Խալիպեան Վարժարան
Խալիպեան Վարժարան, Խալիպեան ուսումնարան, հիմնուած է 1858 թուականին, Թեոդոսիամ (Ղրիմ), Յարութիւն Խալիպեանի հատկացրած միջողներով, Գ. Այվազովսկի (Այվազեան) նախաձեռնութեամբ։ Պահպանուած է Նոր Նախիջեւան մեծահարուստ վաճառական Յարութիւն Խալիպեան նուիտարութիւնները, եկեղեցական գումարները եւ սովորողներուն, Ֆրանսերէն եւ թուրքերէն, հաւասարապէս նաեւ այն բոլոր առարկաները, որոնք Ռուսաստան եւ Եւրոպա կազմած են գիմնազիական միջնա-Խալիպեան վարժարանը կարգ կրթութեան հիմունքները (թուաբանութիւն, երկրաչափութիւն, պատմութիւն, աշխարհագրութիւն, Քիմիագիտութիւն, բնագիտութիւն, կրօն, նկարչութիւն, գեղագրութիւն, մարմնամարզութիւն են)։ Թուրքերը դասաւանդած են արեւմտահայ, իսկ ռուսերը՝ արեւելահայ երեխաներու համար։ Ուսումնարանի ընդհանուր կառավարն է իրակացնել վերատեսուչ Գ. Այվազովսկին։
Խալիպեան վարժարանը գիշերօրթիկ էր, տեղաւորուած էր մասնաւոր շենքը։ Ունէր ձրիավարժ, թոշակաւոր եւ կիսաթոշակաւոր աշակերտներ։ Պահուած էր եկեղըցի գումարները, Խալիպեան մուծումներով եւ աշակերտների վճարումներով։ Չէր ենթարկուէր լուսաւորութեան մինիստրութեան։ Առաջին ուսումնական տարած ունէր 39 աշակեր, 1860-1861 թուականին՝ 139, 1862-1884 թուականին՝ 92, 1866-1867 թուականին՝ 62։ Դասընթացքը բաժանուած է 6 դասարանի։ Խալիպեան վարժարանի աշակերտները ստանած էին գիմնազիական կրթութիւն։ Դասաւանդած էին հայերէն, ռուսերէն, ֆրանսերէն, թուրքերէն, թուաբանութիւն, երկրաչափութիւն, պատմութիւն, աշխարհագրութիւն, կրօն, նկարչութիւն, գեղագրութիւն, մարմնամարզութիւն, բնագիտութիւն, քիմիագիտութիւն։
Վերատեսուչները եղած են Գ. Այվազովսկին, Ս. Տիգրաեանը (1865 թուականին)։ 1860-1861 թուականին Խալիպեան վարժարանը գործած էր մեծահասակ կանանց եւ տղամարդկանց գիտելիքներ հացորդելու լսարան։ 1862 թուականին Խալիպեան վարժարանի համար շենք կառուցուած է։ Խալիպեան վարժարանն ունէր հիւանդանոց, տպարան (հրատարակուած են դասագրքեր, գեղ., պատմական, թարգմանական եւ եկեղեցական գրականութիւն)։ 1865 թուականին նուազած է վարժարանի աշակերտների թիւը։ Փակած է 1871 թուականին։
Գրականութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Այվազեան Գ., Պատմութիւն Խալիպեան ուսումնարանի ազգիս հայոց (1858-1871), Տփխիս, 1880։
- Միքայելեան Վ. Ա., Ղրիմի հայկական գաղութի պատմութիւն 0801-1917), Ն. 1970, էջ 287-303