Ալաններ

Ալաններ, սկիւտա–սարմատական ծագմամբ իրանական լեզուախումբին պատկանող քոչուոր ցեղեր։

Պատմութիւն

Տարասփռուած էին հիւսիսային Կովկասէն մինչեւ Վոլկա, Տոն եւ Դնեպր գետերու ստորին հոսանքներու հարթավայրերը։

Մ.թ.ա. 2-րդ դարուն ալանական վաչկատուն եւ ռազմատենչ ցեղերը հիւսիսային Կովկասի մէջ հիմնած էին հզօր թագաւորութիւն, ուր յաճախ կողոպտչական արշաւանքներ կը կատարէին (մեծ մասամբ այն կիրճով, որ անոնց անունով կը կոչուէր Ալանաց դուռ) դէպի Վիրք, Աղուանք, Մեծ Հայք, Պարթեւաստան, Փոքր Ասիա եւ Հռոմէական կայսրութեան շրջանները։ Անոնց առաջխաղացումը կասեցնելու համար հայկական, վրացական, պարթեւական եւ հռոմէական ուժերը դաշնակցած են։

Մեծ Հայքի վրայ ալաններու արշաւանքներուն (առաջինէն–երկրորդ դարերուն) մասին տեղեկութիւններ կը յայտնեն Յովսէփոս Փլավիոսը, Տիոն Կասսիոսը, Թաքիտոսը, Մովսէս Խորենացին եւ ուրիշ պատմագիրներ։ Հայ Արշակունիներէն ոմանք (Տրդատ Գ., Արշակ Բ.) դաշնակցած են Ալաններու հետ՝ ընդդէմ Սասանեաններու ոտնձգութիւններուն։

Հայ-ալանական յարաբերութիւններ

Հայ-ալանական յարաբերութիւններն արտացոլուած են «Արտաշէս եւ Սաթենիկ» աւանդավէպին մէջ, ուր կը գովերգէ հայոց Արտաշէս թագաւորին եւ ալաններու արքայադուստր Սաթենիկին ամուսնութիւնը։ Տրդատ Գ.-ի կին Աշխէնը նոյնպէս ալան դշխուհի էր։

Ըստ Մովսէս Խորենացիին, Առավեղեաններու տոհմին նախնիները Սաթենիկի մերձաւորներն եղած են։ Հայկական աւանդութեան համաձայն, Սաթենիկին եղբայրը հայրական գահին տիրացած է հայոց Սմբատ զօրավարի օգնութեամբ։ Վերջինս, իբր գերեվարելով ալաններէն շատերը, բնակած է Շաւարշական գաւառին մէջ (Մասիսէն հարաւ-արեւելք), որ անոնց նախկին բնակավայրի անունով կոչուած է նաեւ Արտազ։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։