Ռայմոնտ Տամատեան

Ռայմոնտ Տամատեան
Ծնած է	16 Մարտ 1936
Ծննդեան վայր	Նիւ Եորք, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Մահացած է	3 Օգոստոս 2022 (86 տարեկանին)
Մահուան վայր	Woodbury, Oyster Bay, Նասաու շրջան, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Քաղաքացիութիւն	Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ; Ֆրանսա
Գործունէութեան ոլորտ	Բժշկական բնագիտութիւն
Կրթութիւն	Ճուլիարտ Վարժարան; Ուիսքոնսին Համալսարան; Ալպերթ Այնշթայնի անուան բժշկական քոլէճ
Տիրապետած լեզուներ	անգլերէն
Պարգեւներ եւ; մրցանակներ	Արհեստագիտութեան եւ նորարարութեան ասպարէզի ազգային շքանշան Ազգային գիւտարարներու փառքի սրահ Լեմելսոնի Պարգեւ Բաուերի մրցանակ գիտության բնագավառում ունեցած ձեռքբերումների համար?

Ռայմոնտ Տամատեան (16 Մարտ 1936(1936-03-16)^[1], Նիւ Եորք, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ - 3 Օգոստոս 2022(2022-08-03)^[2], Woodbury, Oyster Bay, Նասաու շրջան, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ) ամերիկահայ գիւտարար։ 1969-ին ստեղծած է բժշկութեան մէջ անփոխարինելի՝ «Magnetic resonance imaging» (MRI) պատկերի ախտորոշման սարքը^[3]^[4]^[5]^[6]:

1915-ին փրկուած եւ ԱՄՆ գաղթած Վահան Տամատեանի որդին է:

Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Տամատեան ծնած է Նիւ Եորք։ Մանկութենէն երազած է երաժիշտ դառնալ։ Ութ տարի յաճախած է Ճուլիարտ երաժշտական դպրոցը։

Հայրը` Վահան Տամատեան (կինը` Օտէթ Եազըտճեան) հազարաւոր հայերու նման Հայոց Ցեղասպանութենէն մազապուրծ՝ ապաստան գտած է Ամերիկայի մէջ:

Դպրոցը աւարտելէ ետք, Ռայմոնտ կրթութիւնը շարունակած է Ուիսքոնսին համալսարանին մէջ,1956-ին ստանալով ուսողութեան վկայական, այնուհետեւ Ալպերթ Այնշթայնի անուան բժշկական քոլէճէն` Մագիստրոսի աստիճան 1960-ին^[7]: Ուսման զուգահեռ, Ռայմոնտ եղած է նաեւ թենիսի մարզիչ, ուր ծանօթացած է իր ապագայ կնոջ՝ Տոննա Թերիին։ Ամուսնացած են 1961-ին եւ ունեցած՝ երեք զաւակ։

Ռայմոնտ առաջին անգամ հետաքրքրուած է քաղցկեղով, երբ տաս տարեկան հասակին իր մօրենական մեծ մայրը մահացած է կուրծքի քաղցկեղէ: Զինք կը տանջէր այն միտքը, թէ արդեօք ինչո՞ւ կարելի չէ մարդկային մարմինին շուրջ դնել սարք մը, որուն միջոցով հնարաւոր ըլլայ տեսնել անոր ներքնամասը:

1971-ին, երբ Հարվըրտ համալսարանի ուսանող էր, "Science" ամսագիրին մէջ տպագրած է գիտական յօդուած մը, որուն մէջ կ'ըսէր, որ ուռերը եւ սովորական հիւսուածքները տարբեր ձեւով կ'արձագանգեն կորիզային մագնիսական դաշտին մէջ: Նման եզրակացութեան եկած էր առնէտներու վրայ կատարուած հետազօտութիւններէ ետք, երբ առաջին անգամ բժշկութեան պատմութեան մէջ յաջողած էր իր առաջարկած միջոցին կիրարկումով քաղցկեղ յայտնաբերել առնէտի մը մէջ: Ան համոզուած էր, որ այդ մեքենականութիւնը կրնար օգտագործուիլ մարդոց մէջ քաղցկեղի վաղ ախտորոշման համար:

