Ալաններ

Ալաններ, սկյուտա–սարմատական ծագմամբ իրանալեզա ցեղեր։

Պատմութիւն

Տարասփռված էին Հիւսիսային Կովկասէն մինչեւ Վոլկա, Տոն եւ Դնեպր գետերու ստորին հոսանքներու հարթավայրերը։ Մեր թուարկումէն առաջին դարին ալանական վաչկատուն եւ ռազմատենչ ցեղերը Հիւսիսային Կովկասին մէջ հիմնած էին հզոր թագաւորութիւն, ուր յաճախ կողոպտչական արշաւանքներ կը կատարէին (մեծ մասամբ այն կիրճով, որ անոնց անունով կը կոչուէր Ալանաց դուռ) դէպի Վիրք, Աղուանք, Մեծ Հայք, Պարթեւաստան, Փոքր Ասիա եւ Հռոմէական կայսրութեան շրջանները։ Անոնց առաջխաղացումը կասեցնելու համար հայկական, վրացական, պարթեւական և հռոմեական ուժերը դաշնակցած են։ Մեծ Հայքի վրայ ալաններու արշաւանքներուն (առաջինէն–երկրորդ դարերուն) մասին տեղեկություններ են հայտնում Յովսէփոս Փլավիոսը, Տիոն Կասսիոսը, Թաքիտոսը, Մովսէս Խորենացին եւ ուրիշ պատմագիրներ։ Հայ Արշակունիներէն ոմանք (Տրդատ Գ., Արշակ Բ.) դաշնակցած են Ալաններու հետ՝ ընդդեմ Սասանեաններու ոտնձգութիւններուն։

Հայ-ալանական հարաբերութիւններ

Հայ-ալանական հարաբերութիւններն արտացոլուած են «Արաաշէս եւ Սաթենիկ» աւանդավեպին մէջ, որտեղ կը գովերգէ Հայոց Արտաշէս թագաւորին եւ ալաններու արքայադուստր Սաթենիկին ամուսնութիւնը։ Տրդատ Գ.-ի կին Աշխէնը նոյնպէս ալան դշխուհի էր։ Ըստ Մովսէս Խորենացիին, Առավեղեաններու տոհմին նախնիները Սաթենիկի մերձաւորներն եղած են։ Հայկական աւանդութեան համաձայն, Սաթենիկին եղբայրը հայրական գահին տիրացած է Հայոց Սմբատ զորաւարի օգնութեամբ։ Վերջինս, իբր, գերեւարելով ալաններէն շատերը, բնակած է Շաւարշական գավառին մէջ (Մասիսէն հարաւ-արեւելք), որ անոնց նախկին բնակավայրի անունով կոչուած է նաեւ Արտազ։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։