Սուրբ Սարգիս Եկեղեցի (Դամասկոս)

Ս. Սարգիս Եկեղեցի (Դամասկոս)

Ս. Սարգիս վանքը, կը գտնուի Դամասկոսի արեւելեան կողմը՝ Պապ Շարքիի դրան կողքի պարիսպին կից։ Եկեղեցին գոյութիւն ունի 1400-ականներու սկիզբէն ի վեր։

Պատմութիւն

Վանքը, սկզբնական շրջանին, իր կալուածներով եւ հոգետունով պատկանած է Երուսաղէմի Հայոց Միաբանութեան: Անիկա եղած է Երուսաղէմ ուխտի գացող հաւատացեալներու կայան: Հոն կ'իջեւանէին Հայաստանէն, Միջագետքէն եւ Կիլիկիոյ շրջաններէն եկող հայ ուխտաւորները, որոնք քանի մը օրուան հանգիստէն ետք կը շարունակէին իրենց ուխտագնացութիւնը՝ դէպի Երուսաղէմ:

Նորոգութիւններ

Ս. Սարգիս Վանքը ժամանակի ընթացքին քանի մը անգամ վերանորոգուած է: «Սիւրիահայ Տարեգիրք»ին մէջ, Սուրէն Վրդ. Քէմհաճեան իր «Դամասկոսի Հայոց Ս. Սարգիս Վանքը եւ Հին ու Նոր Գաղութը» յօդուածին մէջ յիշած է, որ Ս. Սարգիս Վանքը նորոգուած է 1617-ին, Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքի՝ Գրիգոր Է. Գանձակեցիի (Պարոնտէր) կողմէ (1613-1645): Իսկ Տիգրան Հ. Թ. Սաւալանեանց, իր «Պատմութիւն Երուսաղէմի» առաջին հատորին մէջ նշած է, որ նորոգուած է 1632-ին:

Ս. Սարգիս Վանքի այլ նորոգութեան մասին, Տիգրան Հ. Թ. Սաւալանեանցի, «Պատմութիւն Երուսաղէմի» առաջին հատորի մէջ նշած է, որ վերանորոգուած է 1731-ին, Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքի՝ Գրիգոր Զ. Շիրուանցիի (Շղթայակիր) կողմէ (1715-1749): Սակայն, նոյն նորոգութեան մասին՝ «Սիւրիահայ Տարեգիրք», Ա. Տարի, 1929, Սուրէն Վրդ. Քէմհաճեանի «Դամասկոսի Հայոց Ս. Սարգիս Վանքը եւ Հին ու Նոր Գաղութը» յօդուածին մէջ նշած է, որ Գրիգոր Շղթայակիր պատրիարքի վախճանումէն ետք, Պետրոս Վարդապետի տեսչութեան ատեն, 1786-ին, երկրորդ անգամ ըլլալով նորոգուած է:

1838-ին Իզմիրցի Յովհաննէս Վարդապետի օրով ալ տեղի ունեցած են մասնակի նորոգութիւններ:

1890-ականներուն, հիմնուած է Ս. Սարգիս եկեղեցւոյ աղքատախնամ յանձնախումբը:

Եկեղեցին հրդեհէն ետք

1860-ին եկեղեցին հրդեհի հետեւանքով հրոյ ճարակ դարձած է: Անոր տեղը 1867-ին, թեմի առաջնորդի՝ Բառնաբաս Վարդապետ Տէր-Յովհաննէսեանի (Գանձակեցի) ջանքերով, կառուցուած է ներկայի առաջնորդանիստ եկեղեցին:

Մկրտիչ Եպիսկոպոս Աղաւնունի, «Յայսմաւուրք» աշխատութեան մէջ նշած է, որ պատմական վանքը վերանորոգուած է 1867-ին, Եսայի Դ. Պատրիարք Կարապետեանի (1864-1885) օրով: Նախնական մատուռը անվթար պահպանուած է եւ կառուցուած է ներկայի Ս. Սարգիս եկեղեցին, որուն արձանագիր-յիշատակարանը մայր դրան վրայ պահպանուած է: 1906-ին կառուցուած է առաջնորդարանի երկյարկանի շէնքը:

