբ Խաչ տաճարին:

Ուտիները հին աղուանական քսանվեց ցեղերէն մէկն են, եւ միակը, որոնք թուրք թաթարական արշաւանքներէն ետք յաջողած են պահպանել իրենց ինքնութիւնը, լեզուն եւ քրիստոնեայ հաւատքը:

Ուտիները սերտ կապերով միացած են հայերուն, եւ նկատուած են հայ ժողովուրդին մէկ մասնիկը: Աղուանից եկեղեցին սկիզբէն դաւանական միութեան մէջ եղած է Հայ եկեղեցւոյ հետ եւ հետագային ամբողջովին միաձուլուած անոր մէջ:

Ուտիերէն

Ուտիերէնը հին կովկասեան լեզու է եւ ունի երկու բարբառ` Նիժի եւ Վարդաշէնի: Հաւանաբար, անիկա Աղուանքի հիմնական լեզուն եղած է, որ ունեցած է Մեսրոպ Մաշտոցի եւ Բենիամինի կողմէ ստեղծուած իր այբուբենը:

Ուտիներուն համար հայերը իրենց եղբայրներն են: Ուտիախօս ըլլալով, անոնք տիրապետած են հայերէնին եւ հայերէն այբուբենը օգտագործած են: Եկեղեցական արարողութիւնները կատարուած են հայկական ծէսով եւ հայերէն լեզուով:

Ուտիները գլխաւորաբար հայկական անուն-մականուններ, ինչպէս նաեւ հայկական արձանագրութիւններով եկեղեցիներու տապանաքարեր ունին:

Պատմութեան ընթացքին ուտիները կը ճաշակեն հայ ժողովուրդին ճակատագիրը: Երկու բախտակից ժողովուրդներ` պարբերակար կ'իսլամացուին, կը թրքացուին, կը ջարդուին ու կը բռնագաղթուին:

Բնակչութիւն

Ուտիները ներկայիս շուրջ տասը հազար հոգի կը հաշուեն, որուն հազիւ չորս հազարը մնացած է իր բնօրրանին, ներկայ Ազրպէյճանի մէջ:

Ազրպէյճանի մէջ ուտիները ենթարկուած են «վերափոխման»: Փոխուած են անոնց հայկական անուններն ու ազգանունները: