Անիմիզմ

Անիմիզմ, աշխարհի հնագոյն կրօններէն մէկը եղած է բնութեան պաշտամունքը, որ իրեն տրուած է “Animism” անունը: Մարդիկ նախքան հասնելու եւ հասկնալու ճշմարիտ Աստուծոյ գաղափարը, պաշտամունքի առարկայ դարձուցած էին իւրաքանչիւր տարր, որ կը գտնուի բնութեան մէջ, ինչպէս օրինակ՝ արեւը, հովը, անձրեւը, փոթորիկը, տարուան եղանակները եւ այլն:

Ծագումը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Բիւզանդ Եղիայեան, բնութեան պաշտամունքը առած է հետեւեալ վերնագիրին տակ. «Տեսութիւններ Կրօնքի Ծագման Մասին»: Ան նախքան ենթավերնագիրներուն մասին խօսիլը, ընդհանուր ակնարկ մը կը նետէ, թէ ինչպէս սկիզբ առած է կրօններու ծագման հարցին քննարկումը:

Ան մեզի կը բացատրէ, թէ նախապէս աստուածաբաններ եւ բարոյագէտներ, կը հաւատային, որ մարդ ծնած է կրօնքով եւ յատուկ ժամանակներով աստուածային պատգամով, զարգացած է: Մէջբերելով Պօղոս Առաքեալին եբրայեցիներուն գրուած նամակը մեզի կը հաստատէ, թէ ինչպէս Քրիստոս յայտնուեցաւ այդ ժամանակներուն եւ կատարեց աստուածային ծրագիրը:

Ի. դարուն տեղի ունեցած յառաջդիմութիւնները, նաեւ կը զարգացէ, թէ ինչպէ՛ս կրօններ յայտնուած ու տարածուած են:

Գալով, “The Religions Book"-ին հեղինակները մեր ուշադրութեան կը յանձնեն “Ainu” բառը, որ ըստ տուեալ բացատրութեան կը նշանակէ մարդ արարած եւ կ'ակնարկէ Ճափոնի բնակիչներուն: Այս մէկը տեսնելով կը հասկնանք, թէ «Անիմիզմ» կրօնքը սկիզբ առած է Ճափոնէն՝ Ք.Ա. 11-րդ հազարամեակին:

Տեսութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Բիւզանդ Եղիայեան անգամ մը եւս պատմական ակնարկ մը կը նետէ Ի. դարու նշանաւոր իմաստասէրներէն՝ Օկիւսթ Քոնթ (August Compte)-ի արտայայտութեան, թէ անցեալին մարդիկ բնութեան մէջ գտնուող եւ բնութեան կապուող իւրաքանչիւր տարրին ետին աշխատող ոգի մը կը տեսնէին: “The Religions Book”-ին հեղինակներն ալ նոյն բանը կ'ըսեն եւ կը հաստատեն: Ըստ Քոնթ իմաստասէրին, կը գրէ Բիւզանդ Եղիայեան, մարդոց աստուածաբանութեան ժամանակը կը սկսի ֆէթիշիզմով եւ կ'ըսէ, թէ մարդն ու բնութիւնը նոյնն են, սակայն անոնց աշխատելու սաստկութիւնը տարբեր: Ան նաեւ կու տայ Քոնթին կատարած եզրակացութիւնը, ըստ որուն, ֆէթիշիզմը հիմն է աստուածաբանութեան: “The Religions Book”-ի հեղինակներուն մօտ, այս մասին բնաւ ակնարկութիւն չենք տեսներ: Այս տեսութեան բուն ռահվիրան եղաւ Edward E. Tylor իր գիրքին՝ «Primitive Culture»-ին մէջ ըսելով, թէ բնութիւնը կը գործէ, որովհետեւ իւրաքանչիւր տարրին ետեւ, մարդուն նման, կայ գործող եւ գիտակից ոգի մը: Բիւզանդ Եղիայեան նաեւ կը հաստատէ, թէ հակառակ այն իրողութեան, որ բնապաշտութիւնը ընդհանրացած երեւոյթ մըն էր նախա-Քրիստոսեան ժամանակներուն, սակայն պայման չէ, թէ ան եղած ըլլար կրօնքի սկզբնական վիճակը: Ասոր հետ միաժամանակ, կար նաեւ նախահայրերու ոգիներուն պաշտամունքը, որուն մասին կ'իմանանք Սըր Ճոն Պուլոքի (Sir John Bullock) գիրքին «Origin of Civilization»-ին մէջ, գրուած 1870 թուականին: Խօսելով ոգիներու մասին, ըստ “The Religions Book”-ի հեղինակներուն, ֆիզիքական եւ հոգեկան աշխարհները բաժնուած են թափանցիկ մաշկով մը: Նախահարց ոգիներուն պաշտամունքին գծով կայ նաեւ Herbert Spencer-ի տեսութիւնը, թէ ոգիները կ'ապրին մարդոց մէջ: Ուստի, Թայլըրի եւ Սփէնսըրի տեսութիւնները կը տարբերին հետեւեալ կէտին մէջ. մէկը (Սփէնսըր) ոգիները կը տեսնէ մարդոց մէջ, իսկ միւսը (Թայլըր)՝ բնութեան մէջ գործող տարրերուն մէջ: Յիշեալ իմաստասէրներուն կամ ընկերաբաններուն մասին, ոչ մէկ ակնարկութիւն կատարուած է “The Religions Book”-ի հեղինակներուն կողմէ: Բիւզանդ Եղիայեան, իր գիրքին մէջ նշած է թէ այս կրօնքը ապրողներու երջանկութենէն աւելի չէ կապուած մեռելներու պաշտամունքին: Այս գիծին զուգահեռ, մարդու մեծագոյն գիւտը եղաւ ինքնիր ներքին անձին ճանաչումն ու յայտնաբերումը, որուն պահպանութիւնն ու երջանկութեան ապահովութիւնը տեսաւ կրօնքին մէջ: Վերադառնալով “The Religions Book”-ին, անոր մէջ մեզի կ'ըսուի թէ մարդ արարածս ոգիի մը բնակարանն է պարզապէս: Ուստի, ոգիները անմահ են: Ոգիները եւ աստուած կը կազմեն kamuy կոչուած բան մը[1]:

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Բիւզանդ Եղիայեան, «Կրօնքներու Պատմութիւն», 2005, Անթիլիաս: