Ուուտրօ Ուիլսըն

Վուտրօ Ուիլսըն; Thomas Woodrow Wilson
Ծննդեան անուն	Woodrow Wilson
Ծնած է	28 Դեկտեմբեր 1856
Ծննդավայր	Woodrow Wilson Birthplace, Սթոնթոն, Վիրճինիա, ԱՄՆ
Մահացած է	3 Փետրուար 1924[…] (67 տարեկանին)
Մահուան վայր	Woodrow Wilson House, Ուաշինկթըն, Քոլումպիայի շրջան, ԱՄՆ
Քաղաքացիութիւն	ԱՄՆ
Ազգութիւն	Սկովտիա-իրլանտական ծագումով ամերիկացիներ
Մայրենի լեզու	ամերիկեան անգլերէն
Կրօնք	փրեսպիթերականներ
Ուսումնավայր	Դեվեդսոն քոլեջ?; Փրինսթընի Համալսարան; Ճոնս Հոփքինսի Համալսարան; Վիրջինիայի համալսարան?
Մասնագիտութիւն	քաղաքական գործիչ, ակադեմիկոս եւ պետական գործիչ
Աշխատավայր	Փրինսթընի Համալսարան; Ուեսլեական համալսարան?; Վիրջինիայի համալսարան?; Բրին Մոր քոլեջ?
Վարած պաշտօններ	ԱՄՆ նախագահ, Governor of New Jersey?, President of Princeton University?, Ֆիլիփինի Ընդհանուր Կառավարիչ եւ Ընտրեալ նախագահ ԱՄՆ-ի
Անդամութիւն	Ամերիկեան Փիլիսոփայական Ընկերութիւն, Արուեստներու եւ գիտութիւններու ամերիկեան կաճառ, Լինչէի Ազգային կաճառ, Ամերիկյան պատմական ասոցիացիա?, Արուեստի եւ գրականութեան ամերիկեան ակադեմիա եւ Թուրինի գիտութիւններու կաճառ
Կուսակցութիւն	Դեմոկրատական կուսակցութիւն
Ամուսին	Էտիթ Ուիլսըն եւ Էլըն Ուիլսըն
Ծնողներ	Ժօզէֆ Ռաքլզ Ուիլսըն , Janet Woodrow?
Երեխաներ	Մարկըրէթ Վուտրօ Ուիլսըն, Ճեսսի Վուտրօ Ուիլսըն եւ Էլէոնօր Ուիլսըն Մաքատու
	Ստորագրութիւն;

Ուուտրօ Թոմաս Ուիլսըն (անգլերէն՝ Woodrow Thomas Wilson, ամերիկացի քաղաքական գործիչ, ԱՄՆ 28-րդ նախագահ (1913-1921), դեմոկրատական կուսակցութիւնէն։ Խաղաղութեան Նոպէլեան մրցանակի դափնեկիր (1919)։ Յայտնի է նաեւ որպէս պատմաբան եւ քաղաքագէտ, 1890-1902 թուականներուն եղեր է Փրինսթոնի համալսարանի փրոֆէսոր, իսկ 1902-1910 թուականներուն՝ նոյն համալսարանի համալսարանապետ (rector)։

1911-1913 թուականներուն՝ Նիւ ճըրզի նահանգի նահանգապետ։

1914-1918 թուականներու առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ հանդէս եկեր (1917 թուականէն) Անտանտի կողմի մէջ։ 1917 թուականին Միացեալ Նահանգները մտեր է Առաջին համաշխարհային պատերազմի մէջ Անտանտի կազմի մէջ։ 1918 թուականի Յունուարին առաջ քաշեր է խաղաղութեան ծրագիր՝ իր նշանաւոր տասնչորս կէտերը։ Առաջին աշխարհամարտին Գերմանիայի, Աւստրո-Հունգարիայի եւ Թուրքիայի պարտութիւնէն յետոյ՝ գլխաւորած է ԱՄՆ-ի պատուիրակութիւնը Փարիզի խաղաղութեան վեհաժողովին։

Գլխաւորած է ԱՍՆ-ի պատուիրակութիւնը Փարիզի խաղաղութեան վեհաժողով 1919-1920 թուականներուն, որու արդիւնքները, սակայն, անբարենպաստ եղան Ուիլսընի համար։ ԱՍՆ Ծերակոյտը հրաժարեցաւ վաւերացնել Վերսալի հաշտութեան պայմանագիրը։ Մեծն Բրիտանիան եւ Ֆրանսան պահպանեցին իրենց առաջատար դերը համաշխարհային, յատկապէս եւրոպական քաղաքականութեան մեջ, որը իր արտայայտությունը գտաւ նաեւ Ուիլսընի նախաձեռնած Հայաստանի մանդատով (1920 թուականին ԱՍՆ-ի ծերակոյտը մերժեց այն) եւ Սեւրի հաշտութեան պայմանագրով ստեղծուելիք Հայկական պետութեան սահմաններու որոշման հարցին մէջ։ Նախագահութեան ժամկէտը աւարտելէն (1921) յետոյ հեռացեր է քաղաքական գործունէութիւնէն։

Ուիլսընը եւ Հայկական հարցը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ուիլսընը Հայկական հարցի հայանպաստ լուծման եւ անկախ հայկական պետութեան հզօրացման ջատագով էր։ Կը պաշտպանէր ԱՄՆ-ի կողմէ Հայաստանի մանդատը ստանձնելու գաղափարը։ Սեւրի պայմանագրի իրողութիւները ամրագրելու նպատակով Ազգերու լիկայի յանձնարարութեամբ Ուիլսընի կողմէ գծուեցաւ թուրք-հայկական նոր սահմանագիծը (յայտնի է Ուիլսընի իրաւարարական պայմանակարգ կամ Ուիլսընի իրաւարար վճիռ անուններով)։ Սակայն արագ փոփոխուող միջազգային կացութիւնը, Անտանտի երկիրներու միջեւ հակասութիւններու սրումը, Խորհրդային Ռուսաստանի հզօրացումը եւ հակագրոհը, այդ նպատակով անոր մերձեցումը Քեմալական Թուրքիայի հետ, որուն հետեւանքով դադրեցաւ Հայաստանի առաջին հանրապետութեան գոյութիւնը՝ ձախողելով ոչ միայն Սեւրի պայմանագրի, այլեւ Ուիլսընի իրաւարար վճռի իրագործումը։

Ուուտրօ Ուիլսընի 14 կէտերը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Խաղաղութեան պայմանագրերու կնքում։
Ծովերու մէջ նավագնացութեան բացարձակ ազատութիւն։
Առեւտուրի ազատութիւն՝ մաքսային պատնէշներու վերացում։
Զինաթափման երաշխիքներ։
Գաղութային հարցերու անկանխակալ կարգաւորում։
Գերմանիայի կողմէ ռուսական բոլոր բռնագրաւուած տարածքներու ազատագրում։
Պելճիքայի ազատագրում եւ պետութեան վերականգնում։
Գերմանիայի կողմէ բռնագրաւուած ֆրանսական տարածքներու վերադարձ՝ ներառեալ Էլզաս-Լոթարինկիան։
Իտալիայի սահմաններու ճշգրտում։
Աւստրո-Հունգարիայի ժողովուրդներուն ինքնիշխանութեան տրամադրում։
Գերմանիայի կողմէ բռնագրաւուած Ռումանիայի, Սերպիայի եւ Չեռնոկորիայի տարածքներու ազատագրում, Սերպիային դէպի ծով ելքի տրամադրում։
Օսմանեան տէրութեան թրքական մասերու ինքնուրոյն գոյութիւն եւ ազգային երկրամասերու ինքնիշխանութիւն։
Լեհաստանի անկախ պետութեան ստեղծում։
Ազգերու համընդհանուր միութեան (Ազգերու լիկա)յի ստեղծում՝ տարածքային ամբողջականութեան եւ մեծ ու փոքր պետութիւններուն հաւասարապէս քաղաքական անկախութեան երաշխիքներու տրամադրման նպատակով։

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ Cooper J. M. Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ Ambrosius L. E. Wilson, Woodrow (28/29 Dec. 1856–03 February 1924), the twenty-eighth president of the United States // American National Biography Online / S. Ware — [New York]: Oxford University Press, 2017. — ISSN 1470-6229 — doi:10.1093/ANB/9780198606697.ARTICLE.0600726
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q103885474"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20824348"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q217595"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q16983137"></a>
↑ Woodrow Wilson
↑ www.accademiadellescienze.it
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb119292736_data.bnf.fr]:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1] Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q5375741"><i_class="wef_low_priority_links">Cooper&nbsp;J.&nbsp;M.</i>_[http://global.britannica.com/biography/Woodrow-Wilson_Encyclopædia_Britannica]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a></div>-2] Cooper J. M. Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q13433827"_data-entity-id="Q103885474"><i_class="wef_low_priority_links">Ambrosius&nbsp;L.&nbsp;E.</i>_[[:d:Q103885474|Wilson,_Woodrow_(28/29_Dec._1856–03_February_1924),_the_twenty-eighth_president_of_the_United_States]]_//_''[[:d:Q20824348|American_National_Biography_Online]]''<span_class="wef_low_priority_links">_/_[[:en:Susan_Ware|S.&nbsp;Ware]]_—_[[:Նիւ_Եորք|[New_York]]]:_[[:en:Oxford_University_Press|Oxford_University_Press]],_2017._—_ISSN_[https://www.worldcat.org/issn/1470-6229_1470-6229]_—_[http://dx.doi.org/10.1093/ANB/9780198606697.ARTICLE.0600726_doi:10.1093/ANB/9780198606697.ARTICLE.0600726]</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q103885474"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20824348"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q217595"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q16983137"></a></div>-3] Ambrosius L. E. Wilson, Woodrow (28/29 Dec. 1856–03 February 1924), the twenty-eighth president of the United States // American National Biography Online / S. Ware — [New York]: Oxford University Press, 2017. — ISSN 1470-6229 — doi:10.1093/ANB/9780198606697.ARTICLE.0600726
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q103885474"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20824348"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q217595"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q16983137"></a>

[[https://www.whitehouse.gov/about-the-white-house/presidents/woodrow-wilson/_Woodrow_Wilson]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-4] Woodrow Wilson

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127"_data-entity-id="Q107212659">www.accademiadellescienze.it<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659"></a></div>-5] www.accademiadellescienze.it
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659"></a>

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]