1860-ին Դամասկոսի մէջ տեղի ունեցած աղէտալի դէպքերուն ատեն, քրիստոնեայ վանքերուն եւ եկեղեցիներուն հետ կողոպտուած եւ հրոյ ճարակ դարձած է նաեւ Ս. Յակոբայ միաբանութեան Ս. Սարգիս վանքն ալ, իր հոգետունով, խուցերով եւ տուներով միասին: Վանեցի Գաբրիէլ վարդապետ (1852-1865) մեծ ճիգերով վերաշինած է տուները, խուցերը եւ վանքապատկան կալուածները, 1864-ին ձեռնարկած է եկեղեցւոյ վերաշինութեան, սակայն վարպետներու ապիկարութեան պատճառով, նորաւարտ եկեղեցին կարճ ժամանակ մը ետք, սկսած է հիմնովին խախտիլ: Գաբրիէլ վարդապետ զգացուած այս կացութենէն, 1865-ին վախճանած է եւ պատրիարքարանի հրահանքով թաղուած՝ եկեղեցւոյ գաւիթը:Որպէս առաջնորդ՝ իրեն յաջորդած է Բառնաբաս վարդապետ Տ. Յովսէփեան Գանձակեցին: Փլելու վտանգին տակ գտնուող շէնքը քանդուելով վերաշինուած է 1866-ին, միաբանութեան նպաստով: Այդ վերանորոգութեան արձանագրութիւնը մինչեւ օրս կը գտնուի եկեղեցւոյ մայր դրան վրայ:

Ներքին ձեւաւորում

Եկեղեցւոյ խորանին վերը գտնուող «Թագաւոր Քրիստոս»ի պատկերը նկարուած է 1874-ին:

Աւագ Ս. Սեղանի սրբանկարին վրայ պատկերուած է Ս. Աստուածածինը Յիսուս Մանկան հետ, եւ իր երկու կողմերուն Ս. Վարդան Զօրավարն ու Ս. Սարգիսը՝ 1864: Նկարիչն է Կարապետ Յ.Մ. Արաբկիրցի, Երուսաղէմէն:

Ուշագրաւ են եկեղեցւոյ գմբէթին ներքնամասը զարդարող չորս Աւետարանիչներու որմնանկարները, նկարուած՝ 15 Մայիս 1874-ին, ինչպէս նաեւ Մայր Խորանի կամարին որմնանկարները: Ս. Սեղանին վրայ, սրբապատկերին շուրջ, տախտակամած զարդարանքները շինուած են 4 Յունուար 1887-ին : Սրբանկարներու ճոխ հաւաքածոյէն յիշարժան են «Աստուածամօր Վերափոխումը» (15 Օգոստոս 1927), «Վերջին ընթրիքը» (30 Մարտ 1928-ին), «Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ» (1934) պատկերները, նկարիչ՝ Գրիգոր Մ. Խաշմանեան (Ատաբազարցի), «Մկրտութիւն» սրբապատկերը, նկարիչ՝ Ալի Օսման, եւ ուրիշներ: Եպիսկոպոսական Գահը նուիրուած է 1934-ին:

1906-ին կառուցուած է առաջնորդարանի երկյարկանի շէնքը, Յարութիւն Վեհապետեան Պատրիարքի օրով:

Եկեղեցին ունի բիւզանդական ճարտարապետութեան իւրայատուկ ոճ, յար եւ նման Երուսաղէմի Ս. Յակոբ տաճարին, ուր վեղարաձեւ գմբէթը փոխարինուած է կլոր գմբէթով:

Եկեղեցին ունի երեք խորաններ, մկրտութեան աւազան, վերնատուն եւ զանգակատուն:

Մկրտութեան առաջին աւազանը, որ մինչեւ օրս կը պահպանուի, շինուած է 16 Դեկտեմբեր 1903-ին, իսկ անոր վերի սրբանկարը՝ 1901-ին (նկարիչ Մինաս Գալայճեան):

1927-ին Պօղոս Աւագեան նախաձեռնած է Աւագ խորանի մարմարէ քարը խճանկարներով (մոզայիք) շրջապատելու աշխատանքին:

Վանքին գլխաւոր մուտքը շինուած է 10 Օգոստոս 1910-ին, Պօղոս Վարդապետ Շահպազեանի կողմէ:

