Հալէպի բերդը

Հալէպի բերդ, հազարամեայ ամրոց, կառուցուած է միջնադարուն։ Կը համարուի աշխարհի ամենահին եւ ամենամեծ միջնաբերդերէն մէկը։ Բլուրը կառուցուած է Ք.ա. 3–րդ հազարամեակին։

Բնակավայրը պատմութեան ընթացքին գրաւուած է շատ մը երկիրներու եւ կամ կայսրութիւններու կողմէ․ Հայաստան, Յունաստան, Բիւզանդական կայսրութիւն, Մամլուքեան եւ Այյուպեան սուլթանութիւններ, Օսմանեան Կայսրութիւն։ Ներկայիս կանգուն մնացած են Այյուպեան ճարտարապետութեան շինութիւնները։ 2000 թուականին Աղա խանի մշակութային հաստատութիւնն ու հնագոյն խմբակը պահպանելու համար կատարուեցան համապատասխան գործողութիւններ։

2012 - 2016 թուականներուն, Հալէպի Կռիւին ժամանակ, բերդը լուրջ վնասներ կ'ունենայ։

20 մ․ խորութեամբ եւ 30 մ․ լայնք ունեցող խրամ մը Միջնաբերդը կը շրջապատէ։

Բերդը կը գտնուի քաղաքի կենդրոնը։ 1986 թուականին ընդգրկուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ–ի համաշխարհային ժառանգութեան ցանկին մէջ։

Պատմական անդրադարձ

Հալէպը Եամհատ թագաւորութեան մայրաքաղաքը կը դառնայ «Հատատին Քաղաք» անունով (Ք․ա․ 2-րդ հազարամեակ)։ Ապա յաջորդաբար կ'իյնայ Ասորիներուն իշխանութեան տակ (Ք․ա․ 8-րդ - Ք․ա․4-րդ դար), Բաբելոնի եւ Պարսիկներուն (Ք․ա․ 539–333)։ Հետագային մաս կը կազմէ Մեծն Աղեքսանտրի հիհմնած կայսրութեան։

Մեծն Աղեքսանտրի մահէն ետք, Հռոմէացիները կը նուաճեն Սելեւկեան կայսրութիւնը, (Ք․ա․ 64)։ Բերդը կը շարունակէ բնակչութեան կրօնական կեդրոնը ըլլալ։ 395-ին, Հռոմէական կայսրութեան բաժանումով, բերդը Հռոմէական արեւմտեան կայսրութեան իշխանութեան (Բիւզանդական կայսրութիւն) տակ կ'անցնի։

Իսլամական ջոկատներ շրջանը կը գրաւեն 636-ին։ Համտանիներու հարստութեան (حمدانيون) Սէյֆ ալ Տաուլա իշխանը քաղաքը կը գրաւէ 944-ին։ Հալէպի տնտեսութիւնը կը բարգաւաճի։ 962-ին բիւզանդացիները Հալէպ կ'արշաւեն։ Կը յաջորդէ անորոշութեան եւ անկայունութեան շրջան մը։ Հալէպ բիւզանդացիներուն եւ Պետեուիններուն յարձակումներուն ենթակայ է։

Խաչակիրներու արշաւանքներուն ընթացքին, բերդը իր դիրքին պատճառով յաճախակի յարձակումներու թիրախ կը դառնայ։ Զենգիտ իշխան Իմադ ատ-Տին Զենկի եւ անոր յաջորդող զաւակը՝ Նուր ատ-Տին (1147-1174) կը յաջողին միացնել Հալէպը եւ Դամասկոսը եւ խաչակիրները Հալէպէն դուրս դնել։ Անոնք կը զօրացնեն բերդը, կ'ամրացնեն քաղաքին պարիսպները։ Բերդը կ'ունենայ համբաւաւոր բանտարկեալներ, ինչպէս օրինակ՝ Եդեսիոյ Կոմս Ժոզելին Բ․ (բերդին մէջ կը մահանայ), Շաթիյոնի Րայնալտ իշխանը եւ Երուսաղէմի թագաւոր Պալտուին Բ․ (երկու տարի բերդին մէջ բանտարկուած կը մնայ)։

Սալահետինի զաւակը՝ Ալ Զահիր ալ Ղսղի, 1193 - 1215 իշխանութեան ժամանակ, բերդը կը վերանորոգուի, կ'ամրացուի եւ նոր կառոյցներով կը հարստանայ (1213)․ միջնաբերդի կը վերածուի։ Բերդը կը դառնայ արքունիքին կեդրոնը։ Կ'ընդգրկէ պալատներ եւ բաղնիքներ, կրօնական կառոյցներ՝ մզկիթ եւ սրբարաններ, զինուորական կառոյցներ, եւայլն։

1260-ին Մոնկոլական արշաւանքներուն ընթացքին, բերդը կ'աւերուի, սակայն Մեմլուքները նոյն տարին կը տիրանան անոր եւ 1292-ին բերդը վերակառուցուած է, տալով անոր ներկայ պատկերը։

1400-ին Թամերլանի յարձակումները բերդին մեծ վնասներ կը պատճառեն։ Միջնաբերդը կը վերանորոգուի Մեմլուքներէն եւ ապա Օսմանցիներէն, երբ 1516-ին Հալէպը կը գրաւեն։

1822-ի պատահած երկրաշարժին պատճառով միջնաբերդը կը վնասուի եւ 1850 - 1851 տարիներուն անգամ մը եւս կը վերակառուցուի։

Սուրիոյ միջ-քաղաքացիական պատերազմին ընթացքին, միջնաբերդը բանակին ռազմական կեդրոնը կը հանդիսանայ։ Միջնաբերդէն կարեւոր մաս մը կը քանդուի, երբ ընբոստներու բանակը Հին Հալէպին մէջ գտնուող ներքնուղի մը կը պայթեցնէ։