Մլեհ (զօրավար)
| Մլեհ (զօրավար) | |
|---|---|
| Ծնած է | անյայտ |
| Մահացած է | 934 |
| Քաղաքացիութիւն | Բիւզանդական կայսրութիւն |
| Մասնագիտութիւն | զինուորական |
| Վարած պաշտօններ | Զօրավար |
Մլահ (յուն.՝ Μελίας, երբեմն Մելիաս, հայկական աղբիւրներուն մէջ նաեւ Մլեհ Մեծ)[1],հայ զօրավար, որ կը ծառայէր Բիւզանդական կայսրութեան մէջ։ Աչքի մտած էր իր հրամանատարական տաղանդով եւ սկիզբ դրած է Լիկանդոս բանակաթեմին։ Մասնակցած է [[Յովհաննէս Կուրկուասի արշաւանքներ|Յովհաննէս Կուրկուասի արշաւանքներուն։
Վաղ տարիներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Մլեհը ցած նախարարական, հաւանաբար Վարաժնունիներու տոհմէն էր[2] եւ թերեւս արաբներու կողմէն, 853 թուականին սպանուած Վարժնունիքի իշխանի թոռն էր[3]։ Մլեհը առաջին անգամ կը յիշուի որպէս Տարօնի Աշոտ Երկայնաբազուկ Բագրատունիի ծառայ, որ 890 թուականին կ՝ անցնի Բիւզանդական կայսրութեան ծառայութեան։ Ան մաս կը կազմէր Աշոտի հայկական խումբին, որ կը կռուէր բիւզանդական բանակի կազմին մէջ ընդդէմ բուլղարներու, վերջիններուս համար աղետալի, Բուլղարոֆիգոնի ճակատամարտին մէջ։ Աշոտը կը մահանայ ճակատամրտին[4][5][6]։
Մլեհը վերդարձաւ կայսրութեան արեւելեան սահմանը, ուր հայոց գունդին հետ կը ծառայէր որպէս ակրիտայի մէջ եւ անդադար կ՝ ասպատակէր արաբական տարածքները։ Սակայն 905 թուականին Մլեհն ու շարք մը այլ հայ ազնուականներ մասնակցեցան Անդրոնիկոս Դուկասի անյաջող ապստամբութեան եւ ստիպուած փախան մուսուլմանական Մալաթիոյ էմիրութիւն[3][4][7]։
Լիկանդոսի ստեղծումը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Սակայն 907 կամ 908 թուականին ստրատեգոս Էվստաթիոս Արգիրոսի միջամտութեամբ, հայ փախստականներուն թոյլ տրուեցաւ ետ վերադառնալ կայսրութիւն։ Անոնց նոյնիսկ տրուեցան սահմանային քանի մը բերդեր կիսաւասալական հիմունքներով։ Երեք հայ եղբայրներ՝ Վասակը, Գրիգորիկն ու Փարզունեսը ստացան Լարիսա բերդը, որ կը կազմէր սահամանային Սեբաստիա թեմի մէկ մասը։ Հաւանաբար արաբական արմատներ ունեցող հայազգի Իսմայելը ստացաւ Սիմպոսիոնի ամայացած շրջանը, իսկ Մլեհին բաժին հասաւ Հադաթի լեռնանցքի շրջակայ տարածքը[3][8]։ Այս բոլորէն միայն Մլեհը կը պահպանէ իր տրիոյթները երկար ժամանակ. Իսմայելը կը սպաննուի 909 թուականին Մալաթիոյ դէմ պատերազմի ժամանակ, իսկ Վասակը կը զրկուի տիրոյթներէն դավաճանութեան համար 913 թուականին[9][10]։
Շուտով Մլեհը գրաւեց եւ վերաշինեց լքուած Լիկանդոս բերդը. ան դարձաւ իր նստավայրը։ Մլեհի տրիոյթներուն մէջ բնակութիւն հաստատեցին մեծ քանակութեամբ հայեր եւ այդ շրջանը դարձաւ արաբներու դէմ յարձակման բիւզանդական հիմնական հենակետերէն մէկըref name="Honigmann65"/>[11]։ Մլեհը գրաւեց նաեւ Ծամանդոսն ու [[Սիմպոսիո|Սիմպոսիոը][10][12]։]։ Մլեհի գործողութիւնները տագնապեցուցին արաբական էմիրութիւններուն, որ կ՝ ընդունուի արաբական աղբիւրներու կողմէն, որոնք կը կոչուին Մլեհին «սահիբ ալ-Դուրուբ» ("անցումներու իշխան")։ 909 կամ 912 թուականին Մլեհի դէմ կազմակերպուեցաւ մեծ արաբական արշաւանք, որ սակայն ետ մղուեցաւ։ 914-15 թուականներուն Տարսոնի արաբները գրաւեցին եւ թալանեցին Ծամանդոսը, սակայն Մլեհն ալ իր հերթին ասպատակեց արաբական տարածքները մինչեւ Մարաշ (Գերմանիկեա)։ Ըստ արաբական աղբիւրներու ան գերի վերցուց 50,000 հոգի[4][7][13]։
Այդ յաջողութեան համար Լիկանդոսը ստացաւ բանակաթեմի կարգավիճակ, իսկ Մլեհը դարձաւ վերջինիս ստրատեգոսը։ Ան նաեւ ստացաւ «պատրիկ»-ի, ապա «մագիստրիոս»-ի կոչումներ[14][15]։ Միւս տարին Մլեհն ու իր զօրքերը մասնակցեցան Բուլղարական առաջին կայսրութեան դէմ կազմակերպուած բիւզանդական արշաւանքին, սակայն պարտութիւն կրեցին Աքելոսի ճակամարտին մէջ[15][16]։
