Յակոբ Ալթունեան

Յակոբ Ալթունեան
Ծնած է	Յունուար 1892
Ծննդավայր	Սեբաստիա
Մահացած է	1973
Մահուան վայր	Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն
Կրօնք	Կաթոլիկութիւն
Կրթութիւն	Սե­բաս­տի­ոյ թուր­քա­կան գիմ­նա­զի­ա­յի մէջ
Մասնագիտութիւն	բժիշկ

Յակոբ Ալթունեան (Յունուար 1892, Սեբաստիա - 1973, Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), հայ բժիշկ։

Կենսագրութիւն

Բժշկական կրթութիւն ստացած է եւ բժշկութեամբ զբաղած։ Նահատակուած է 1915 թուականին՝ Մեծ Եղեռնի ժամանակ։ Յակոբ Ալթունեան Ստեփանի ծնած է 1892 թուակԱՄՆ-ին Յունուարին, Սեբաստիա նահանգի նոյնանուն գաւառի (նաեւ՝ նոյն նահանգի) կեդրոն Սեբաստիա քաղաքին մէջ՝ ատամնաբոյժի ընտանիքի մէջ։ 1902 թուականին հայրը մահացած է եւ մնացած է աւագ եղբօր՝ 1915 թուականին թուրքերու ձեռքով սպանուած ատամնաբոյժ Միհրանի խնամքին։

Կրթութիւն

Նախնական կրթութիւնն ստացած է Սեբաստիոյ թուրքական գիմնազիայի մէջ։ Եղբօր աջակցութեամբ գացած է Սեբաստիա եւ ուսանած՝ երկրորդական վարժարանէն ներս։ 1907-08 թթ. ուսանած է ֆրանսական վարժարանին մէջ։ 1908-11 թթ. ատամնաբոյժ եղբօր մօտ օգնական աշխատած է։ 1911-14 թթ. ուսանած է Կ. Պոլսոյ բարձրագոյն ատամնաուժական վարժարանէն ներս։ 1914 թուակամին վերադարձած է հայրենի քաղաք։ 1914 թուակամին՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմն սկսուելուն պէս, զօրակոչուած է Օսմանեան բանակ եւ ուղարկուած՝ ուսանելու զինուորական 6-ամսեայ դպրոցի մէջ։ Դպրոցն աւարտելէ ետք, ստացած է պահեստի բժիշկ-սպայի կոչում։

Ձերբակալութիւն

1915 թուականի Յունիս 4-ին՝ Սեբաստիոյ, շուրջ 80 000 հայերուն, հարցաքննութեան պատրուակով հաւաքած են տեղ մը ու ձերբակալած։ Այդ ժամանակ քաղաքի շուկան գտնուած Յովհաննէսը, խուսափած է ձերբակալութենէն եւ եկած տուն, ուր տեղեկանալով աւագ եղբօր՝ Միհրանի ձերբակալութեան մասին, ինք եւս գացած է ոստիկանութիւն։ Ձերբակալուած հայերուն յայտնած են, թէ՝ անոնց կ՛աքսորեն այլ բնակավայր, իսկ քաղաք կը ձգեն միայն մասնագետները, բացի դաշնակցականներէն։ Ընդամէնը 10 մասնագետներու ցուցակին մէջ եղած է նաեւ Յովհաննէս Ալթունեանի անունը։ Անոնց առաջարկուած է իսլամութիւնն ընդունիլ, սակայն բոլորը հրաժարած են, պատճառաբանելով, որ այս արարքին դէմ կ՛ըլլան հարազատները։ Յետագային, երբ Սեբաստիոյ մէջ մնացած հայերը տեղեկացած են 80 000 աքսորուած ու սպանուած հայրենակիցներու ողբերգական ճակատագրի մասին, ինչպէս նաեւ տեղի տալով թուրք ոստիկաններուն յաճախակի ու բիրտ ճնշումներուն, ստիպուած համաձայնած են իսլամութիւնն ընդունելու։ Յովհաննէսը եւս, ստիպողաբար, իր կամքին հակառակ մուսուլման կը դառնայ եւ իրեն կը թուլատրեն Սեբաստիոյ մէջ ատամնաբոյժ աշխատիլ։

Ծառայութիւն եւ գործունէութիւն

1916 թուակամին, երբ իր տարիքի զինապարտներու զօրահաւաք յայտարարուած է, դիմած է քաղաքի ոստիկանապետին, որ պատասխանած է, թէ՝ այդ հարցով կը խորհրդակցի զինուորական շտապիպետի հետ։ Անոր պատասխանած են, որ չնայած հայերն իրաւունք չունին ծառայելու Օսմանեան բանակին մէջ, սակայն, բացառութեան կարգով, իրեն կը վերցնեն ծառայութեան, որպէս՝ շարքային զինուոր։ Ոստիկանապետն այնուհետեւ խոստացած է, թէ կը միջնորդէ, որ անոր ձգեն քաղաքը ծառայելու, որպէս՝ քաղաքի եւ զօրանոցի ատամնաբոյժ։ Այդպէս ալ ան ծառայած է 1916-18 թթ.։ 1918-24 թթ. Սեբաստիաոյ քաղաքային ատամնաբոյժ աշխատած է։ 1924 թուականին. Խորհրդային Հայաստան ներգաղթելու նպատակով տեղափոխուած է Կ. Պոլիս։ 1925 թուականին կրտսեր եղբօր հետ միացած է Խորհրդային Հայաստան ներգաղթողներու կարաւանին։ 1928 թուակամին, Երեւանի մէջ՝ մասնագիտութեան բերումով, ծանօթ եւ մտերիմ եղած է Խորհրդային Հայաստանի մէջ, Թուրքիոյ հիւպատոս եւ առեւտրական Մեհմետ պէյ Ինճիեւի հետ։ 1931 թուականին տնտեսական բնոյթի դատական քաշքշուկի մէջ եղած է ինքնատիպ ժանրի նկարիչ Քաճունիի եւ յիշեալ հիւպատոսի հետ։ 1933 թուակամին դրութեամբ Երեւանի մէջ մասնաւոր փորձարական ատամնաբոյժ-ատամնատեխնիկ աշխատած է։

Կալանք

1933 թուականի Մարտ 15/16-ին, ձերբակալուած է եւ նախնական կալանքի վերցուած։ Մեղադրուած է ՀԽՍՀ քրէական օրէնսգիրքի 16-րդ եւ 63-րդ յօդուածներով՝ թուրքական հետախուզութեան կողմէ հաւաքագրուած ըլլալուն համար, քանի որ Երեւան գտնուող թուրքական հիւպատոսարանի միջնորդութեամբ՝ 1928-29 թթ. ընթացքին, մէկ ամսուան ընթացքին՝ 15-16 անգամ անոր քով բուժման եկած է՝ Մեհմետ պէյ Ինճիեւը, որ Պետական քաղաքական վարչութեան (ՊՔՎ) մարմիններուն յայտնի եղած է, որպէս՝ թուրքական լրտես։ Նախնական կալանքի մէջ եղած ժամանակ քննութեամբ պարզուած է, որ անոնց հանդիպումները կրած են զուտ բժշկական բնոյթ եւ լրտեսական ու հակապետական երանգ չեն ունեցած։ 1933 թուականի Մայիս 20-ին հարցաքննուած է եւ կազմուած արձանագրութիւն։ 1933 թ. Մայիս 30-ին ՀԽՍՀ քրէական օրենսգիրքի 63-րդ յօդուածով դատապարտուած է 3 տարուան ազատազրկման եւ պահուած «Էրիսպ­րավ­դոմ»-ին մէջ (Էրիվանի ուղղիչ տանը, հիմա՝ Երեւանի բանտին մէջ)։ 1933 թուականի Յուլիս 9/28-ին, բաւարարուելով 4-ամսեայ նախնական կալանքով, Յովհաննէս Ալթունեանին ազատ արձակած են։ 1934 թուակամի Յունիս 25-ին ձերբակալուած է ատամնաբուժական նպատակներով ապօրինաբար ոսկի գնելու մեղադրանքով, որ ան ժխտած է։ Բնակարանի խուզարկութեամբ ոսկի չի յայտնաբերուած եւ ան ազատ արձակուած է։ 1937 թուականին Մոսկուայի մէջ կատարելագործուած է ատամնաբուժութեան գծով։ 1937-41 թթ. պետական ատամնաբուժական ամպուլաթորիայի մէջ աշխատած է։ 1939 թուականին, կինը մահացած է եւ 5 երեխաներու խնամքը մնացած է հօրաքրօջ վրայ։ 1941 թուականին. Հայրենական մեծ պատերազմին չէ զօրակոչուած՝ 4 անչափահաս երեխաներու միայնակ հայր ըլլալուն պատճառով։ 1941-էն սկսած է տան մէջ աշխատիլ եւ քրոջն օգնած՝ երեխաներուն խնամելու եւ տնտեսութեան հարցերով։ Մտերիմ եղած է ժամանակի երեւելի անձանց հետ. լեզուաբան Հրաչեայ Աճառեան, ֆիզիկոս Յովհաննէս Նաւակատիկեան, ժողկոմ Պետիկ Թորոսեան, նկարիչ Տարագրոս Տէր-Վարդանեան եւ այլն։ Եղած է կերպարուեստի սիրահար եւ հաւաքիչ։ Մահացած է 1973 թուակամին, Երեւան, 81 տարեկանին։ Աւագորդին՝ Միհրանն ունի միջնակարգ նկարչական եւ բարձրագոյն բժշկական կրթութիւն, եւ շուրջ 45 տարի պլաստիկ անատոմիա կը դասաւանդէ՝ Երեւանի գեղարուեստի ինստիտուտէն ներս։ Լուսինէ Խաչատրեանի եւ Արփինէ Բաբլումեանի կազմած «Ցու­ցակ հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան զո­հե­րի (1915-1923 թթ.), գիրք 1, Սե­բաս­տի­ա­յի նա­հանգ»-ի մէջ (Երեւան, 2004) թիւրիմացաբար յիշատակուած է, թէ զոհուած է, Սեբաստիոյ մէջ։

Աղբիւրներ

Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

Գրականութիւն

• Գուժկան Սեբաստիոյ (Կարապետ Գաբիկեան), Եղեռնապատում Փոքուն Հայոց եւ նորին մեծի մայրաքաղաքին Սեբաստիոյ, Պոսթըն, 1924։
• Յ. Ալթունեանի ձեռքով գրուած ինքնակենսագրութիւն, 1933։
• Յիշենք անուն առ անուն, «Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թիւն», Երեւան, 24-11-1993, թ. 233։
• Մանուկեան Արմենակ, Քաղաքական բռնաճնշումները Հայաստանում. 1920 1953 թթ., Երեւան, 1999։
• Յարման Արսէն, Հայերը Օսմանեան առողջապահութեան ծառայութեան մէջ եւ պատմութիւն սուրբ Փրկիչ հայոց հիւանդանոցի (թուրքերէն), Սթամպուլ, 1988։
• Խաչատրեան Լ., Բաբլումեան Ա., Ցուցակ հայոց ցեղասպանութեան զոհերի (1915-1923 թթ.), գիրք 1, Սեբաստիոյ նահանգ, Երեւան, 2004։
• ՀՀ Ազգային անվտանգութեան ծառայութեան արխիւ, գործ 9584, նայուած 1404-2005-ին։
• Որդու՝ բժիշկ-արուեստաբան Միհրան Ալթունեանի յայտնած կենսագրականը, 15-04-2005-ին։
• Մինասեան Հ., Սեբաստիոյ ողբերգութեան եւ մի փոքրիկ լուսաւոր կետի մասին, Երեւան 7 օր, 2729, Ապրիլ, 2005
• Մինասեան Հ., Նորայայտ փաստաթուղթ Սեբաստիոյ կոտորածի մասին, Ազգ, 26-05-2007