Տամատեանի հետազօտական հետաքրքրութիւնները զինք կը ստիպեն փորձարկելու (N.M.R.) ուսմունքը, հիւլէական միջուկները մագնիսական դաշտի ենթարկելով՝ հետեւողական յաճախականութիւններով ռատիօ-ալիքներու արտանետում յառաջացնելու համար։

1972-ին առաջարկած է անցնիլ մարդու ամբողջ մարմինի զննման եւ հիւանդութեան ախտորոշման՝ առանց վիրահատական միջոցի^[8]։ Ան դիմում մը ներկայացուցած է` հիւսուածքներու մէջ քաղցկեղի յայտնաբերման արտօնագիր ստանալու համար, սակայն դիմումը ներկայացնելէ միայն երկու տարի ետք արտօնագիր ստացած է` մագնիսական ոլորտին մէջ չարորակ նորագոյացութիւններու ախտորոշման համար:

Քանի մը տարի անց, մեթոտը փորձարկած է իր օգնականին վրայ, եւ վերջապէս գիտականօրէն ապացուցած՝ իր համոզումը: «Անոնք զիս խելագար կը համարէին, երբ ես լսարանին կը ներկայացնէի անմիտ թուացող այն գաղափարը, թէ մարդը կարելի է դնել մագնիսի մէջ», հետագային պատմած է:

Անոր յայտնագործութիւնը կը համարուի ամէնէն մեծ յաջողութիւններէն մէկը բժշկական ախտորոշման ոլորտին մէջ: Տամատեանի ներդրումներուն շնորհիւ է, որ մագնիսական տատանումներու պատկերացումը կը դառնայ բժշկութեան մէջ ամէնէն հզօր ու վստահելի ախտորոշման գործիքը:

1978-ին ան ստեղծած է իր անձնական ընկերութիւնը` «Fonar»-ը՝ (Magnetic Resonance Imaging) արտադրութեան համար^[7]^[9]:

1989-ին դարձած է «Ազգային Գիւտարարներու Փառքի Սրահ»ի անդամ: Իր ստեղծած առաջին սարքաւորումը, զոր անուանած է «անսանձելի» («Indomitable»), ի պահ յանձնուած է Ուաշինկթընի Սմիթսոնեան թանգարանին եւ այժմ կը ցուցադրուի Օհայօ նահանգին մէջ գտնուող Գիւտերու Փառքի Ազգային Պատկերասրահին մէջ^[10]:

Մահացած է 3 Օգոստոս, 2022-ին։

Պարգեւներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Տամատեան ստացած է բազմաթիւ հեղինակաւոր պարգեւներ։

Միացեալ Նահանգներու նախագահը անձամբ, ճանչնալով ու անդրադառնալով Ռայմոնտ Վահան Տամատեանի ձեռքբերումներուն, 1988-ին ազգային բարձրագոյն շքանշանին արժանացուցած է զինք^[11]:
2001-ին արժանացած է հեղինակաւոր «Lemelson-MIT» մրցանակին, իբրեւ՝ «մարդը, որ յայտնագործեց ՄՌՏ-ն»:
2001-ին Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան ենթակայ Արեւելեան Թեմը «Տարուան մարդ» տիտղոսը շնորհած է։
2003-ին «Վարդանանց Ասպետներ» ամերիկահայ կազմակերպութիւնը «Տարուան Մարդ» տիտղոսը շնորհած է:

Նոպէլեան Մրցանակ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

2003-ին ան Նոպէլեան մրցանակի արժանանար չէ, փոխարէնը ՄՌՏ-ի ոլորտին մէջ իրենց կատարած գիւտին համար Նոպէլեան մրցանակի դափնեկիրներ դարձած են երկու այլ գիտնականներ` Փիթըր Մենսֆիլթ եւ Փոլ Լոտերբուրը, որոնց նորարարութիւնը հիմնուած էր Տամատեանի կատարած գիւտին վրայ: Թէպէտ Նոպէլեան մրցանակին կանոններով, նոյն ոլորտին մէջ կարելի էր մէկէ աւելի դափնեկիրներ ներառել, սակայն Տամատեանի պարագային նման որոշում կայացած չէ:

Գրականութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Gifted Mind: The Dr. Raymond Damadian Story, Inventor of the MRI։ Master Books։ 2015։ ISBN 978-0890518038 (with Jeff Kinley)

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ ^1,0 ^1,1 SNAC — 2010.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Fonar Corp. (FONR) Announces Passing of Chairman Raymond Vahan Damadian — 2022.
↑ «Raymond V. Damadian»։ Lemelson-MIT (անգլերէն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ November 8, 2016-ին։ արտագրուած է՝ July 24, 2021
↑ Damadian R. (1971-03-19)։ «Tumor Detection by Nuclear Magnetic Resonance»։ Science (անգլերէն) 171 (3976): 1151–1153։ ISSN 0036-8075։ PMID 5544870։ doi:10.1126/science.171.3976.1151
↑ Odeblad E., Lindstrom G. (1955-06-01)։ «Some Preliminary Observations on the Proton Magnetic Resonance in Biologic Samples»։ Acta Radiologica։ Original Series, Volume 43 (6): 469–476։ ISSN 0284-1851։ doi:10.1177/028418515504300606
↑ Ռայմոնտ Տամատեան
↑ ^7,0 ^7,1 Wehrum Kasey (04-01-2011)։ «How I Did It: Raymond Damadian»։ Inc.com (անգլերէն)։ արտագրուած է՝ 2021-10-28
↑ Հայ Գիւտարարը
↑ Տամատեանին անձնական ընկերութիւնը
↑ Փայտեան Մարիաննա (20190614T1049+0400)։ «Նոպէլեանի խայտառակութիւնը. թէ ինչպէս հայ գիտնականին նորարարութիւնը ուրիշներուն վերագրուեցաւ:»։ Sputnik Արմենիա (հայերէն)։ արտագրուած է՝ 28-10-2021
↑ Տամատեանին ձեռքբերումները

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q35127_citetype_Q36524_citetype_Q194166"_data-entity-id="Q29861311">SNAC<span_class="wef_low_priority_links">_—_2010.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 SNAC — 2010.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>

[[https://www.streetinsider.com/Corporate+News/Fonar+Corp.+%2528FONR%2529+Announces+Passing+of+Chairman+Raymond+Vahan+Damadian/20425397.html_Fonar_Corp._(FONR)_Announces_Passing_of_Chairman_Raymond_Vahan_Damadian]<span_class="wef_low_priority_links">_—_2022.</span><div_style="display:none"></div>-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Fonar Corp. (FONR) Announces Passing of Chairman Raymond Vahan Damadian — 2022.

[3] «Raymond V. Damadian»։ Lemelson-MIT (անգլերէն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ November 8, 2016-ին։ արտագրուած է՝ July 24, 2021

[4] Damadian R. (1971-03-19)։ «Tumor Detection by Nuclear Magnetic Resonance»։ Science (անգլերէն) 171 (3976): 1151–1153։ ISSN 0036-8075։ PMID 5544870։ doi:10.1126/science.171.3976.1151

[5] Odeblad E., Lindstrom G. (1955-06-01)։ «Some Preliminary Observations on the Proton Magnetic Resonance in Biologic Samples»։ Acta Radiologica։ Original Series, Volume 43 (6): 469–476։ ISSN 0284-1851։ doi:10.1177/028418515504300606

[6] Ռայմոնտ Տամատեան

[:0-7] 7,0 ^7,1 Wehrum Kasey (04-01-2011)։ «How I Did It: Raymond Damadian»։ Inc.com (անգլերէն)։ արտագրուած է՝ 2021-10-28

[8] Հայ Գիւտարարը

[9] Տամատեանին անձնական ընկերութիւնը

[10] Փայտեան Մարիաննա (20190614T1049+0400)։ «Նոպէլեանի խայտառակութիւնը. թէ ինչպէս հայ գիտնականին նորարարութիւնը ուրիշներուն վերագրուեցաւ:»։ Sputnik Արմենիա (հայերէն)։ արտագրուած է՝ 28-10-2021

[11] Տամատեանին ձեռքբերումները

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]