Հաճընի Հերոսամարտ
Հաճընի հերոսամարտ, Հաճըն քաղաքի հայ բնակչութեան ինքնապաշտպանական մարտերը թուրքական կանոնաւոր զորքերու դէմ։
Նախապատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Հաճընը հայկական քաղաք է պատմական Կիլիկիայի մէջ։ 1915 թ-ի տուեալներով Հաճըն քաղաքի 35.000 բնակիչներէն 30.000-ը հայեր էին։ Սակայն 1915-ի Հայոց Ցեղասպանութեան ժամանակ Հաճընի հայերը բռնութեամբ տեղահանուած եւ աքսորուած են Տէր Զոր, որտեղ անոնց մեծ մասը զոհուած է։ 1918-ին Կիլիկիոյ վրայ հաստատուեցան Անտանտի երկիրներու հսկողութիւնը եւ թուրքական զորքերը դուրս բերուեցան (Մուդրոսի զինադադար) այնտեղէն։ Հաճընի նախկին 30 հազար հայ բնակիչներէն մոտ 8 հազարը վերադարձան։ 1920-ի սկիզբին քեմալականներու ճնշման տակ ֆրանսացիները սկսան զորքերը դուրս բերել Կիլիկիայէն։ Թուրքերը ետեւ ետեւի գրաւեցին Ուրֆան, Այնթապը, Մարաշը, Սիսը՝ դաժան հաշուեհարդար տեսնելով տեղի հայ բնակիչներուն հետ։
Ինքնապաշտպանութեան նախապատրաստումը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Զգալով վերահաս վտանգը Հաճընի հայերը իրենց կառավարիչ, փաստաբան Կարապետ Չալեանի նախաձեռնութեամբ կազմեցին ինքնապաշտպանութեան բարձրագոյն խորհուրդ (նախագահ՝ Հաճընի հոգեւոր առաջնորդ Պետրոս Սարաճեան)։ Պաշտպանութեան հրամանատար նշանակուեցաւ զորավար Անդրանիկ Օզանեանի զինակից, սպա Սարգիս Ճեպեճեանը, տեղակալ՝ Արամ Թերզեանը։ Կազմակերպուեցաւ 4 վաշտ (հրամանատարներ՝ Կ. Օղուլլուքեան, Մ. Շխըրտմեան, Մ. Մանասեան, Վ. Ալթունեան), 60 հեծեալից բաղկացած ձիաւորներու (հրամանատար Պ. Թերզեան)։ Ստեղծուեցան Կարմիր խաչի կազմակերպութիւն, պաշտպանութիւնը ապահուող այլ մարմիններ։ 16-50 տարեկան տղամարդկանց բաժնուեցաւ 132 հրացան, հետագային եւս՝ 300 հրացան եւ 200 ռումբ։ Հաճընը եւ շրջակայքը բաժնուեցան պաշտպանական 4 շրջանի, փորուեցան խրամատներ, կառուցուեցան դիրքեր եւ այլ ամրութիւններ, քաղաքին մէջ մտցուեցաւ պարետային ժամ։ Ֆրանսացի զինուորական ներկայացուցիչները բաւարարուեցան մի քանի հարիւր հրացան տալով, եւ միաժամանակ թուրքերուն տեղեակ պահեցին հայերու ինքնապաշտպանական քայլերուն մասին։
Հարձակման նախապատրաստում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Քեմալական պատուիրակները հաճընցիներու դէմ կը տրամադրէին շրջակայքի թուրք եւ քուրտ բնակչութեան, հրահրում ընդհարումներ։ Քաղաքամերձ գիւղերու վրայ թուրքերու աւազակային հարձակումէն ետք, 9 Մարտ-ին հաճնցիները պատուիրակութիւն ուղարկեցին Կիլիկիոյ գլխաւոր կառավարիչ նահանգապետ Պրեմոնի մոտ՝ խնդրելով օգնութիւն եւ զէնք, սակայն մերժում ստացան։ Գրաւելով շրջակայ գիւղերը եւ կտրելով բնակիչներուն՝ թուրքերը շարժեցան դէպի Հաճըն։
Հերոսամարտը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
17 Մարտ-ին թուրքական զորքերու հրամանատար Քոզան օղլու Տողանը Հաճնի պաշտպանութեան ղեկավարներուն ներկայացուց վերջնագիր՝ պահանջելով հանձնել քաղաքին մէջ գտնուող նախկին կամաւորներուն, 1000 հրացան եւ ուղարկել 3 բանագնաց՝ իբր խաղաղութիւն հաստատելու նպատակով։ Հայերը մերժեցին վերջնագիրը, 1 Ապրիլ-ին թուրքերը անցան հարձակման, քաղաքը գրեթէ շրջապատուեցաւ։ 10 Ապրիլ-ին թուրքական զորքը գրոհեց Գոփուշ կոչուող թաղամասի վրայ, իսկ 12-ին՝ Կիլիկիա թաղամասի եւ Սուրբ Յակոբ վանքի ուղղութեամբ։ Կատաղի մարտերէն ետք գրաւեցին վանքը, սակայն լիակատար շրջապատման մէջ քաղաքը հերոսաբար կը պաշտպանուէր։ Ծանր մարտերը շարունակուեցան մինչեւ Յուլիս 12-13-ը, երբ թուրքական հրամանատարութիւնը փորձեց բանակցութիւններու միջոցով ծունկի բերել հաճընցիներուն, սակայն՝ ապարդիւն։ 5 Օգոստոս-ին մոտ 200 կամաւորներ Կայծակ Արամի (Թերզեան) ղեկաւարութեամբ աննկատ մոտեցան թուրքական դիրքերուն, ոչնչացուցին ամբողջ դասակ մը, գրաւած ծանր հրանոթը տեղափոխեցին Հաճընի հրապարակ եւ կրակ բացին թուրքերու վրայ։ 20 Սեպտեմբեր-ին պաշտպանները գրաւեցին Ռումլու գիւղը։ Ստանալով համալրումներ՝ թուրքական զորքերը աստիճանաբար սեղմեց օղակը։ Մուստաֆա Քեմալի հրամանով թուրքական զորքերը 14 Հոկտեմբեր-ին անցան նոր հարձակման, 15 Հոկտեմբեր-ին գրաւեցին Հաճընը, հրկիզեցին այն եւ կոտորեցին 6000 հայերու։ Միայն 365 հոգի յաջողեցան դուրս գալ շրջապատումէն։ Հաճընի հերոսամարտը թուրքական ջարդարարներու դէմ հայ ժողովուրդի մղած պայքարի հերոսական էջերէն է։
Տե՛ս նաեւ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մասը վերցուած է Հայկական համառօտ հանրագիտարանէն, որու նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի մէջ։ 
|