1990-ին կառուցուած է Ս. Սարգիս եկեղեցւոյ գաւիթը եւ հոն փոխադրուած է բանկալը: Շինութիւնը կատարուած է Ոսկան Արք. Գալփաքեանի օրով: Հիմնովին նորոգուած են եկեղեցւոյ արտաքին պատերը եւ քարապատուած: Վերանորոգուած է նաեւ զանգակատունը:

Դամասկոսի թեմի առաջնորդանիստ Ս. Սարգիս հայկական եկեղեցւոյ շրջափակին մէջ 1991-1992-ին զետեղուած է Ս. Մեսրոպ Մաշտոցի արձանը:

Հայոց ցեղասպանութեան յուշահամալիր

1995-ին Մեծ եղեռնի 80-ամեակին առիթով, եկեղեցւոյ գաւիթին աջ կողմը, կառուցուած է Հայոց ցեղասպանութեան յուշահամալիրը: Յուշահամալիրը կառուցուած է Գնէլ Արք. Ճերէճեանի օրով, քանդակագործ Սուրիկ Կիւլնազարեանի հեղինակութեամբ: Յուշահամալիրը բաղկացած է քանի մը կոթողներէ, որոնցմէ հիմնականը կեդրոնը տեղադրուած խաչքարն է, որուն վրայ մակագրուած է՝ «Ի յիշատակ Հայոց ցեղասպանութեան զոհերու 80-ամեակի, 1915-1995»:

Իսկ պատմական մատուռը հիմնովին վերանորոգուած է 1997-ին, Գնէլ Արք. Ճերէճեանի օրով, քանդակագործ՝ երեւանցի Սուրիկ Կիւլնազարեանի եւ Հրազդան Թոքմաճեանի (գծագրիչ) ձեռքով:

Եկեղեցւոյ Մկրտութեան Աւազանը կամարակապ ու քանդակազարդ պաճուճուած է 1997-ին, Գնէլ Արք. Ճերէճեանի օրով, նախագիծ եւ իրագործում՝ Սուրիկ Կիւլնազարեանի, համակ մարմարակերտ:

1997-ին, Գնէլ Արք. Ճերէճեանի օրով, Աւագ Սեղանի տախտակաշէն չորս աստիճանները փոխարինուած են մարմարէ աստիճաններով, որոնց վրայ քանդակուած են 12 Առաքեալներու եւ չորս Աւետարանիչներու կենդանագիրները (նկարներ), քանդակագործ՝ Սուրիկ Կիւլնազարեան:

Քրիստոնէութեան ընդունման նուիրուած յուշարձան-աղբիւր

Քրիստոնէութեան ընդունման 1700 ամեակին առիթով, վանքի շրջափակին մէջ կառուցուած է նաեւ յուշարձան-աղբիւր մը, որուն վրայ քանդակուած խաչքար մը կայ. նախագիծ եւ իրագործում՝ Սուրիկ Կիւլնազարեանի:

2002-ին, եկեղեցւոյ յառաջամասը վերանորոգուած է. նախագիծ եւ իրագործում՝ Սուրիկ Կիւլնազարեանի:

11 Ապրիլ 2004 -ին Ս. Խորանի մարմարակերտ բեմը նորոգուած եւ զարդարուած է Ս. Մարիամ Աստուածամօր եւ 12 Առաքեալներու նկարներով. Քանդակագործ՝ Սուրիկ Կիւլնազարեան։

Աղբիւրներ

• «Սիւրիահայ Տարեգիրք», Ա. Տարի, 1929, Սուրէն Վրդ. Քէմհաճեան, «Դամասկոսի Հայոց Ս. Սարգիս Վանքը եւ Հին ու Նոր Գաղութը» յօդուած, էջ 219։
• Տիգրան Հ. Թ. Սաւալանեանց, «Պատմութիւն Երուսաղէմի» առաջին հատոր, էջ 574-575:
• Սուրէն Վրդ. Քէմհաճեանի «Դամասկոսի Հայոց Ս. Սարգիս Վանքը եւ Հին ու Նոր Գաղութը», էջ 222։
• Մկրտիչ Եպիսկոպոս Աղաւնունի, «Յայսմաւուրք», էջ 82։