Մագաղաթ

Մագաղաթեայ ձեռագիր մատեան

Մագաղաթ (ասորերէն՝ magalləta - գալարուած մատեան), կաշիէ պատրաստուած գրանիւթ։

Մագաղաթը սկսած է գործածուիլ շուրջ 2100 տարի առաջ, Փոքր Ասիոյ Պերկամոն քաղաքին մէջ։ Այս պատճառով ալ, ուրիշ լեզուներով մագաղաթը կը կոչուի Պերկամոն անունէն բխած անուններով (ֆրանս. parchemin, սպան. pergamino)։

Հին Հայաստանի մէջ ամէնէն գործածական գրանիւթը եղած է մագաղաթը, որուն պատրաստութեան համար յատուկ արհեստանոցներ կային մեր գրչութեան կեդրոններուն մէջ (Գլաձոր, Տաթեւ, Կիլիկիա):

Մագաղաթ

Մագաղաթը կը պատրաստէին յատուկ ձեւով մշակելով ու յղկելով մատղաշ անասուններու արջառի, երինջի, գառան, ուլի մորթը։ Հայերէն բազմաթիւ ձեռագիր մատեաններու մէջ պահպանուած են մագաղաթի պատրաստութեան միջոցներ։ Հայկական ամէնէն մեծ մագաղաթէ ձեռագիրը «Մշոյ ճառընտիրն» է (5,3x70,5 սմ՝ 660 (այժմ՝ 620) թերթ), պատրաստուած՝ արջառի եւ երինջի մորթէ։ Իսկ հայերէն ամէնէն փոքր, ձեռագիր գիրքին թերթերը պատրաստուած են նորածին ուլի մորթէ։

Մեր մատենագիրները՝ Մեսրոպ Մաշտոց, Սահակ Պարթեւ, Մովսէս Խորենացի, Գրիգոր Նարեկացի եւ ուրիշներ, իրենց ստեղծագործութիւնները գրած են մագաղաթի վրայ։ «Գրիչ» կոչուող յատուկ մարդիկ այդ ստեղծագործութիւնները կ'ընդօրինակէին եւ կը բազմացնէին մագաղաթէ ուրիշ թերթերու վրայ, իսկ նկարիչները, որոնք «ծաղկող» կը կոչուէին, զանոնք կը պատկերազարդէին։ Յետոյ մագաղաթէ թերթը կը միացնէին, կը կազմէին ու գիրքի կը վերածէին բազմաթիւ վանքերու գրչութեան կեդրոններուն մէջ, ուր կը պատրաստէին մագաղաթը։ Հայերէն հազարաւոր ձեռագիր մատեաններ գրուած են մագաղաթի վրայ։ Անոնց մեծ մասը այժմ պահուած է Մեսրոպ Մաշտոցի Անուան Մատենադարանին մէջ։

Հին հայկական մատենագրութեան մէջ գործածած են բուսական եւ երկաթի երկու տեսակ մելան, որոնք դարեր դիմացած են եւ պահած` իրենց գոյնը: Նշանաւոր է Որդան կարմիր մելանը, որ կոչուած է հայկական ներկ: Կարմիր մելանով գրած են միայն թագաւորներն ու կաթողիկոսները:

Կը պատմուի, թէ Գրիգոր Մագիստրոս Պահլաւունի սովորութիւն ունէր մագաղաթի վրայ գրելու ատեն կտոր մը հաց դնելու իր առջեւ. ատիկա նշան էր, որ ինք ճշմարտութիւնը կը գրէր: «Հացին նայելով` մարդ եօթնապատիկ ճշմարտախօս կը դառնայ», կ'ըսէր ան:

Թուղթի յայտնութենէն ետք

Նախքան թուղթի յայտնութիւնը, կովու եւ ոչխարի մորթէ շինուած մագաղաթը չափազանց դիւրաբեկ նիւթ մըն էր, զոր պատրաստելը սուղ կ'արժէր. հետեւաբար, դպիրներ պարտաւոր էին պայքարիլ անոնց կպած արատներուն դէմ եւ միացնել անոնց մէջ բացուած ճեղքերը:

Երբ մարդիկ գրելու համար կը սկսին օգտագործել թուղթը, մագաղաթը աստիճանաբար գործածութենէ կը դադրի։ Ներկայիս մագաղաթը չի գործածուիր։ Թուղթի վրայ գրելն ու տպագրելը շատ աւելի յարմար է ու աժան։

Աղբիւրներ

Ի՞նչ է Ո՞վ է, 3, Էջ 175:

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։