Այնուհետեւ Մլեհը կը յիշուի հայազգի զօրավար Յովհաննէս Բ. Կուրկուասի արշաւանքներուն մասնակցելու ժամանակ։ Այստեղ ան ունէր կարեւոր դէր։ 927 թուականին Կուրկուասն ու Մլեհը յարձակեցան Մալաթիոյ վրայ եւ գրաւեցին քաղաքը, սակայն միջնաբերդը մնաց անառիկ։ Որպէս հետեւանք Մալաթիան ճանչցաւ իրեն կայսրութեան վասալ[17][18]։ Սակայն Մալաթիան շուտով հրաժարեցաւ ճանչնալ զայն Բիւզանդիոյ վասալ եւ դարձեալ ենթարկուեցաւ պաշարման։ Ըստ արաբական վկայութիւններու Մլեհը փորձեց իր զինուորներուն քաղաք մտցնել որպէս արհեստագործ, սակայն ձախողեցաւ։ Քաղաքը շուտով դարձեալ համաձայնեցաւ հարկ վճարել Բիւզանդական կայսրութեանը[19][20]։ 930 թուականին Մլեհը ասպատակեց Սամոսատը, սակայն պարտութիւն կրեց արաբներէն։ ճակատամարտին գերի ինկաւ ու Բաղդադ ուղարկուեցաւ Լեհի տղան[21]։ Մլեհը վերջին անգամ կը յիշուի մասնակցելու ժամանակ Մալաթիոյ վերջնական գրաւման արշաւանքի վաղ փուլերուն։ Այս դէպքէն ետք ան չի յիշուիր, որուն հետեւանքով կ՝ ենդադրուի, որ ան մահացած է մոտաւորապէս այս ժամանակաշրջանին։
Մլեհի ժառանգները մեծ դեր ունեցան Լիկանդոս թեմին մէջ եւ բիւզանդական բանակին մէջ. Անգամ մը եւս, Մլեհը կը յիշուի որպէս ապագայ կայսր Յովհաննէս Չմշկիկի զինակից Նիկեփոր Փոկասի (963-969 թթ.) եւ Չմշկիկի (969-976 թթ.) օրով[4][22]։ Կը համարուի, որ Մլեհի յիշատակը պահպանուած է յայտնի ակրիտական «Դիգենաս Ակրիտաս»-ի էպոսի մէջ որպէս «ապելատես» Մելեմենծես։
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ Անունը գալիս է արաբերէն malīh-ից, որը նշանակում է գեղեցիկ: Հավանաբար համապատասխանում է արաբական աղբյուրների Մալիք ալ-Արմանի-ին Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ 7,0 7,1 Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ 10,0 10,1 Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ 15,0 15,1 Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found..
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
Աղբիւրներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Դեդեյան Ժերարդ (1993)։ «Les Arméniens sur la frontière sud-orientale de Byzance, fin IXe - fin XIe siècles»։ La Frontière. Séminaire de recherche (French)։ Լիոն: Maison de l'Orient et de la Méditerranée Jean Pouilloux։ էջեր 67–85։ ISBN 2-903264-50-3
- Գուիլանդ Ռոդոլֆ (1957)։ «Les patrices byzantins sous le règne de Constantin VII Porphyrogénète (913–959)»։ Studi Bizantini e Neoellenici (Հռոմ) 9: 188–221
- Հոնիգման Ե. (1935)։ Byzance et les Arabes, Tome III: Die Ostgrenze des Byzantinischen Reiches von 363 bis 1071 nach griechischen, arabischen, syrischen und armenischen Quellen (German)։ Բրիւսէլ: Éditions de l'Institut de Philologie et d'Histoire Orientales
- Կաժդան Ալեքսանդր, խմբգր․ (1991)։ Oxford Dictionary of Byzantium։ Նյու յորք և Օքսֆորդ: Oxford University Press։ ISBN 978-0-19-504652-6
- Ռունկիման Սթիվեն (1988) [1929]։ Ռոմանոս Լակապենոս կայսրն ու անոր գահակալումը. 10-րդ դարու Բիւզանդիոյ ուսումնասիրութիւն։ Քեմբրիջ: Cambridge University Press։ ISBN 0-521-35722-5
- Թրեդգոլդ Ուորեն (1997)։ Բիւզանդական պետականութեան եւ հասարակութեան պատմութիւն։ Սթանֆորդ, Կալիֆորնիա: Stanford University Press։ ISBN 0-8047-2630-2
- Ուիթոու Մարկ (1996)։ Բիւզանդիոյ ստեղծումը, 600–1025։ Բերքլի եւ Լոս Անճելես, Քալիֆորնիա: University of California Press։ ISBN 0-520-20496-4