Նոր Հեմփշայր

Կաղապար:Տեղեկաքարտ ԱՄՆ Նահանգներ Նոր Հեմփշայր կամ Նոր-Հեմփշիր (անգլերէն՝ New Hampshire), ոչ մեծ նահանգ ԱՄՆ-ի հիւսիս-արեւելքին մէջ՝ Նոր-Անգլիա շրջանին մէջ։ Բնակչութիւնը կը կազմէ 1 318 194 մարդ (2011 թ.)։ Ոչ պաշտօնական անուանումը «Գրանիտէ նահանգ» է։ Նահանգի մայրաքաղաքը Քոնքորտն է, ամենամեծքաղաքը՝ Մանչեսթըրը: Մեծ Բրիտանիայէն անկախացած առաջին նահանգն է երկրին մէջ։ Նահանգի նշանաբանն է. «Ապրիր ազատ կամ մահացիր:» (անգլերէն՝ Live free or die)։

Պատմութիւն

Նոր-Հեմփշիր գաւառը հիմնուած է 1623 թուականին բրիտանացի կապիտան Ջոն Մեյսոնի կողմէն։ Նահանգը իր անունը ստացած է ի պատիւ անգլիական Հեմփշիր կոմսութեան։ Անկախութեան համար պատերազմի ժամանակ Նոր-Հեմփշիրը դարձաւ 13 սիւներէն մէկը, որոնք դրուեցան բրիտանական տիրապետութեան դէմ, եւ առաջին նահանգը, որ անկախ հռչակուեցաւ։ Նահանգի մայրաքաղաք Գոնգորդը անցեալին, յայտնի էր Ռամֆորդ եւ Պենակուկ անուններով։

Աշխարհագրութիւն

Նոր-Հեմփշիրը աւանդաբար կը մտնեն Նոր Անգլիա պատմա-մշակութային շրջանի կազմի մէջ։ Հիւսիսէն նահանգը սահմանակից է կանադական Քվեբեկ գաւառին, արեւելքէն՝ Մեն նահանգին եւ Ատլանտեան Ովկիանոսին, հարաւէն՝ Մասաչուսեթսին, արեւմուտքէն՝ Վերմոնտին: Նոր-Հեմփշիրի մակերեսը 24 217 կմ² է (46-րդը երկրին մէջ)։ Նահանգի՝ Ատլանտեան ովկիանոսին ափամերձ հատուածը 29 քմէ։

Հիւսիսին մէջ կը գտնուին Սպիտակ լեռները, որ յայտնի զբոսաշրջական կեդրոն է, իսկ Նոր-Հեմփշիրի միջնամասին մէջ տեղակայուած է Նորանգլիական բարձրութիւնը, հարաւ-արևելքին մէջ՝ մերձօվկիանոսեան ցածրավայրը։ Կլիման ունի մայրցամաքային բնոյթ՝ տաք, կարճատեւ ամառ, եւ ցուրտ, բաւականին խստաշունչ, ձնառատ ու քամոտ ձմեռ։ Նահանգի գլխաւոր գետերն են Կոնեկտիկուտը և Մերիմակը, որոնց էներգիան կ'օգտագործուի ՋԷԿ-երու կողմէն։

Մեծագոյն լիճը Ուիննիպեսոկին է։

Տնտեսութիւն

Աւանդոյթի համաձայն՝ նահանգի արդիւնաբերութիւնը կը հիմնուի ՋԷԿ-երի էներգիայի վրայ։ 19-րդ դարուն, երբ Նոր-Հեմփշիրի մէջ սկսաւ զգայուն արդիւնաբերութիւնը, մեծ կապիտալն ուղղուեցաւ դէպի ալրաղացը, տեքստիլ եւ կաշիէ կոշկեղենի արտադրութիւնը։ 20-րդ դարու վերջին անոնց փոխարինեց մեքենաշինութիւնը, ինչպէս նաեւ ելեկտրոնիկայի արտադրութիւնը։ Այսօր Նաշուա քաղաքը կը մասնագիտանայ օպտիկայի, Պորթսմութը` աւտոմասերու եւ ծովային նաւերու արտադրութեան վրայ:

Գիւղատնտեսութեան մէջ կը գերակշռեն անասնաբուծութիւնը, թռչնաբուծութիւնը, ջերմոցային տնտեսութիւնը` մասնագիտանալով լոռամրգիի եւ հապալասի արտադրութեամբ։

Միակ ովկիանոսային նաւահանգիստը Պորթսմութն է։ Բնակչութեան զգալի մասը (մինչեւ 15%) զբաղած է սպասարկման եւ զբոսաշրջութեան ոլորտին մէջ։

Բնակչութիւն

Ռասայական կազմ

Բնակչութեան բաշխումը ըստ ռասայական յատկանիշի.

• Սպիտակներ - 93,9 %
  • ֆրանսական եւ ֆրանկոկանադական ծագում ունեցողներ - 24,5 %
  • իռլանտական ծագում ունեցողներ - 21,5 %
  • անգլիական ծագում ունեցողներ - 17,6 %
  • իտալական ծագում ունեցողներ - 10,3 %
  • գերմանական ծագում ունեցողներ - 8,4 %
• ափրոամերիկացիներ — 1,1 %
• հնդկացիներ — 0,2 %
• ազիաթներ — 2,2 %

Կրօնական Կազմ

Նոր-Հեմփշիրի մէջ ապրողներու գրեթէ 72%-ն իրեն կը համարէ քրիստոնեայ, բացի այդ այստեղ բաւական մեծ թիվ կը կազմեն բապտիստները (6 %), մեթոդիստները (3 %), Քրիստոնէական միացեալ եկեղեցւոյ ծառաները (6 %) եւ այլ կրոնական ճիւղաւորումներ՝ ներառեալ մորմոնները, ադուենտիստները եւ այլն։ Ապրողներու մօտ 17%-ն իրենց կը համարեն աթեիստ:

Բնակչութեան Աճ

Նահանգի բնակչութիւնը տարիներով

Տարեթիվ	Թուաքանակ
1790	141885
1800	183858
1810	214460
1820	244155
1830	269328
1840	284574
1850	317976
1860	326073
1870	318300
1880	346991
1890	376530
1900	411588
1910	430572
1920	443083
1930	465293
1940	491524
1950	533242
1960	606921
1970	737681
1980	920610
1990	1109252
2000	1235786
2010	1316470

Կրթութիւն եւ Գիտութիւն

Հանովերու մէջ կը գտնուի ԱՄՆ-ի ամենահին բուհերէն մէկը։

Արտաքին Յղումներ

• Official State Website/ Նահանգի կառավարութեան պաշտօնական կայքը (անգլ.)
• New Hampshire Historical Society/ Նոր-Հեմփշիրի պատմաբաններու միութիւն (անգլ.)
• The New Hampshire Almanac/ Նոր-Հեմփշիրի ալմանախ (անգլ.)