Մասաչուսեց

Մասաչուսեց; անգլ.՝ Massachusetts
flag of Massachusetts?	Զինանշան
Երկիր	ԱՄՆ
Մաան է	Մայրցամաքային նահանգներ? եւ Նոր Անգլիա?
Հիմն	All Hail to Massachusetts?
Կարգավիճակ	ԱՄՆ-ի նահանգ
Մտնում է	Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Վարչկեդրոն	Պոսթըն
Ամենաբարձր կետ	Mount Greylock?
ԲԾՄ	150 մեթր
օրէնսդրական մարմին	Մասաչուսեթսի գլխավոր խորհուրդ?
Դատական մարմին	Massachusetts Supreme Judicial Court?
Հիմնական լեզու	անգլերէն
պաշտօնական լեզուներ	անգլերէն
Բնակչութիւն	6 794 422 մարդ (2015) (14 տեղ)
Տարածք	27 336 քմ² (44 տեղ)
Հիմնադրուած է	6 Փետրուար 1788 թ.
Կը սահմանակցի	Ռոդ Այլենդ?, Կոնեկտիկուտ?, Նիւ Եորք, Վերմոնտ? եւ Նոր Հեմփշայր
Ժամային գօտի	հիւսիս-ամերիկեան ժամային գօտի եւ Ամերիկա/Նիւ Եորք
Յապաւում	MA եւ Mass.
Փոխարինեց	Մասաչուսեթսյան ծոցի գավառ?
ISO 3166-2 կոդ	US-MA
անուանուած է	Great Blue Hill?
Մականուն	The Bay State
	Lua error in Մոդուլ:Wikidata at line 701: Tried to write global coord_mod.
	mass.gov

Մասաչուսեց (անգլերէն՝ Massachusetts), նահանգ ԱՄՆ-ի հիւսիս-արեւելեան մասին մէջ։ Մասաչուսեցսը երկրորդ հայաշատ նահանգն է Քալիֆորնիայէն ետք. հոն կը բնակի 150.000-200.000 հայ։

Պատմութիւն

Գաղութը ստացեր է իր անունը տեղական Մասաչուսեց ցեղէն, որ կը նշանակէ «մեծ լեռնային տարածք» («masa»՝ «մեծ» եւ «wachusett»՝ «լեռ»): Առաջին անգամ ափ հասեր է անգլիացի ծովագնաց Պարթոլոմիւ Կոսնոլտը Bartholomew Gosnold 1602 թուականին: 1620 թուականին Քեյփ-Քոտի ափերուն հաստատուեր են (Mayflower) «Մեյֆլաուըր» նաւուն ուղեւորները, որոնք լքեր են Անգլիան կրօնական հանգամանքերու պատճառով: Եւ ասոնք Մասաչուսեցսի տարածքին հաստատեր են առաջին եւրոպական բնակավայրը՝ (Plymouth) Փլայմութի գաղութը: Վերջնականապէս հաստատուելէն առաջ՝ (Plymouth) Փլայմութի մէջ կնքեր են յայտնի Մեյֆլաուըրեան պայմանագիրը, որ կը համարուի առաջին ամերիկեան սահմանադրութիւնը: Այդ փաստաթուղթի հիմքին ինկած է քաղաքական համաձայնութեան գաղափարը՝ մեծամասնութեան կամքին ենթարկուիլը:

Իսկ 150 տարի յետոյ այդ նոյն ազատատենչութիւնը եւ անհնազանդութիւնը օգնեցին Ամերիկային անկախանալ: Նոր վայրի մէջ յարմարուելուն օգնեցին հնդկացի-Ուամփանուակները (Wampanoag peoples): 1621 թուականի առաջին բերքահաւաքի ժամանակ անգլիացիները հնդիկներուն համար կազմակերպեցին 3-օրեայ կերուխում: Այդպէս ալ առաջացեր է տօնը, որը այսօր կը կոչուի Երախտագիտութեան օր:

Շուտով յայտնուեցան նոր գաղթականներ: 1623 թուականին ստեղծուեցաւ Կլոսթըր գաղութը, 1626 թուականին՝ Նաոմքիկը (Naumkeag), որը հետագային վերափոխուեցաւ Սեյլըմ (/ˈseɪləm/) քաղաքի: 1630 թուականին ժամանեց առաջին մաքրակրօն խումբը՝ Ճոն Ուինթրոփի գլխաւորութեամբ, որն ալ դարձաւ Պոսթընի հիմնադիրը: 1636 թուականին բացուեցաւ Հարվըրտի համալսարանը՝ այդպիսի աստիճանի առաջին ուսումնական հաստատութիւնը երկրին մէջ: Մաքրակրօնները կը տարբերուէին կրօնական անհանդուրժողականութեամբ։ 1692 թուականին սկսաւ «վհուկներու դէմ որս» Սեյլըմ (/ˈseɪləm/) քաղաքին մէջ: Սեյլըմեան դատաւորութեան (Salem witch trials) մէջ 156 մեղադրանք ներկայացուեր է։ 30 մարդ ճանչցուեր են մեղաւոր, որոնցմէ 14 կին եւ 5 տղամարդ կախաղան հանուած են:

18-րդ դարու կէսին Մասաչուսեցսը դարձաւ անգլիական գաղութներու նաւաշինութեան եւ առեւտուրի կեդրոնը: Նահանգի բնակիչները բողոքեցին մեթրոփոլիթի կողմէ հարկային ճնշումի դէմ: 1770 թուականին այդ վերածուեցաւ «Պոսթընեան սպանդի»: 1773 թուականին բռնկեցաւ «Պոսթընեան թէյախմութիւն» (Boston Tea Party) խռովութիւնը՝ դառնալով Անկախութեան պատերազմի սկիզբը: Մասաչուսեցս գաղութի բնակիչները, զգեստափոխուելով հնդիկներու, անգլիական նաւի թէյի արկղերը վար նետեցին՝ ի նշան գաղութի համար ոչ շահաւէտ հարկային քաղաքականութեան եւ միւս երկիրներու հետ առեւտուրի սահմանափակման:

