Մեթամֆեթամին

Բիւրեղեայ Մեթ

Մեթամֆեթամինը խթանող (stimulant) դեղատեսակ մըն է, որ ծանօթ է իբրեւ մեթամֆեթամինի հիտրոքլորիտ: Կը վաճառուի Desoxyn անունով` իբրեւ Սնունդի եւ դեղերու վարչութեան (FDA) կողմէ վերահսկուող նիւթ, որ կ'օգտագործուի ADHD-ի եւ գիրութեան բուժման համար:

Մեթամֆեթամինը կանուխ շրջանին օգտագործուած է քնկոտութեան դէմ պայքարելու, ազմայի ախտանիշները թեթեւցնելու եւ ծանրութիւն նուազեցնելու համար: Բ. Համաշխարհային պատերազմին դաշնակիցները եւ Առանցքի ուժերը` երկուքն ալ թմրանիւթը  կ'օգտագործէին զօրքերը արթուն պահելու համար:

Պատերազմէն ետք մեթի օգտագործումը կտրուկ ձեւով աճ կ'արձանագրէ, նոյնիսկ` 1970-էն ետք, երբ Միացեալ Նահանգները զայն օրէնքէ դուրս կը յայտարարէ:

Մշակում

Ճափոնցի քիմիագէտ մը առաջին անգամ կը մշակէ մեթամֆեթամին մը, որ նաեւ կը կոչուի meth, crank, crystal meth կամ speed, այլ խթանիչէ մը, 1893-ին:

Գիտնականները առաջին անգամ մշակած են ամֆեթամինի տեսակի խթանիչներ, որոնցմէ է մեթամֆեթամինը, իբրեւ էֆետրա (ephedra) բոյսի արհեստական այլընտրանք:

Էֆետրան թուփի տեսակ մըն է, որուն քաղուածքը կ'օգտագործուի աւանդական չինական բժշկութեան մէջ աւելի քան 5000 տարիէ ի վեր: 1885-ին Նակայ Նակայոշին` ճափոնցի քիմիագէտը, որ կ'ուսանէր Գերմանիոյ մէջ, կը յայտնաբերէ էֆետրայի գործուն քիմիական նիւթը` էֆետրին կոչուող խթանիչը:

Մեթամֆեթամին պատրաստելը դժուար էր մինչեւ 1919 թուական, երբ այլ ճափոնցի քիմիագէտ մը` Աքիրա Օկատա, կ'արագացնէ գործընթացը: Ան կ'օգտագործէ լուսածին (phosphorus) եւ մանիշ (iodine)` էֆետրինը բիւրեղացած ձեւի (crystallized form) վերածելու համար` ստեղծելով աշխարհի առաջին բիւրեղեայ մեթը:

Տեսակներ

Adderall-ը (ամֆեթամին) եւ Ritalin-ը (մեթիլֆենիտաթ) FDA-ի կողմէ հաստատուած դեղատեսակներ են, որոնք սովորաբար կ'օգտագործուին դեռահասներու կողմէ ADHD-ի բուժման համար:

Մեթամֆեթամինի այլ ապօրինի ձեւերը, սովորաբար սպիտակ փոշիի տեսքով, մարդիկ կրնան ռնգաշնչել կամ լուծել ջուրի մէջ եւ ներարկել զայն:

Բիւրեղեայ մեթը դեղատեսակին պինդ, բիւրեղային ձեւն է: Զայն կարելի է նմանցնել ապակիի բեկորներու կամ թափանցիկ սպիտակ ժայռերու:

Օգտագործողները յաճախ կը ծխեն կամ կը ռնգաշնչեն բիւրեղեայ մեթը: Թմրանիւթը ծխելը կրնայ արագօրէն բարձրացնել ուղեղին մէջ մեթամֆեթամինի մակարդակը: Այս մէկը զայն սպառողներուն կու տայ արագ եւ ամպերուն մէջ մնալու զօրաւոր զգացում մը: Բիւրեղեայ մեթը այս ձեւով ե՛ւ աւելի կախուածութիւն կը յառաջացնէ, ե՛ւ աւելի վնասակար կը դառնայ, քան` մեթամֆեթամինի այլ տեսակները:

Պենզետրինի Եւ Մեթամֆեթամինի Կանուխ Օրերու Օգտագործումը

Ամֆեթամինի ներշնչակներու (inhaler) վաճառքը ամերիկեան Smith, Kline եւ French դեղագործական ընկերութիւնը կը սկսի 1932-ին` ազմայի եւ քիթի արիւնազեղման պարագային օգտագործելու համար:

Դեղի ներշնչակային տեսակը, որ կը կոչուէր Պենզետրին (Benzedrine), սկիզբի շրջանին հասանելի էր առանց դեղագիրի: Մարդիկ շուտով կը յայտնաբերեն անոր երանութիւն պատճառող (euphoria) եւ ներուժ հաղորդող կողմնակի ազդեցութիւնները:

Այս խթանիչ ազդեցութիւններուն պատճառով դեղագործական ընկերութիւնները կը սկսին արտադրել Պենզետրին` դեղահատերու տեսքով, յատուկ քունի խանգարման հիւանդութիւններու համար:

Մեթամֆեթամինները Բ. Համաշխարհային Պատերազմին

Բ. Համաշխարհային պատերազմին գերմանական Temmler դեղագործական ընկերութիւնը մեթամֆեթամինի դեղահատերը կը վաճառէր առանց դեղագիրի, Pervitin ապրանքանիշի անուան տակ:

Մեթամֆեթամինը մարմինին մէջ կը յառաջացնէ ատրենալինի նման արձագանգ` բարձրացնելով զգօնութիւնը եւ ամրապնդելով ռիսքի դիմելու պատրաստակամութիւնը:

Կը հաղորդուի, որ ճափոնցի, ամերիկացի, բրիտանացի եւ գերմանացի զինուորականներ օգտագործած են խթանիչը` երկարատեւ արշաւներու ժամանակ, իրենց տոկունութիւնը բարձրացնելու եւ յոգնածութենէ ազատուելու համար:

Քամիքազ (Kamikaze) օդաչուները ( Ռազմական օդանաւերու ճափոնական յատուկ յարձակման ստորաբաժանումներու օդաչուներ, որոնք Ճափոնի կայսրութեան կողմէ ինքնասպանական յարձակումներ կը գործէին դաշնակիցներու մարտանաւերու վրայ, Բ. Համաշխարհային պատերազմի «խաղաղովկիանոսեան» արշաւի վերջին փուլերուն` նպատակ ունենալով ոչնչացնել ռազմանաւերը աւելի արդիւնաւէտ ձեւով, քան` սովորական օդային յարձակումները:) ստացած են Pervitin-ի բարձր դեղաչափեր` ինքնասպանութեան իրենց թռիչքը կատարելէ առաջ: Ճափոնական գործարանի աշխատողները նաեւ մեթամֆեթամին օգտագործած են աւելի երկար ժամեր աշխատելու համար:

Գերմանական բանակը հրամայած է առաջին գիծի զինուորներուն եւ կործանիչներու օդաչուներուն առնել ռազմական արտադրութեան խթանիչներ, որոնք կը պարունակէին մեթամֆեթամինի եւ քոքայինի համակցութիւն մը:

Պիթի Սերունդը եւ պեննիները

Պենզետրինի կամ պեննիի վերամշակուած օգտագործումը 1950-ականներուն կը դառնայ Պիթնիքի մշակոյթի հռչակաւոր մէկ մասը: Պիթի սերունդի գրողներէն շատերը, որոնց կարգին` գրող Ժագ Քերուաք եւ բանաստեղծ Ու. Հ. Օտըն, կ'ըսուի, որ օգտագործած են արհեստական խթանիչներ, որոնց կարգին են պեննիները:

Սակայն 1950-ականներու վերջը ամֆեթամինի օգտագործումը կը սկսի անյաջողութեան մատնուիլ: 1959-ին FDA-ը կը սկսի Պենզետրինի դեղագիր պահանջել :

Նաեւ ակնյայտ էր, որ սովորական օգտագործողներու եւ թմրամոլներու մօտ ամֆեթամինները բազմաթիւ վնասակար ազդեցութիւններ կ'ունենային, ներառեալ` զառանցանքները, անկանոն սիրտի բաբախումը եւ սիրտի անբաւարարութիւնը:

Մեթի Կախուածութիւն

Մեթամֆեթամինի երկարատեւ օգտագործումը կրնայ յանգիլ կախուածութեան: Ժամանակի ընթացքին ուղեղը կը զարգացնէ հանդուրժողականութիւն դեղատեսակի նկատմամբ, եւ օգտագործողին անհրաժեշտ կ'ըլլայ աւելի ու աւելի մեծ չափաբաժիններ սպառել` նոյն հաճելի ազդեցութիւններուն հասնելու համար:

Յատկապէս բիւրեղեայ մեթը կրնայ կախուածութիւն յառաջացնել: Որոշ գործածողներ կը նշեն, որ այս թմրանիւթը միայն մէկ անգամ փորձելէ ետք կախուածութիւն ունեցած են:

Մեթէն կախուածութիւնը կրնայ լուրջ փոփոխութիւններ յառաջացնել ուղեղին մէջ, ներառեալ` ցնորատեսութիւնը եւ զառանցանքները (օրինակ` մորթի տակ սողացող միջատներու զգացում մը):

Մեծ թիւով թմրամոլներ ունին փտած ակռաներ: Անոնք նաեւ կշիռքի մեծ կորուստ կ'ունենան:

«Մեթի բերան»

Մեթի Տարրալուծարանները Եւ Բիւրեղեայ Մեթի Համաճարակը

1980-ականներուն Միացեալ Նահանգներուն մէջ կը սկսին էֆետրինի վաճառքի եւ օգտագործման կանոնակարգերը խստացնել, որուն պատճառով ապօրինի տարրալուծարաններ կը սկսին աւելի դիւրին ձեւով ձեռք ձգել սոտոէֆետրինը` քիմիական նիւթ մը, որ յայտնաբերուած է պաղառութեան դէմ մեծ թիւով դեղերուն մէջ:

Բիւրեղեայ մեթի օգտագործումը Միացեալ Նահանգներուն մէջ կը «պայթի» 1990-ականներու սկիզբը: 1994-2004 թուականներուն մեթամֆեթամինի օգտագործումը աճ կ'արձանագրէ Միացեալ Նահանգներու չափահաս բնակչութեան մօտ` երկու տոկոսէն հասնելով մօտաւորապէս մինչեւ հինգ տոկոսի:

2006-ին Մ.Ա.Կ.-ի Թմրամիջոցներու համաշխարհային զեկոյցը մեթը կ'անուանէ աշխարհի ամէնէն շատ չարաշահուած թմրանիւթը:

Մեթի օգտագործումը նուազած է վերջին տասնամեակներուն` հաւանաբար բազմաթիւ երկիրներու մէջ սոտոէֆետրինի վաճառքի սահմանափակումներուն պատճառով: Միացեալ Նահանգներուն մէջ 2012 -ին մօտաւորապէս 1,2 միլիոն մարդ (Միացեալ Նահանգներու բնակչութեան մօտ 0,4 տոկոսը) յայտնած է, որ վերջին մէկ տարուան մէջ օգտագործած է մեթ: