Տիրամայր Պենուա

Տիրամայր Պենուա; Տիրամայր Պենուա «Ծաղիկներով Տիրամայրը»
տեսակ	Գեղանկար
նկարիչ	Լէոնարտօ տա Վինչի
տարի	15-րդ դար
բարձրութիւն	49,5 սանթիմեթր
լայնութիւն	33 սանթիմեթր
ստեղծման վայր	Իտալիա
ուղղութիւն	Իտալական Վերածնունդ
ժանր	հոգեւոր արուեստ
նիւթ	իւղաներկ եւ կտաւ
գտնվում Է	Էրմիթաժ
հաւաքածոյ	Էրմիթաժ
հիմնական թեմա	Աստուածամայրն ու Որդին
	պատկերված են
	https://www.wga.hu/html/l/leonardo/01/5benois.html կայք
	Madonna Benois Ուիքիպահեստում

«Տիրամայր Պենուա» կամ «Ծաղիկներով Տիրամայրը» (1478 —1480), Լէոնարտօ տա Վինչիի վաղ շրջանի նկարներէն, որը հաւանաբար մնացեր է անաւարտ: 1914 թուականին այն ձեռք բերուեցաւ Թագաւորական Էրմիթաժի կողմէ, պալատական ճարտարապետ Լէոնթի Նիկոլաեւիչ Պենուայի կնոջ՝ Մարի Ալեսանտրովնայի կողմէ:

Նկարագրութիւն

«Ծաղիկներով Տիրամայրը » երիտասարդ Լէոնարտօ տա վինչիի առաջին գործերէն մէկն է: Ֆլորենցիոյ մէջ գտնուող Ուֆֆիցի պատկերասրահին մէջ կը պահպանուի հետւեալ գրութեամբ նկարը ^[2].

1478 թուականին ան սկսաւ երկու Մարիամ Աստուածածին ...

Կ'Ենթադրուի, որ ատոնցմէ մէկը «Տիրամայր Պենուան » է, իսկ երկրորդը «Մեխակով Տիրամայրը»՝ Միւնիւխի Հին փինաքոտեք թանգարանէն։

Շատ հաւանական է, որ երկու նկարներն ալ եղեր են Լէոնարտօյի` որպէս ինքնուրոյն նկարչի առաջին գործերէն: Այդ ժամանակ ան ընդամենը 26 տարեկան էր եւ արդէն վեց տարի հեռացեր էր իր ուսուցիչ Անտրէա տել Վերոքքիոյի արհեստանոցէն: Ան արդէն ունէր իր ուրոյն ոճը, սակայն մեծ մասամբ կը հենուէր 15-րդ դարու ֆլորենցիացիներու փորձի վրայ։ Չի բացառուիր նաեւ այն փաստը, որ Լէոնարտօն գիտէր 1466-1470 թուականներուն իր ուսուցիչի կողմէն ստեղծուած «Տիրամայրը մանկան հետ» կտաւը: Ուսումնասիրութիւնները ցոյց կու տան, որ երկու նկարներու միջեւ ընդհանուր գիծեր կը հանդիսանան մարմնի մէկ երրորդ աստիճանով թեքուածութիւնը, ինչպէս նաեւ կերպարներու ընդհանրութիւնը` երկու Տիրամայրերու երիտասարդութիւնը, եւ Մանուկներու մեծ չափերի գլուխները:

Լէոնարտօ տա վինչի Տիրամօրը Մանկան հետ տեղաւորած է կիսամութ սենեակի մէջ, ուր միակ լոյսի աղբիւր կը հանդիսանայ սենեակի խորքը տեղադրուած կրկնակի պատուհանը: Անոր կանաչաւուն լոյսը չի կրնար ցրել կիսախաւարը, եւ միաժամանակ կը հերիքէ, որպէսզի տեսանելի դարձնէ Տիրամօրն ու երիտասարդ Քրիստոսին: Գլխաւոր «աշխատանքը » կը կատարէ՝ ձախ կողմէն ճառագող լոյսը: Լոյսի ու ստուերի շնորհիւ վարպետը կարողացեր է նկարին կենդանութիւն տալ եւ ստանար երկու կերպարներ:

«Երիտասարդ նկարիչի առաջին ինքնուրոյն աշխատանքները կը տարբերուին իրենց բնաբանով, կեանքէն վերցուած բնաբան լուծումներով, ուր երիտասարդ մայրն է` հագնուած եւ մազերը յարդարուած, Լէոնարտօ տա Վինչիի ժամանակակիցներու ոճով, երեխայի հետ խաղալով կը մեկնէ անոր խաչածաղիկ: Խաչելութեան աւանդական նշանը կ'ընկալուի որպէս անմեղ խաղալիք՝ դէպի, որը մանկօրէն կը ձգտի մանուկ Յիսուսը` յարուցելով երիտասարդ տիրամօր ժպիտը, որ կը հիանայ իր որդւոյն` աշխարհը իւրացնելու առաջին փորձերով^[3]»:

«Տիրամայր Պենուայի» վրայ աշխատաքի ժամանակ Լէոնարտօն օգտագործեր է իւղաներկ, որու մասին մինչ այդ Ֆլորենցիոյ մէջ ոչ-ոք գիտէր: Եւ հակառակ անոր, որ հինգ հարիւրամեակ անց ներկերը փոխուեր են` դառնալով աւելի գունեղ, այնուամենայնիւ յստակօրէն նկատելի է, որ Լէոնարտօն հրաժարուեր էր Ֆլորենցիոյ համար աւանդական դարձած բազմազան ներկերէն: Ատոր փոխարէն ան լայնօրէն կը կիրառէ իւղաներկերու հնարքները, որպէսզի յստակօրէն հաղորդէ լոյսի ու ստուերի նրբագեղութիւնը: Երկնագոյն-կանաչաւուն երանգը, դուրս բերաւ կտաւէն կարմիր գոյնը` որով սովորաբար կը շրջապատէին Տիրամօրը: Ատբր հետ մէկտեղ թեւքերու ու թիկնոցի համար ընտրուած էր չէզոք գոյն, որը նրբօրէն ներդաշնակութեան կը բերէր սառ եւ տաք գունային ստուերները:

Լէոնարտօ տա վինչիի «Տիրամայր» աշխատանքը բաւականին յայտնի էր այն ժամանակուայ նկարիչներուն: Երիտասարդ տա Վինչիի գործելաոճը իրենց աշխատանքներուն մէջ կ'օգտագործուէին ոչ միայն իտալական վարպետները, այլ նաեւ` նիտեռլանտական: Կ'նթադրուի, որ տասնեակ աշխատանքներ կատարուեր են ճշգրտօրէն անոր ազդեցութեամբ: Ատոնց մէջ է Տրեզտենի պատկերասրահին մէջ պահուող Լորենցո տի Քրետիի «Տիրամայրը մանկան եւ Յովհաննէս Մկրտիչի հետ», ինչպէս նաեւ Ռաֆայէլ Սանթիի` «Տիրամայրը մեխակներով» կտաւները: Սակայն հետագային անոր հետքերը վերացան, եւ շուրջ մէկ հարիւրամեակ Լէոնարտօյի կտաւը համարուած էր կորած:


«ՄԵխակով Տիրամայրը>» Լէոնարտօ տա Վինչի	«Տիրամայրը մանկան հետ» Անտրեա տել Վերոչո	«Տիրամայրը Մանկան եւ Յովհաննէս Մկրտիչի հետ» Լորենցո տի Քրետի	«Մեխակներով Տիրամայրը» Ռաֆայէլ

Նկարի պատմութիւն

Մինչ օրս չկան յստակ տեղեկութիւններ նկարի նախնական ճակատագրի մասին: կ'նթադրուի, որ անոր մասին կը խօսի Մ. Ֆ. Պոքքին 1591 թուականի իր «Ֆլորենցիա քաղաքի տեսարժան վայրերը» գիրքին մէջ ^[2]:

Լէոնարտօ տա Վինչիի իւղաներկով կատարուած կտաւը անգերազանցելի գեղեցիկ է: Այստեղ պատկերուած է Տիրամայրը` հմտօրէն եւ մեծ ջանասիրութեամբ: Քրիստոսի կերպարը, որ ներկայացուած է մանկան տեսքով, հիասքանչ է եւ զարմանալի. անոր վեր բարձրացած դէմքը միակն է իր տեսակի մէջ եւ զարմանալի իր նպատակի եւ ծաւալի մէջ եւ այդ նպատակը հմտօրէնն կատարուած է

Կտաւը, որու հետքերը կորսուած էին մինչեւ 19-րդ դարը, իր անուանումը ստացաւ վերջին սեփականատէրեր` ռուսական նշանաւոր նկարիչներու տոհմէն` Պենուաներէն: Այն 1914 թուականին ձեռք բերուեցաւ Թագաւորական Էրմիթաժի կողմէն` պալատական ճարտարապետ Լէոնթի Նիկոլաեւիչ Պենուայի կնոջ ` Մարի Ալեքսանտորավնայէն (1858 —1938, աղջկական ազգանունը` Սափոժնիքովա): Անոր քով նկարը յայտնուեցաւ համաձայն կտակի, վաճառական-միլիոնատէր, բարերար հօրմէ` Ա.Ա Սափոժնիքովից (պատկերասրահի սեփականատէր Ա.Պ. Սափոժնիքովի որդին ): Ընտանիքին մէջ կը պատմուէր աւանդութիւն, ըստ որու իբրեւ նկարը գնուեր է Ասթրախանում` թափառական իտալացի երաժիշտներէն , ուր Սափոժնիքովները ունէին խոշոր ձկնաբուծարան: Կտաւի հետագայ ճակատագրի մասին մինչեւ 20-րդ դարը այլ տեսակետներ չեն եղեր:

1908 թուականին Է.Կ. Լիփկարտը կը գրէր ^[2].

Նկարը ընդգրկուած էր իշխան Քուրաքինների հնագոյն հաւաքածոյի մէջ, իսկ այժմ կը պատկանի Մ.Ա. Պենուային` նշանաւոր ճարտարապետի կնոջը

Քանի մը տար անց ան կ'ուղղէ իրեն^[2].

Պարոն Պենուան գնած է նկարը իտալացի թափառաշրջիկներէն` Ասթրախանով անցնելու ժամանակ

Այս տարբերակը լայնօրէն կ'արծարծուի նաեւ այլ հեղինակներու մօտ: Յաճախ, առանց որեւէ յղման աղբիւրները կ'աւելցնէին, որ աշխատանքը ինչ–որ ժամանակ գտնուեր է իշխանական տան` Քոնովնիցինների մօտ:

Միայն 1974 թուականին հրապարակուեցաւ փաստական նիւթեր այն մասին, թէ ինչ հանգամանքներու մէջ «Տիրամայրը ծաղիկներով» կտաւը յայտնուեր է Սափոժնիքովներու մօտ: Ասթրախանի Պետական արխիւի մէջ յայտնաբերուեցաւ «1827 թուականին Ալեքսանտր Փեթրովիչ Սափոժնիքովի ցանկը»:

Նկարագրութեան մէջ առաջինը կը նշուի «Մարիամ Աստուածածինը` աջ կողմին գրկին մէջ Մշտամանուկ Յիսուսը . վերեւի կլորակի մէջ Վարպետ Լէոնարտո տա Վինչին` Սպայ Քորսաքովի հաւաքածոյէն: Այսպէս` բացայայտուեցաւ, որ կտաւը վերցուած է ծերակուտական եւ հաւաքիչ Ալեքսեյ Իվանովիչ Քորսաքովի (1751/53-1821) հաւաքածոյէն:

19-րդ դարուն «Տիրամայրը ծաղիկներով» կտաւը յաջողութեամբ ենթարկուեցաւ վերանորոգութեան, որու մասին կայ յիշատակութիւն «1827 թուականին Ալեքսանտր Փեթրովիչ Սափոժնիքովի ցանկի» մէջ^[2]:

Սկիզբը այն կատարուած էր փայտի վրայ, սակայն անոր մակերեւոյթը տեղափոխուեցաւ կտաւի վրայ 1824 թուականին ակադեմիկ Քորոթքկովի կողմէն: Կտաւի վրայ տեղափոխման ժամանակ նկարի վրայ երեւցաւ շրջանաձեւ ուրուագիծ. մանուկն ունի երեք ձեռք, որը կը հեռացուի լիթոկրաֆիք նկարչութեամբ

Կ'ենթադրուի, որ տեղափոխումը կատարած է Թագաւորական Էրմիթաժի աշխատակից եւ Նկարչական Ակադեմիայի նախկին շրջանաւարտ Եւկրաֆ Քարչը: Յայտնի չէ այդ պահուն նկարը կը գտնուէր սպայ Քորսաքովի հաւաքածոյի մէջ, թէ արդէն գնուած էր Սափոժնիքովի կողմէն:

1912 թուականին Պենուաները որոշեցին վաճառել «Տիրամայրը ծաղիկներով» կտաւը, եւ փորձաքննութեան նպատակով տարին այն Եւրոպա, ուր լոնտոնցի հնաոճ իրերու մասնագէտ Ճոզէֆ Տիւվինը գնահատեց այն 500 հազար ֆրանք: Կտաւը Լէոնարտօյին պատկանելու փաստը հաստատեց նաեւ այդ ժամանակուայ խոշոր հեղինակութիւններէն մէկը` Պերնարտ Պերենսոնը.

Դժբախտ օր մը ինծի հրաւիրեցին փաստել «Տիրամայր Պենուայի» իսկութիւնը: Ինծի կը նայէր ճաղատ ճակատով երիտասարդ կին`ուռած այտերով, առանց ակռայի, կարճատես , կնճռոտ պարանոցով: Անհաճելի պառաւի ուրուականը կը խաղար երեխայի հետ` որու դէմքը կը յիշեցնէր դատարկ դիմակ, ատոր գումարած կեղտոտ մարմին ու վերջոյթներ: Խեղճ ձեռքեր, մաշկի ծալքեր` գոյնով նման շիճուկի: Եւ այնուամենայնիւ, ես ստիպուած էի ընդունիլ, որ այս ահաւոր արարումը կը պատկանի Լէոնարտօ տա Վինչիին ^[4]...

Հասարակութիւնը կ'ուզէր, որ նկարը մնայ Ռուսաստանի մէջ։ Մ.Ա. Պենուան եւս այդ կը ցանկար, եւ այդ պատճառով ալ զիջեցաւ «Տիրամօրը» Էրմիթաժին` 150 հազար ռուբլիով: Գումարը կը վճարուէր մաս-մաս եւ վերջին վճարումները կատարուեցան Հոկտեմբերեան յեղափոխութիւնէն յետոյ

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection/01.+Paintings/29908/
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Все цитаты приведены по изданию О. Г. Махо. Леонардо да Винчи. «Мадонна с цветком». — СПб.: Государственный Эрмитаж, 2007. — 20 с. — ISBN 5-93572-246-1.
↑ «Мадонна Бенуа на офиц. сайте Эрмитажа»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-05-21-ին։ արտագրուած է՝ 2020-03-11
↑ ↑ Ernest Samuels, Jayne Samuels. Bernard Berenson, The Making of a Legend. 2nd edition. Harvard University Press, 1987. ISBN 9780674067790. Page 216.

Գրականություն

Махо О. Г. Леонардо да Винчи. «Мадонна с цветком». — СПб.: Государственный Эрмитаж, 2007. — 20 с. — ISBN 5-93572-246-1
Банников А. П. Астраханская коллекция А. П. Сапожникова // Панорама искусств. М., 1988. Вып. 11.
Кустодиева Т.К. "Мадонна Бенуа" Леонардо да Винчи : [К 500-летию картины]. — Л.: Аврора (издательство), 1979. — 31 с.
Врангель Н. Н. «Мадонна Бенуа» Леонардо да Винчи. СПб., 1914.
«Новое время». 1913. 5, 11, 27 ноября.
Константинова А.А. Мадонны Леонардо да Винчи. — СПб.: Тип. "Сириус", 1908. — 100 с.

Արտաքին յղումներ

Мадонна Бенуа на офиц. сайте Эрмитажа Archived 2014-05-21 at the Wayback Machine.
Мадонна Бенуа

[[https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection/01.+Paintings/29908/_https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection/01.+Paintings/29908/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-1] 1,0 ^1,1 https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection/01.+Paintings/29908/

[ReferenceA-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Все цитаты приведены по изданию О. Г. Махо. Леонардо да Винчи. «Мадонна с цветком». — СПб.: Государственный Эрмитаж, 2007. — 20 с. — ISBN 5-93572-246-1.

[3] «Мадонна Бенуа на офиц. сайте Эрмитажа»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-05-21-ին։ արտագրուած է՝ 2020-03-11

[4] Ernest Samuels, Jayne Samuels. Bernard Berenson, The Making of a Legend. 2nd edition. Harvard University Press, 1987. ISBN 9780674067790. Page 216.

[1]

[2]

[3]

[4]