Նահանգի տեսարժան վայրերէն շատերը կեդրոնացուած են Պոսթընի մէջ: Փլայմութի մէջ կարելի է տեսնել կրանիթէ ժայռի մնացորդներ, որուն մօտ, առասպելի համաձայն, հաստատուեր են առաջին մաքրակրօնները: Փլայմութեան ժայռի կողքին՝ «Մեյֆլաուըր» նաւի կրկնօրինակն է, որ կառուցուեր է Անգլիոյ մէջ 1955 թուականին:

Մասաչուսեցսը եղեր է 13 ամերիկեան գաղութներէն մէկը, որ սկսեր է Անգլիայի դէմ ապստամբութիւն: 1788 թուականի Փետրուար 6-ին Մասաչուսեցսը վաւերացուց ԱՄՆ-ի սահմանադրութիւնը եւ դարձաւ նոր պետութեան 6-րդ նահանգը:

Կրթութիւն եւ գիտութիւն

Հակառակ այն հանգամանքին, որ Մասաչուսեցսը կը զբաղեցնէ միայն 45-րդ տեղը մեծագոյն բոլոր նահանգներուն մէջ, անիկա կը համարուի ազգային եւ մտաւորական կեդրոն: Հոն կը գտնուին առաջին տպագիր հրատարակութիւնները, թերթերը, գրադարանը եւ միջնակարգ դպրոցը յայտնուեր են Մասաչուսեցսի մէջ: Ամերիկայի ամենահին՝ Քեմպրիճի Հարվըրտի համալսարանը, որ կը գտնուի այս նահանգին մէջ հիմնադրուած է 1636 թուականին: Առաջին պետական դպրոցը հիմնադրուեր է 1647 թուականին: Հարվըրտի համալսարանը եւ Մասաչուսեցսի արուեստագիտական հիմնարկը կը գտնուին Քեմպրիճի մէջ:

Ընթերցասրահ, Հարվըրտի համալսարան
Քեմպրիճի համալսարան
Քեմպրիճի համալսարան
Մուտքը դէպի համալսարանին ղեկավարման կեդրոնը
Քեմպրիճի կրթական աշխատակիցները
Փիթերհաուս, Քէմպրիճ
Երրորդութեան քոլէճ
Արքայական քոլէճ
Արքայական քոլէճին համայնապատկերը։

Փոխադրութիւն եւ փոխադրամիջոցներ

Մասաչուսեցսի մէջ կը գործեն 10 տարածաշրջանային մեթրոփոլիթէն սպասարկող կազմակերպութիւններ եւ երեք մեթրոփոլիթէնի ծրագրաւորող կազմակերպութիւններ, որոնք կը ներառեն պետութեան մնացած հատուածները^[1],Պետական ծրագրաւորումը եւ տնտեսական տնօրէնութիւնը կ'իրականացուի Մասաչուսեցսի Փոխադրութեան վարչութեան կողմէ:

Տարածաշրջանային հասարակական փոխադրամիջոցներ

Մասաչուսեցսի բեռնափոխադրող ընկերութիւնը (MBTA), որը նաեւ յայտնի է որպէս «T»,^[2] կը կազմակերպէ հասարակական Փոխադրամիջոցը թրամուէյի տեսքով^[3],հանրակառքի^[4] եւ լաստանաւային^[5] համակարգերը Metro Boston -ի համակարգի մէջ:

Տասներկու այլ տարածաշրջանային (transit) փոխանցման կամ անցք կէտի կազմակերպութիւնները կ'ապահովեն հանրային փոխադրական հանրակառքային ծառայութիւններու տեսքով^[6]: Երկրի մէջ կը գործեն նաեւ Cape Cod Central Railroad եւ Berkshire Scenic Railway Կեդրոնական երկաթուղային կազմակերպութիւնները^[7]^[8]: ընկերութիւն]] Մասաչուսեցսի մէջ կը գործեն 10 տարածաշրջանային մեթրոփոլիթէն սպասարկող կազմակերպութիւններ եւ երեք մեթրոփոլիթէնի ծրագրող կազմակերպութիւններ, որոնք կը ներառեն պետութեան մնացած հատուածները^[9],Պետական ծրագրաւորումը կ'իրականացուի Մաասաչուսէթսի Փոխադրութեան վարչութեան կողմէ:

Օդային ծառայութիւն

Պետութեան մէջ գործող հիմնական օդանաւակայանը Պոսթըն-Լոան միջազգային օդանաւակայանն է:

2015 թուականին օդանաւակայանը սպասարկեր է 33,5 միլիոն ուղեւորի, 2014 թ.-ի 31,6 միլիոնի փոխարէն, ուր կ'աշխատին շուրջ 40 օդանաւային ընկերութիւններ, ընդհանուր առմամբ 103 ուղղութիւններով^[10]^[11]:

Լոկան (Logan) միջազգային օդանաւակայանը կը ծառայէ Միացեալ Նահանգներու մէջ գտնուող բազմաթիւ քաղաքներու, ինչպես նաեւ Քանատայի, Մեքսիկայի, Քարիպեան երկրի միջազգային կազմակերպութիւններուն, նաեւ Եւրոպայի եւ Ասիայի օդանաւային ընկերութիւններուն ^[12].^[12]^[13]^[14]: