Jump to content

Ռայմոնտ Տամատեան

Ռայմոնտ Տամատեան
Ծնած է 16 Մարտ 1936(1936-03-16)[1][2]
Ծննդեան վայր Նիւ Եորք, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Մահացած է 3 Օգոստոս 2022(2022-08-03)[3][2] (86 տարեկանին)
Մահուան վայր Woodbury, Օյսթեր Բեյ, Նասաու շրջան, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Գերեզման Pinelawn Memorial Park[2]
Քաղաքացիութիւն  Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ և  Ֆրանսա
Գործունէութեան ոլորտ Բժշկական բնագիտութիւն
Կրթութիւն Ճուլիարտ Վարժարան, Ուիսքոնսին Համալսարան և Ալպերթ Այնշթայնի անուան բժշկական քոլէճ
Տիրապետած լեզուներ անգլերէն
Պարգեւներ եւ
մրցանակներ
Արհեստագիտութեան եւ նորարարութեան ասպարէզի ազգային շքանշան, Ազգային գիւտարարներու փառքի սրահ, Լեմելսոնի Պարգեւ և Բաուերի մրցանակ գիտության բնագավառում ունեցած ձեռքբերումների համար?

Ռայմոնտ Տամատեան (16 Մարտ 1936(1936-03-16)[1][2], Նիւ Եորք, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ - 3 Օգոստոս 2022(2022-08-03)[3][2], Woodbury, Օյսթեր Բեյ, Նասաու շրջան, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ) ամերիկահայ գիւտարար։ 1969-ին ստեղծած է բժշկութեան մէջ անփոխարինելի՝ «Magnetic resonance imaging» (MRI) պատկերի ախտորոշման սարքը[4][5][6][7]:

1915-ին փրկուած եւ ԱՄՆ գաղթած Վահան Տամատեանի որդին է:

Տամատեան ծնած է Նիւ Եորք։ Մանկութենէն երազած է երաժիշտ դառնալ։ Ութ տարի յաճախած է Ճուլիարտ երաժշտական դպրոցը։

Հայրը` Վահան Տամատեան (կինը` Օտէթ Եազըտճեան) հազարաւոր հայերու նման Հայոց Ցեղասպանութենէն մազապուրծ՝ ապաստան գտած է Ամերիկայի մէջ:

Դպրոցը աւարտելէ ետք, Ռայմոնտ կրթութիւնը շարունակած է Ուիսքոնսին համալսարանին մէջ,1956-ին ստանալով ուսողութեան վկայական, այնուհետեւ Ալպերթ Այնշթայնի անուան բժշկական քոլէճէն` Մագիստրոսի աստիճան 1960-ին[8]: Ուսման զուգահեռ, Ռայմոնտ եղած է նաեւ թենիսի մարզիչ, ուր ծանօթացած է իր ապագայ կնոջ՝ Տոննա Թերիին։ Ամուսնացած են 1961-ին եւ ունեցած՝ երեք զաւակ։

Ռայմոնտ առաջին անգամ հետաքրքրուած է քաղցկեղով, երբ տաս տարեկան հասակին իր մօրենական մեծ մայրը մահացած է կուրծքի քաղցկեղէ: Զինք կը տանջէր այն միտքը, թէ արդեօք ինչո՞ւ կարելի չէ մարդկային մարմինին շուրջ դնել սարք մը, որուն միջոցով հնարաւոր ըլլայ տեսնել անոր ներքնամասը:

1971-ին, երբ Հարվըրտ համալսարանի ուսանող էր, "Science" ամսագիրին մէջ տպագրած է գիտական յօդուած մը, որուն մէջ կ'ըսէր, որ ուռերը եւ սովորական հիւսուածքները տարբեր ձեւով կ'արձագանգեն կորիզային մագնիսական դաշտին մէջ: Նման եզրակացութեան եկած էր առնէտներու վրայ կատարուած հետազօտութիւններէ ետք, երբ առաջին անգամ բժշկութեան պատմութեան մէջ յաջողած էր իր առաջարկած միջոցին կիրարկումով քաղցկեղ յայտնաբերել առնէտի մը մէջ: Ան համոզուած էր, որ այդ մեքենականութիւնը կրնար օգտագործուիլ մարդոց մէջ քաղցկեղի վաղ ախտորոշման համար:

Տամատեանի հետազօտական հետաքրքրութիւնները զինք կը ստիպեն փորձարկելու (N.M.R.) ուսմունքը, հիւլէական միջուկները մագնիսական դաշտի ենթարկելով՝ հետեւողական յաճախականութիւններով ռատիօ-ալիքներու արտանետում յառաջացնելու համար։

1972-ին առաջարկած է անցնիլ մարդու ամբողջ մարմինի զննման եւ հիւանդութեան ախտորոշման՝ առանց վիրահատական միջոցի[9]։ Ան դիմում մը ներկայացուցած է` հիւսուածքներու մէջ քաղցկեղի յայտնաբերման արտօնագիր ստանալու համար, սակայն դիմումը ներկայացնելէ միայն երկու տարի ետք արտօնագիր ստացած է` մագնիսական ոլորտին մէջ չարորակ նորագոյացութիւններու ախտորոշման համար:

Քանի մը տարի անց, մեթոտը փորձարկած է իր օգնականին վրայ, եւ վերջապէս գիտականօրէն ապացուցած՝ իր համոզումը: «Անոնք զիս խելագար կը համարէին, երբ ես լսարանին կը ներկայացնէի անմիտ թուացող այն գաղափարը, թէ մարդը կարելի է դնել մագնիսի մէջ», հետագային պատմած է:

Անոր յայտնագործութիւնը կը համարուի ամէնէն մեծ յաջողութիւններէն մէկը բժշկական ախտորոշման ոլորտին մէջ: Տամատեանի ներդրումներուն շնորհիւ է, որ մագնիսական տատանումներու պատկերացումը կը դառնայ բժշկութեան մէջ ամէնէն հզօր ու վստահելի ախտորոշման գործիքը:

1978-ին ան ստեղծած է իր անձնական ընկերութիւնը` «Fonar»-ը՝ (Magnetic Resonance Imaging) արտադրութեան համար[8][10]:

1989-ին դարձած է «Ազգային Գիւտարարներու Փառքի Սրահ»ի անդամ: Իր ստեղծած առաջին սարքաւորումը, զոր անուանած է «անսանձելի» («Indomitable»), ի պահ յանձնուած է Ուաշինկթընի Սմիթսոնեան թանգարանին եւ այժմ կը ցուցադրուի Օհայօ նահանգին մէջ գտնուող Գիւտերու Փառքի Ազգային Պատկերասրահին մէջ[11]:

Մահացած է 3 Օգոստոս, 2022-ին։

Տամատեան ստացած է բազմաթիւ հեղինակաւոր պարգեւներ։

  • Միացեալ Նահանգներու նախագահը անձամբ, ճանչնալով ու անդրադառնալով Ռայմոնտ Վահան Տամատեանի ձեռքբերումներուն, 1988-ին ազգային բարձրագոյն շքանշանին արժանացուցած է զինք[12]:
  • 2001-ին արժանացած է հեղինակաւոր «Lemelson-MIT» մրցանակին, իբրեւ՝ «մարդը, որ յայտնագործեց ՄՌՏ-ն»:
  • 2001-ին Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան ենթակայ Արեւելեան Թեմը «Տարուան մարդ» տիտղոսը շնորհած է։
  • 2003-ին «Վարդանանց Ասպետներ» ամերիկահայ կազմակերպութիւնը «Տարուան Մարդ» տիտղոսը շնորհած է:

Նոպէլեան Մրցանակ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

2003-ին ան Նոպէլեան մրցանակի արժանանար չէ, փոխարէնը ՄՌՏ-ի ոլորտին մէջ իրենց կատարած գիւտին համար Նոպէլեան մրցանակի դափնեկիրներ դարձած են երկու այլ գիտնականներ` Փիթըր Մենսֆիլթ եւ Փոլ Լոտերբուրը, որոնց նորարարութիւնը հիմնուած էր Տամատեանի կատարած գիւտին վրայ: Թէպէտ Նոպէլեան մրցանակին կանոններով, նոյն ոլորտին մէջ կարելի էր մէկէ աւելի դափնեկիրներ ներառել, սակայն Տամատեանի պարագային նման որոշում կայացած չէ:

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. 1,0 1,1 SNAC — 2010.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Find A Grave — 1996.
  3. 3,0 3,1 3,2 Fonar Corp. (FONR) Announces Passing of Chairman Raymond Vahan Damadian — 2022.
  4. «Raymond V. Damadian»։ Lemelson-MIT (անգլերէն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ November 8, 2016-ին։ արտագրուած է՝ July 24, 2021 
  5. Damadian R. (1971-03-19)։ «Tumor Detection by Nuclear Magnetic Resonance»։ Science (անգլերէն) 171 (3976): 1151–1153։ ISSN 0036-8075։ PMID 5544870։ doi:10.1126/science.171.3976.1151 
  6. Odeblad E., Lindstrom G. (1955-06-01)։ «Some Preliminary Observations on the Proton Magnetic Resonance in Biologic Samples»։ Acta Radiologica։ Original Series, Volume 43 (6): 469–476։ ISSN 0284-1851։ doi:10.1177/028418515504300606 
  7. Ռայմոնտ Տամատեան
  8. 8,0 8,1 Wehrum Kasey (04-01-2011)։ «How I Did It: Raymond Damadian»։ Inc.com (անգլերէն)։ արտագրուած է՝ 2021-10-28 
  9. Հայ Գիւտարարը
  10. Տամատեանին անձնական ընկերութիւնը
  11. Փայտեան Մարիաննա (20190614T1049+0400)։ «Նոպէլեանի խայտառակութիւնը. թէ ինչպէս հայ գիտնականին նորարարութիւնը ուրիշներուն վերագրուեցաւ:»։ Sputnik Արմենիա (հայերէն)։ արտագրուած է՝ 28-10-2021 
  12. Տամատեանին ձեռքբերումները