Ալեքսանդր Սպենդիարեան
 | |
| Ծնած է | 1 Նոյեմբեր 1871 |
| Ծննդավայր | Քախովքա, Ռուսիոյ կայսրութիւն |
| Մահացած է | 7 Մայիս 1928 (56 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Անդրկովկասի ԽՖՍՀ, Խորհրդային Միութիւն[1] |
| Քաղաքացիութիւն |
 Ռուսական Կայսրութիւն Ռուսական Հանրապետութիւն.svg){kind=spacer} Անդրկովկասի ԽՖՍՀ.svg){kind=small} Խորհրդային Միութիւն |
| Ուսումնավայր |
Մոսկուայի պետական համալսարանի իրաւաբանական բաժին Երեւանի Կոմիտասի անուան պետական երաժշտանոց Սիմֆերոպոլի գիմնազիա? |
| Տեսակ | օփերա |
| Մասնագիտութիւն | Երգահան եւ խմբավար |
| Ծնողներ | հայր՝ Afanasij Spendiarov? |
| Երեխաներ | Թաթիանա Սպենդիարովա |
Ալեքսանդր Աթանաս Սպենդիարեան (1 Նոյեմբեր 1871, Կախովկա, Ռուսիոյ կայսրութիւն - 7 Մայիս 1928, Երեւան), երգահան, հայ դասական երաժշտութեան մեծ վարպետներէն մին։
Կեսագրութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ծնած է Տավրիկեան նահանգի Դնեպրովեան գաւառի Կախովկա աւանը (այժմ` Ուքրանիոյ Խերսոնի մարզ)[2]: Նախնիները սերած են Հայաստանի հին մայրաքաղաք Անիէն: Մանկութիւնն ու պատանեկութիւնը կ'անցին Սիմֆերոփոլի մէջ։ Ստեղծագործական կարողութիւնները երաժշտութեան, նկարչութեան եւ բանաստեղծութեան նկատմամբ ի յայտ կու գան մանուկ հասակէն: Երաժշտական ունակութիւնները ան ժառանգած է մօրմէն, որ յաճախ կը սիրէր հայկական մեղեդիներ նուագել[3]:
1882-1890 իր տարրական ու միջնակարգ կրթութիւնը կը ստանայ Սիմֆերոփոլի գիմնազիային մէջ։ 1890-1895 կը յաճախէ Մոսկուայի պետական համալսարանը: Մէկ տարի կ՛ուսանի բնագիտութեան հիմնարկին մէջ, ապա կը տեղափոխուի իրաւաբանութեան հիմնարկ:
Կը նուագէ ուսանողական նուագախումբին մէջ` իբրեւ առաջին ջութակ: Ուսանողական այդ տարիներուն, զուգահեռաբար, շարունակած է ջութակի իր դասերը մեծ թատրոնի դերասան Պեկարսկիի եւ երաժշտական յօրինումի տեսութեան դասերը` ռուս երաժիշտ ու ազգագրագէտ Ն. Ս. Կլենովսկիի մօտ: Իսկ 1896-1900 երաժշտական յօրինումի անձական դասեր առած է ռուս մեծահռչակ երաժիշտ Ն. Ռիմսկի-Կորսակովի մօտ:
1901-ին Սպենդիարեան կը տեղափոխուի Եալթա` ամուսնանալով Վարվարա Մազիրովային հետ: Հայրը Ալեքսանդրի ընտանիքին կը նուիրէ առանձնատուն մը, որ ժամանակին եղած էր Սերպիոյ Նաթալիա թագուհիին ամառնային նստավայրը:
1916-ին Սպենդիարեան կը ծախէ Եալթայի առանձնատունը եւ ընտանիքին հետ կը տեղափոխուի Սուտաք` ապրելու իր ամառանոցին մէջ:
1901-1917 կը հաստատուի ու կ'ապրի Ղրիմի մէջ` ծաւալելով ստեղծագործական, խմբավարական, մշակութային եւ հասարակական աշխուժ գործունէութիւն: Այս շրջանին կը հաստատուին իր բարեկամական մտերմիկ յարաբերութիւնները Չեխովի, Կորքիի, Ռեփինի, Ռախմանինովի, Շալեափինի, Քուփրինի, Կլազունովի, Լեատովի, Քիւիի, Արենսքիի, Պլումենֆելտի եւ Զպրուեւայի արժէքով մեծերու հետ, որոնք յաճախ կը հիւրընկալուէին Սպենդիարեաններու Եալթայի առանձնատան մէջ:
Ղրիմի մէջ իր ունեցած ստեղծագործական բեղուն գործունէութեան շրջանին է նաեւ, որ Սպենդիարեան 1917-ին կը ձեռնարկէ, Ամենայն Հայոց բանաստեղծ Յովհաննէս Թումանեանի «Թմկաբերդի առումը» երկարաշունչ բանաստեղծութեան հիման վրայ, «Ալմաստ» օփերայի ստեղծումին, որ աւարտուն տեսք կը ստանայ միայն 1923-ին[4]: «Ալմաստ»-ը կ՛ըլլայ Ալեքսանդր Սպենդիարեանի երաժշտական ժառանգութեան եւ ստեղծագործական ուղիին զարգացման գագաթնակէտը[5]:
Հայկական ազգային ինքնուրոյն օփերային արուեստի զարգացման առումով, «Ալմաստ»-ը կը նշանաւորէ հիմնական ու կարեւոր դարձակէտ մը: Իր արհեստավարժ-մասնագիտական կատարելութեամբ, երաժշտական-թատրերգական յագեցուածութեամբ, ինչպէս եւ ձեւի, բովանդակային խորքի ու երաժշտական արտայայտչամիջոցներու վարպետութեամբ, կոթողական այս ստեղծագործութիւնը կը հասնի դասական կատարելութեան` իր արժանի տեղը գրաւելով համաշխարհային օփերային արուեստի լաւագոյն նմուշներու շարքին:
1924-ին Հայաստան տեղափոխուելէ ետք, Սպենդիարեան կը ձեռնարկէ երաժշտական մշակոյթի զարգացման լայնածաւալ աշխատանքներու: Իր ջանքերով Երեւանի երաժշտանոցին մէջ կը հաստատուի առաջին նուագախմբային դասարանը եւ կը կազմակերպուի առաջին սիմֆոնիք նուագախումբը, որուն անդրանիկ համերգը անձամբ կը ղեկավարէ Ալ. Սպենդիարեան ինք:
1926-ին մեծ երաժիշտը կ'արժանանայ Հայաստանի «ժողովրդական արթիսթ»-ի եւ Երեւանի երաժշտանոցի «առաջին փրոֆեսէօր»-ի կոչման:
Ստեղծագործական ժառանգութիւնը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ան հայոց սերունդներուն կը կտակէ ստեղծագործական հարուստ եւ բազմաժանր ժառանգութիւն մը.
Օփերա
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Մէկ օփերա` «Ալմաստ»-ը։
Սիմֆոնիք երկեր
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- «Երեւանեան էտիւդներ» (1925),
- «Ղրիմեան էսքիզներ» (1903-1912),
- «Երեք արմաւենի» սիմֆոնիք պատկեր (ըստ Մ. Լերմոնտովի – 1905),
- «Էտիւդ հրէական թեմաներով»,
- «Կոնցերտային նախերգանք» (1900),
- «Կոնցերտային վալս»։
Սենեկագործիքային երկեր
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- «Կանտաբիլէ», «Պրելիւդ»` լարային քառեակի համար,
- «Վալս», «Բարկարոլա», «Մենուետ»` «Սկերցօ», ռոմանսներ, ձայնային-գործիքային երկեր: Իր երեք ստեղծագործութիւններուն համար` «Երեք արմաւենի» սիմֆոնիք պատկեր 1908-ին, «Բեդա քարոզիչը» առասպելը 1910-ին եւ «Մենք կը հանգստանանք» մելոդեկլամացիան 1912-ին, Սպենդիարեան արժանացած է Գլինկայի անուան մրցանակի:
Ան կը գրէ ստեղծագործութիւններ նաեւ նուագախումբերու համար:
Յայտնի են ազատութեան պայքարի համար որպէս կոչ հնչող Խաչատուր Աբովեանի «Վէրք Հայաստանի»-ի ներշնչումով գրուած «Այնտեղ, այնտեղ, դէպ վեր այն դաշտը» երաժշտական ստեղծագործութիւնը, «Առ Հայաստան» եւ այլն:
Սպենդիարեան անգնահատելի աւանդ կ՛ունենայ հայկական ազգային երաժշտական յօրինման դպրոցի եւ անոր ոճական ինքնատպութեան ձեւաւորման գործին մէջ։ Ան արդարօրէն կը համարուի նաեւ հայկական սիմֆոնիզմի հիմնադիրը:
Մահը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ալեքսանդր Սպենդիարեան կը մահանայ Երեւան, 1928-ի Մայիս 7-ին, թոքերու բորբոքման պատճառով:
Ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանեանի առաջարկով Սպենդիարեանի մարմինը կ'ամփոփուի արդէն նախագծուած Ժող-տան (ներկայիս օփերային թատրոն) յարակից պուրակին մէջ:
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ Спендиаров Александр Афанасьевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ ALEXANDER SPENDIARYAN (1871-1928)(անգլերէն)
- ↑ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՍՊԵՆԴԻԱՐԵԱՆ 1871-1928[permanent dead link]
- ↑ ALEXANDER SPENDIARYAN Archived 2017-10-23 at the Wayback Machine.(անգլերէն)
- ↑ Ալեքսանդր Սպենդիարեան (1871-1928). Հայ Դասական Երաժշտութեան Մեծատաղանդ Դրօշակիրը