Հըզպալլա
Հըզպ Ալլահ (արաբերէն՝ حزب الله, բառացի «Աստուծոյ կուսակցութիւն»), շիա իսլամական կուսակցութիւն եւ կազմակերպութիւն Լիբանանի մէջ[1]: Հըզպալլահը կը մատուցէ հասարակական ծառայութիւններ՝ գործակցելով դպրոցներու, հիւանդանոցներու, ինչպէս նաեւ կը կատարէ հողագործական ծառայութիւններ հազարաւոր լիբանանցի շիաների համար եւ զօրաւոր ու կարեւոր դեր կը խաղայ լիբանանեան քաղաքականութեան[2] մէջ: Հըզպալլահը արաբական եւ իսլամական աշխարհի մէջ կը համարուի դիմադրական շարժում[1]: Սակայն քանի մը արեւմտեան երկիրներ, ամբողջութեամբ կամ մասամբ, Հըզպալլահը կը դիտեն որպես ահաբեկչական կազմակերպութիւն[3]:
Հըզպալլահն ստեղծուած է 1982 թուականին որպէս ռազմական կազմակերպութիւն, ի պատասխան Լիբանան ներխուժած Իսրայէլի, նպատակ ունենալով Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ դիմադրել Իսրայէլին[1][4]: Անոր ղեկավարները ներշնչուած են Այաթուլլահ Խումեյնիէն, իսկ զօրքերը մարզուած եւ կազմակերպուած են Իրանի յեղափոխական պահակներու քանակակազմի մը կողմէ[5]:
Հըզպալլահի 1985-ի մանիֆեստը կը նշէ երեք հիմնական նպատակներ.
- վերջ տալ Լիբանանի գաղութաբնակութեան
- արդարութիւն հաստատել Ֆալանժ կուսակցութեան ոճրագործ անդամներու նկատմամբ
- Լիբանանի մէջ հաստատել իսլամական վարչակարգ[6][7]:
Հըզպալլահի ղեկավարները բազմաթիւ յայտարարութիւններ ըրած են Իսրայէլի կործանման վերաբերեալ՝ Իսրայէլը անուանելով «սիոնիստ էութիւն, որ կառուցուած է ուրիշներու հողերու վրայ»[6]:
Հըզպալլահը, որ սկսած է որպէս փոքր ռազմական ոստիկանութիւն, այսօր մեծ կազմակերպութիւն է ունենալով աթոռներ Լիբանանի խորհրդարանին մէջ, ռատիօ եւ արբանեակային հեռուստատեսիլի կայան եւ ծրագիրներ՝ հասարակական զարցագման[8]: Հըզպալլահ զօրաւոր կողմնակցութիւն ունի Լիբանանի շիա բնակչութենէն եւ շահած է մեծ ալիք՝ կողմնակցութեան Լիբանանի այլ բնակիչներէն (սուննի, քրիստոնեայ, տուրզի): 2006-ի Լիբանանի պատերազմէն ետք[9] կրցած է ցոյցեր կատարել հարիւր հազարաւոր մարդոց մասնակցութեամբ[10]: Հըզպալլահը եւ այլ կուսակցութիւններ կազմակերպած են 2006-2008 լիբանանեան քաղաքական ցոյցերը Ֆուատ Սինիորայի կառավարութեան դէմ[11]: Մէկ այլ վէճ Հըզպալլահի թելեքոմի ցանցի պահման իրաւունքի հանդէպ ընդհարումներ տարածուած են Լիբանանի փողոցներու մէջ Հըզպալլահի կողմէ ղեկավարուած ընդդիմադիր զօրքերու եւ կառավարութեան կողմնակիցներու միջեւ։ Ընդհարումները դադրած են Տոհայի համաձայնութենէն ետք,
Հըզպալլահը ստանացած է վեթոյի իրաւունք՝ Լիբանանի խորհրդարանին մէջ։ Նաեւ, ազգային միացման կառավարութիւն կը կազմուի, ուր Հըզպալլահը կ'ունենայ մէկ նախարար եւ տասնմէկ կապինետի աթոռ երեսունի վրայ[2][12]: Հըզպալլահը ներկայիս կը վերահսկէ տասնչորս աթոռ 128-ի վրայ Լիբանանի խորհրդարանին մէջ։
Հըզպալլահը ֆինանսական օգնութիւն կը ստանայ Իրանէն, Սուրիայէն եւ նուիրատուութիւններ լիբանանցիներէ եւ այլ շիաներէ[13]: Կազմակերպութեան ռազմական ուժը նաեւ զօրացած է 2000 թուականներուն[14]:
Կուսակցութեան քարտուղարներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Չկան անկախ աղբիւրներ, որոնք մանրամասնօրէն կը քննարկեն կուսակցութեան կառավարման մեթոտները մինչեւ 1989 թուականը, սակայն շրջանառուող տեղեկատուութիւնը ցոյց կու տայ, որ ղեկավարութիւնը գոլեգդիւ եղած է, քանի դեռ չէր ընտրուած Հըզպալլահի առաջին գլխաւոր քարտուղար Սուպհի ալ-Թուֆէյլին, որ զբաղեցուցած է այդ պաշտօնը 1989-1991թթ. եւ Ապպաս ալ-Մուսաուին ստանձնեց գլխաւոր քարտուղարի պաշտօնը, բայց ան չդիմացաւ աւելի քան ինը ամիս, քանի որ Իսրայէլը սպաննեց զինք 1992 թուականին, իսկ Հասան Նասրալլան ղեկավարեց կուսակցութիւնը անկէ ետք, որ սպաննուեցաւ Իսրայէլի կողմէ 2024 թուականի Սեպտեմբեր 28-ին[15]։
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Jamail Dahr (2006-07-20)։ «Hezbollah's transformation»։ Asia Times։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019-01-25-ին։ արտագրուած է՝ 2007 թ․ հոկտեմբերի 23–ին
- ↑ 2,0 2,1 «Hezbollah (a.k.a. Hizbollah, Hizbu'llah)»։ Council on Foreign Relations։ 2008-09-13։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-09-13-ին։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ սեպտեմբերի 15–ին
- ↑ Goldirova Renata (սեպտեմբերի 17, 2008)։ «MEPs call on EU states to list Hezbollah as terrorist group»։ EUobserver
- ↑ «Who are Hezbollah»։ BBC News։ 2008-05-21։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ օգոստոսի 15–ին
- ↑ Adam Shatz (ապրիլի 29, 2004)։ «In Search of Hezbollah»։ The New York Review of Books։ արտագրուած է՝ 2006 թ․ օգոստոսի 14–ին
- ↑ 6,0 6,1 author unknown։ «The Hizballah Program» (PDF)։ provided by standwithus. com (StandWithUs)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2007-10-29-ին։ արտագրուած է՝ 2007 թ․ հոկտեմբերի 29–ին
- ↑ Stalinsky, Steven. "An Islamic Republic Is Hezbollah's Aim." Archived 2007-11-10 at the Wayback Machine. The New York Sun. օգոստոսի 2, 2006։ Նոյեմբերի 1, 2007.
- ↑ Deeb Lara (2006-07-31)։ «Hizballah: A Primer»։ Middle East Report։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2010-06-20-ին։ արտագրուած է՝ 2006 թ․ հուլիսի 31
- ↑ «Briefing: Lebanese Public Opinion»։ Սեպտեմբեր-հոկտեմբեր 2006։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2007-09-27-ին։ արտագրուած է՝ 2007 թ․ հոկտեմբերի 8–ին
- ↑ "Huge Beirut protest backs Syria." BBC News. մարտի 8, 2005։ Փետրվարի 7, 2007.
- ↑ Ghattas Kim (2006-12-01)։ «Political ferment in Lebanon»։ BBC News։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ օգոստոսի 15–ին
- ↑ National unity government
- ↑ UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (2006-03-29)։ «LEBANON: The many hands and faces of Hezbollah»։ արտագրուած է՝ 2006 թ․ օգոստոսի 17–ին
- ↑ Frykberg MelL (2008-08-29)։ «Mideast Powers, Proxies and Paymasters Bluster and Rearm»։ Middle East Times։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ օգոստոսի 29–ին։ «And if there is one thing that ideologically and diametrically opposed Hezbollah and Israel agree on, it is Hezbollah's growing military strength.»
- ↑ (արաբերեն) حزب الله, 2025-01-09, https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D8%B2%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87, վերցված է 2025-02-17