Տառադարձութիւն (Լեզուաբանութիւն)
Տառադարձութիւն (անգլերէն՝ transcription) կը նշանակէ գրութեան համակարգի մը մէջ հնչիւններ մէկ այլ համակարգի փոխադրելու գործընթացը։ Ասիկա կը տարբերի գրադարձութենէն (անգլերէն՝ transliteration), որ կը կեդրոնանայ տառերու գրաւոր ձեւին, այլ ոչ թէ անոնց հնչման վրայ։[1]
Տառադարձութիւնը լեզուաբանութեաան մէջ գործողութիւն մըն է․ որեւէ լեզուի մը բառերուն արտասանութեան գրի առնելը այլ լեզուի մը այբուբենով, կամ ընդունուած յարմար նշաններով։ Գրի առնուած տառերուն աղբիւրը կարող է ըլլալ կամ արտասանութիւնը (խօսք կամ նշաններու լեզու), եւ կամ ուրիշ լեզուի մը այբուբենով նախագոյ եղած բնագիր մը։[2] Տառադարձութիւնը որեւէ անուն կամ բառ այլ լեզուով մը կարելի հարազատութեամբ արձանագրելու արուեստն է: Հայերէնի պարագային՝ տուեալ օտար անունին մեսրոպեան այբուբենով արձանագրութիւնն է:[3]
Արեւմտահայերէնի եւ Արեւելահայերէնի տարբերութիւնները
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Արեւմտահայերէնը եւ արեւելահայերէնը կը տարբերին իրենց հնչիւնակարգերով, հետեւաբար տառադարձութեան եւ գրադարձութեան մօտեցումներուն մէջ ալ կան էական տարբերութիւններ։ Արեւմտահայերէնի հնչիւնակարգը սկսած է զարգանալ շուրջ հազար տարի առաջ, հաւանաբար արեւմտեան լեզուներու հետ շփումներու հետեւանքով՝ նախ յունարէնի հետ, ապա ԺԱ. դարէն սկսեալ՝ միջնադարեան ֆրանսերէնի հետ։[1]
Այս հնչիւնական տարբերութեան պատմական պատճառները ամբողջապէս բացայայտուած չեն, մասնաւորապէս բաղաձայններու շրջափոխութեան (consonant shift) երեւոյթին կապակցութեամբ։[1]
Յատուկ անուններու տառադարձութիւնը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Յատուկ անուններու տառադարձութեան հարցը կը ներկայացնէ յատուկ մարտահրաւէրներ արեւմտահայերէնի համար։[1]
Պատմական մօտեցում
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Արեւմտահայերէնը հնադարեան եւ միջնադարեան անունները կը գրէ աւանդական ձեւով, ինչպէս որ կը գրուէին գրաբարով մինչեւ ԺԹ. դար, օրինակ՝ «Պղատոն» յունարէն Plato-ի համար։[1]
Արդի մօտեցումներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Արդիական շրջանի յատուկ անուններու պարագային, արեւմտահայերէնը կը վարանի երկու մօտեցումներու միջեւ՝
- Արեւմտահայերէնի հնչիւնակարգին հետեւիլ - Այս մօտեցումը կը յարգէ արեւմտահայերէնի հնչիւնական օրէնքները, օրինակ՝ Kant կը գրուի «Քանթ»։
- Արեւելահայերէնի հնչիւնակարգին հետեւիլ - Այս պարագային Kant կ'արտագրուի «Կանտ», Bergson՝ «Բերգսոն»։[1]
Ներկայ իրավիճակը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ներկայիս, հայաստանեան հրատարակութիւններու մէջ, եւ որոշ սփիւռքեան հրատարակութիւններու մէջ ալ, յատուկ անունները յաճախ կը գրուին արեւելահայերէնի հնչիւնակարգին համաձայն։ Այս երեւոյթը կապուած է մշակութային-քաղաքական գործօններու հետ, մասնաւորապէս՝ Հայաստանի մէջ արեւմտահայերէնի ներկայացման եւ ընկալման առանձնայատկութիւններուն։[1]
օրինակներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Իմաստասիրական (Փիլիսոփայական) եզրոյթներ՝ «Պղատոն» (արեւմտահայերէն) եւ «Պլատոն» (արեւելահայերէն)
- Ժամանակակից իմաստասէրներ՝ Kant-ը «Քանթ» (արեւմտահայերէն հնչիւնակարգով) կամ «Կանտ» (արեւելահայերէնի հնչիւնակարգով)
- Ֆրանսացի մտածողներ՝ «Ֆուկօ», «Պլանշօ», «Ագամպէն», «Պենիամին» (արեւմտահայերէն) եւ «Ֆուկո», «Բլանշո», «Ագամբեն», «Բենիամին» (արեւելահայերէն)[1]
Մշակութային եւ քաղաքական չափումները
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Տառադարձութեան հարցը զուտ լեզուաբանական երեւոյթ չէ, այլ ունի նաեւ մշակութային եւ քաղաքական չափումներ։ Այս երեւոյթը կապուած է նաեւ հայերէնի երկու տարբերակներու միջեւ յարաբերութիւններուն, ինչպէս նաեւ սփիւռքեան եւ հայաստանեան մշակոյթներու փոխյարաբերութիւններուն հետ։[1]
Սովետական շրջանին եւ անկախութեան առաջին տասնամեակին, արեւմտահայերէն գիրքերը Հայաստանի մէջ հրատարակուելու պարագային, յաճախ կը փոխարկուէին աբեղեանական-սովետական ուղղագրութեան։[1]
Ժամանակակից միտումներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Վերջին տարիներուն արեւմտահայերէնով գրող հեղինակները, որոնք կը հրատարակուին Հայաստանի մէջ, յաճախ կ'որդեգրեն որոշ փոխզիջումներ՝ օրինակ պահելով դասական ուղղագրութիւնը բնագրին մէջ, բայց յարմարելով արեւելահայերէնի նորմերուն վերնագիրներուն կամ յատուկ անուններուն մէջ։[1]
Աղբիւրներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Աճառեան, Հ. (1971). Հայոց լեզուի պատմութիւն. Երեւան։
- Ջահուկեան, Գ. (1987). Հայոց լեզուի զարգացման փուլերը. Երեւան։
Արտաքին Յղումներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Տառադարձութիւնը Արեւմտահայերէնի Մէջ - Յակոբ Չոլաքեանին Հետ - Առաջին Մաս։ (Արեւմտահայերէնի Ուիքիմէտիականներ | Youtube- Wikimedians of Western Armenian - User Group)
- Տառադարձութիւնը Արեւմտահայերէնի Մէջ - Յակոբ Չոլաքեանին Հետ - Բ. Մաս։
- Տառադարձութիւնը Արեւմտահայերէնի Մէջ - Յակոբ Չոլաքեանին Հետ - Գ. Մաս։
Տե՛ս Նաեւ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 «Բարոյագիտութիւն եւ պարկեշտութիւն - Կամ Հանդէս» (en-US)։ արտագրուած է՝ 2025-05-08
- ↑ «Gail Jefferson Obituary | 1938-2008 | Quotes from authorities, colleagues, friends»։ web.archive.org։ 2015-02-09։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-02-09-ին։ արտագրուած է՝ 2025-05-08
- ↑ «Տառադարձութիւն – Aztag Daily – Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)»։ www.aztagdaily.com։ արտագրուած է՝ 2023-10-07