Քուէյթ
| Քուէյթ | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| Կը ներառնէ | Էլ Ահմադի (պրովինցիա)?, Էլ Ֆարվանիյահ?, Ալ Ասիմա?, Էլ Ջահրա?, Հաուալի եւ Մուբարաք Էլ Քաբիր? | ||||
| Պետական լեզու | Արաբերէն | ||||
| Մայրաքաղաք | Մայրաքաղաք Քուէյթ | ||||
| Օրէնսդիր մարմին | Քուէյթի Խորհրդարան | ||||
| Երկրի ղեկավար | Mishal Al-Ahmad Al-Jaber Al-Sabah? | ||||
| Կառավարութեան ղեկավար | Սապահ Ալ Խալետ Ալ Համատ | ||||
| Ազգաբնակչութիւն | 4 464 000 մարդ (1 Յունուար 2020) | ||||
| Օրհներգ | Քուէյթի Քայլերգ | ||||
| Հիմնադրուած է | 26 Փետրուար 1991 թ. | ||||
| Արժոյթ |
Քուէյթեան տինար | ||||
| Ժամային համակարգ | UTC+3։00 եւ Asia/Kuwait?[1] | ||||
| Հեռաձայնային համակարգ | +965 | ||||
| Համացանցի յղում | .kw | ||||
| Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ | 0,831[2] | ||||
| e.gov.kw(արաբ.) | |||||
.jpg)
Քուէյթ (արաբ․՝ كويت), երկիր Հարաւ-արեւմտեան Ասիոյ մէջ՝ Արաբական թերակղզիին վրայ։ Հիւսիսէն եւ արեւմուտքէն կը սահմանակցի Իրաքին, իսկ հարաւէն՝ Սէուտական Արաբիային։ Մայրաքաղաքը Էլ-Քուէյթն է։
Անոր կը պատկանին նաեւ Պարսից ծոցի քանի մը կղզիներ՝ Պուպիեան, Ֆայլական, Վարպան, Քուպպարը, Քարուն, Ումմ էլ Մարատիմը եւ այլն։ Արեւելքէն ափերը կ՚ողողեն Պարսից ծոցի ջուրերը։
Պատմութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Քուէյթը 7-րդ դարէն մտած է Արաբական խալիֆայութեան, 16-րդ դարէն՝ Օսմանեան կայսրութեան կազմին մէջ։
19-րդ դարուն դարձած է կռուախնձոր անգլիացիներու եւ Օսմանեան կայսրութեան միջեւ։ 1897-ին այդտեղ տեղաբաշխուած է բրիտանական ռազմածովային յենակէտ։ 1899-ին անցած է Մեծ Բրիտանիոյ խնամակալութեան տակ։
1927-ին վերջնականապէս որոշուած են Քուէյթի պետական սահմանները, որոնք մինչեւ օրս կը պահպանուին։ Քուէյթը անկախութիւն ձեռք բերած է 19 Յունիս 1961-ին։
1990-ին զայրացուցած է համաշխարհային խոշոր նաւթօգտագործողները. ԱՄՆ-ը, միջազգային դաշնութիւն կազմելով, Քուէյթի մէջ սկսած են ռազմական գործողութիւններ եւ 1991-ին Իրաքը դուրս մղած այդտեղէն։
Իրաք-Քուէյթ պատերազմ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Իրաք-Քուէյթ պատերազմ կամ Ծոցի ճգնաժամ, հակամարտութիւն Իրաքի եւ Քուէյթի միջեւ 1990-1991 տարիներուն, որ աւարտեցաւ միջազգային ուժերու ներգրաւմամբ ու Իրաքի պարտութեամբ։
Պատմական ակնարկ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Իրաք-Քուէյթ տեղական վէճը վերաճեցաւ հսկայական ռազմական հրդեհի Մերձաւոր Արեւելքի մէջ, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմէն ետք դարձաւ ամէնամեծ ռազմական գործողութիւններէն մէկը, որ իր մէջ ներքաշեց աւելի քան մէկ միլիոն զինուորականներ։ Սկսած պատերազմը հանդիսացաւ դժուար եւ պատասխանատու փորձութիւն համաշխարհային հանրութեան համար, որ հանդէս կու գար ընդդէմ անմարդկային գործողութիւններու։
Նաւթը կը հանդիսանայ իբրեւ Մերձաւոր Արեւելքի երկիրներու հարստութեան եւ զարգացման, միեւնոյն ժամանակ նաեւ թշնամանքի եւ նախանձի աղբիւր։ Նաւթն էր ճգնաժամի պատճառը, որ կը ներկայացնէր յարձակում հզօր եւ ոչ այնքան հարուստ Իրաքի կողմէ ընդդէմ թոյլ, բայց շատ հարուստ Քուէյթի։ Պատահական չէ նաեւ ԱՄՆ-ի դերը այս բախումին մէջ, որ ուղարկեց կէս միլիոն զօրք՝ մարդու իրաւունքներու պաշտպանութեան համար։ Միեւնոյն ժամանակ Ուաշինկթըն կը ձգտէր ամրապնդել իր ռազմաքաղաքական դիրքերը տարածաշրջանին մէջ եւ ապահովել զինք ազատ առեւտուրի իրաւունք նաւթատոլարներով հարուստ Քուէյթի հետ։
Իրաք-Քուէյթ յարաբերութիւնները կտրուկ լարուեցան Յուլիս 1990-ին, նաւթի գինի շուրջ վէճերու արդիւնքով։ Այդ նոյն ժամանակ Իրաքի ներքին քաղաքական դրութիւնը կ՚առանձնանար ստեղծուած բարդութեամբ։ Իրանի հետ պատերազմի արդիւնքով կործանուած տնտեսութիւնը զգացնել կու տար ինքզինք։ Արդէն 1988-ին երկրի արտաքին պարտքը հասած էր 7580 միլիարդ տոլարի, դժուարութիւններ կային ընկերային ոլորտին մէջ։ Սատտամ Հուսէյնի վարչակարգը կը ճնշէր բոլոր դժգոհութիւնները։ Իրաքի ժողովուրդին վրայ դրուած էր ռազմական ծախսերու ծանր բեռը: Իրաքի բանակը քանակով աշխարհի մէջ կը զբաղեցնէր 4-րդ տեղը։
24 Յուլիսին Հուսնի Մուպարաքը իբրեւ միջնորդ այցելեց Քուէյթ, Իրաք, Սէուտական Արաբիա եւ 25 Յուլիսին յայտարարեց Իրաքի եւ Քուէյթի համաձայնութեան մասին, նստելու բանակցութիւններու սեղանի շուրջ Ճետտայի մէջ, Սէուտական Արաբիա։
1 Օգոստոսին Ճետտայի մէջ սկսան իրաք-Քուէյթ բանակցութիւնները, սակայն 2 ժամէն ընդհատուեցաւ, որովհետեւ Պաղտատը Քուէյթի առջեւ դրաւ շարք մը պահանջներ, զորս մերժուեցաւ Քուէյթէն։ Եւ այդ ժամանակ ալ Իրաքի ռազմական մեքենան բերուեցաւ ռազմական ամբողջական պատրաստուածութեան։ Օրուայ 2-րդ կիսուն Իրաքի նախագահ Սատտամ Հուսէյնը զանգահարեց Քուէյթի էմիրին.
|
- Ինչպէ՞ս էս, ո՜վ շէյխ Ճապէր։
-Փառք Ալլահին, լաւ կը զգամ, հիմա նոր ընթրեցի,- հետեւեցաւ էմիրի պատասխանը։ -Կ՚երդնում Ալլահով՝ Քուէյթի մէջ դուն այլեւս չես ընթրեր,- կտրուկ հետեւեցաւ Իրաքի նախագահի պատասխանը։ |
|
Յաջորդ գիշերն իսկ Իրաքի զօրքերը գրաւեցին Քուէյթը։
Անյաջող եղաւ ԱՄՆ-ի փորձերը ազդելու Իրաքի վրայ։ 1 Օգոստոսին Իրաքի դեսպան Մուհամմատ ալ-Մաշատին ընդունեց ԱՄՆ-ի պետքարտուղարը՝ մերձաւոր արեւելեան եւ հարաւ-ասիական գործերով օգնական Ճ. Քելլին։ Ամերիկեան կողմի անհանգստութեան, այն որ Իրաքը զօրքեր կը տեղակայէ Քուէյթի սահմանին, Մաշատը պատասխանեց. «Իրաքը լիակատար իրաւունք ունի տեղակայել իր զօրքերը իր տարածքի սահմաններուն մէջ, ինչպէս կը ցանկանայ»։
Նոյն օրը համագումար-սրահին մէջ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ճ. Պէյկերի հետ փակ դռներու ետեւ կայացաւ խորհրդակցութիւն, որուն ներկայ էին պետքարտուղարութեան, պաշտպանութեան նախարարութեան, Կեդրոնական հետախուզական Վարչութեան եւ Սպիտակ Տան ղեկավարները։ Այս խորհրդակցութեան ժամանակ ԿՀՎ-ի տնօրէնի տեղակալ Ռ.Քեռը հանդէս եկաւ, զգուշացնելով, որ 6-12 ժամէն Իրաքը կը յարձակի Քուէյթի վրայ։
Վարչական բաժանում
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Քուէյթը բաժնուած է 6 նահանգներու (մուհաֆազաներու, արաբ․՝ محافظة muḥāfaẓä), որոնք իրենց հերթին կը բաժնուին շրջաններու։
| ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Նահանգ | Վարչկեդրոն | Տարածք
քմ² |
Բնակչութիւն (2005) | Ստեղծուած | ||||||||||||||||||||
| Էլ Ահմատի1) | Էլ Ահմատի | 5 120 | 393 861 | 1946 առանձնացուած է Էլ Ասիմահէն | ||||||||||||||||||||
| Էլ Ասիմահ (Էլ Քուէյթ)2) | Էլլ Քուէյթ | 200 | 261 013 | ի սկզբանէ | ||||||||||||||||||||
| Էլ Ֆարվանիա | Ալ Ֆարվանիա | 190 | 622 123 | 1988 առանձնացած է Էլ Ասիմահէն | ||||||||||||||||||||
| Էլ Ճահրա3) | Ալ Ճահրա | 12 130 | 272 373 | 1979 առանձնացած է Էլ Ասիմահէն | ||||||||||||||||||||
| Հաուալի | Հաուալի | 84 | 487 514 | ի սկզբանէ | ||||||||||||||||||||
| Մուպարաք Էլ Քապիր | Մուպարաք Էլ Քապիր | 94 | 176 519 | 1999 առանձնացած է Հաուալիէն | ||||||||||||||||||||
| ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ | 17 818 | 2 213 403 | ||||||||||||||||||||||
| 1)Սէուտա-Քուէյթեան չէզոք գօտին լուծարուած է 18 Դեկտեմբեր 1969-ին եւ հիւսիսային մասը 2590 քմ² տարածքով միացած են Էլ Ահմատի նահանգին հետ, իսկ փոքրիկ կտոր մը փոխանցած են Էլ Ճահրա նահանգին | ||||||||||||||||||||||||
| 2) ընդգրկելով Ֆաիլաքա, Միսքան եւ Աուհահ կղզիները | ||||||||||||||||||||||||
| 3) ընդգրկելով Վարպահ եւ Պապիեան կղզիները | ||||||||||||||||||||||||
Աշխարհագրութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Տարածքի հիմնական մասը անապատներ են, բնակավայրը հարթավայրային է, տեղ-տեղ՝ բլուրաւոր, ամէնաբարձր կէտը (290 մ) կը գտնուի երկրի ծայր արեւելքը։ Ընդերքը հարուստ է նաւթով (աշխարհի մէջ առաջին տեղերէն է), կազով։
Կլիմա
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Կլիման չոր է, արեւադարձային։ Ջերմաստիճանը ամրան կը բարձրանայ մինչեւ 40 օC։
Տնտեսութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Քուէյթի տնտեսութիւնը հիմնուած է զուտ նաւթարդիւնահանութեան վրայ. անիկա նաւթ արտահանող գլխաւոր երկիրներէն է։
Ժողովրդագրութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Քուէյթի հիմնական բնակիչները քուէյթցի արաբներն են (45%)։ Կան նաեւ հարեւան արաբական երկիրներէն եկածներ, պետուիններ, եւրոպացիներ, հայեր եւ այլք։ Գլխաւոր քաղաքներն են Էլ Քուէյթը եւ Մենա Էլ Ահմատին։
Բնակչութեան 88 %-ը քաղաքաբնակ է, կ՚ապրի ժամանակակից շէնքերու մէջ, շուրջ 20 հազար մարդ քոչուոր է։
Հայերը Քուէյթի մէջ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Հիմնական յօդուած՝ Քուէյթի Հայերը
Հայերը Քուէյթի մէջ հաստատուած են 1950-ականներէն՝ գալով Իրաքէն, Իրանէն, Լիբանանէն, Սուրիայէն, Պաղեստինէն ու Յորդանանէն։ Համայնքը ձեւաւորուած է 1954-էն, երբ հայերու թիւը անցած է 1000-ը, ստեղծուած է առաջին համայնքային կառոյցը՝ Ազգային վարչութիւնը։
1956-էն համայնքը անցած է Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան հովանիին ներքոյ եւ 1961-էն ունի մնայուն հոգեւոր հովիւ։ 1963-ին կառուցուած է Սուրբ Վարդանանց հայկական եկեղեցի-հանդիսասրահը։ 1982-ին Էնտուզ Էլ Քուէյթի մէջ ստեղծուած է Քուէյթի եւ Արաբական ծոցի երկիրներու թեմ։
1958-էն կը գործէ հայկական կիրակնօրեայ դպրոց, 1961-էն՝ Հայ ազգային վարժարանը, որ ստացած է միջնակարգ դպրոցի կարգավիճակ։ Մինչեւ Ծոցի պատերազմը (1991) համայնքը շարունակաբար ստուարացած է՝ հասնելով մինչեւ 10-12 հազարի։ Գործած են ֆութպոլի խումբ, «Սեպումեան» թատերախումբը, երկսեռ երգչախումբեր եւ այլն։ Պատերազմի պատճառով հայերը զանգուածաբար հեռացած են Քուէյթէն։
Քուէյթահայերը ներգրաուուած են յատկապէս արհեստներու, առեւտուրի, դրամատնային եւ սպասարկման ոլորտներու մէջ: Քուէյթահայութիւնը լաւ կազմակերպուած աւանդական համայնք է. ունի Առաջնորդարան (Կաթողիկոսական Փոխանորդի նստավայր), Ս.Վարդանանց Եկեղեցի՝ Թաղականութեամբ, Եկեղեցասէր Տիկնանց յանձնախումբը եւ հոգեւոր հովիւը, Հ.Մ.Ը.Մ.-ը իր սկաուտական եւ մարզական թեւերով, Հ.Օ.Մ.-ը, Հայ Դատի յանձնախումբը, երիտասարդական եւ պատանեկան միութիւնները, Քուէյթի Ազգային Վարժարանի Շրջանաւարտից միութիւնը, «Շաքէ» պարախումբը՝ ՀՕՄ-ի ենթակայ: Բազմաթիւ յանձնախումբեր, որոնք աշխոյժ գործունէութիւն ծաւալած են: Այս բոլորին մէջ անշուշտ դպրոցը կը մնայ Քուէյթահայութեան բաբախող սիրտը, իր նախակրթականով, միջնակարգով եւ երկրորդականով[3]:
Ներկայիս Քուէյթի մէջ հայերու թիւը 5.000 է որոնց գերակշիռ մասը կ՚ապրի մայրաքաղաքին մէջ։ Առաւելապէս արհեստաւորներ են ու մանր առեւտրականներ, կան նաեւ պետական ծառայողներ ու մտաւորականներ։
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
- ↑ Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
- ↑ Քուէյթի Հայերը, 2023-10-18, https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%94%D5%B8%D6%82%D5%A7%D5%B5%D5%A9%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8, վերցված է 2024-11-26
Արտաքին յղումներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Քուէյթի Ազգային Առաջնորդարան Archived 2014-11-29 at the Wayback Machine.