Նազարէթ

Նազարէթ
եբր.՝ נצרת‎
արաբերէն՝ الناصرة‎
Դրօշակ Զինանշան
Nazareth City Flag (COA).png NAZARET COA.png

Nazareth (10372408176).jpg
Երկիր Իսրայէլ
Հիմնադրուած է՝ Ք.Ա. 2200 թ.
Առաջին յիշատակում 3 դար
Տարածութիւն 14,123 քմ²
ԲԾՄ 290 մեթր
Բնակչութիւն 83 400 մարդ (2019)
Ժամային գօտի UTC+2 եւ UTC+3։00
Պաշտօնական կայքէջ nazareth.muni.il

Նազարէթ (եբրայերէն՝ נָצְרַת‎, Նազրաթ; արաբ․՝ الناصرة‎‎, Ալ-Նասըրա; յուն․՝ Ναζαρέτ (Ναζαρὲθ,Ναζαράθ, Ναζαρά); լատ.՝ Nazareth), Կալիլիա քաղաք` Իսրայէլի հիւսիսը: Քրիստոնէական քաղաք, իր նշանակութեամբ երրորդը Երուսաղէմէն եւ Բեթղեհէմէն յետոյ: Աւետարանի համաձայն` այստեղ անցեր են Յիսուսի մանկութիւնն ու երիտասարդութիւնը, այդ պատճառով ալ Յիսուսը կոչուեր է նազարէթցի կամ הנוצרי — «հանոզրի», այսինքն` Նազարէթ քաղաքի բնակիչ:

Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Հակառակ որ Նազարէթը գոյութիւն ունի աւետարանական եւ ոչ ուրիշ աստուածաշնչեան բնագիրներու մէջ, այդ մասին յիշատակումները առաջին դարերու ընթացքին կը բացակային: Իր «Աստուածաշնչեան պատմութիւն» գիրքին մէջ հունգարացի փիլիսոփայ Կուսթաւ Կեչեն կը գրէ.

Aquote1.png Հետաքրքիր է, որ բացի Կտակարանէն եւ ուրիշ ուշ քրիստոնէական գիրքերէն, Նազարէթ քաղաքը ոչ մէկ տեղ չի յիշատակուիր: Նոր Կտակարանի համաձայն` այն կը գտնուի Կալիլիոյ մէջ.այս մասին կը յիշատակուի ուրիշ շատ աղբիւրներու մէջ: Յովսէփ Ֆլավիոսը, նկարագրելով յուդայական պատերազմը, կը յիշատակէ Կալիլիայի քաղաքները, բայց անոնց մէջ չկայ Նազարէթը: Նազարէթի գոյության մասին չեն գիտեր ո՛չ Հին Կտակարանի հեղինակները, ո՛չ ալ Մովսէսի օրէնքներու գիտակները: Անոր մասին կը լռեն նաեւ յոյն եւ լատին հեղինակները: Բացի աւետարաններու վրայ հիմնուած քրիստոնէական գիրքերէն, Նազարէթի մասին կը խօսի հրէական հեղինակ Քալիրի Ելիասարայի (VII или VIII դար) երկու բանաստեղծութեան մէջ: սակայն միայն այդ երկու բանաստեղծութիւնը աղբիւր չեն կրնար համարուիլ[1] Aquote2.png


Ճէյմս Սթրեյնճը (անգլերէն՝ James Strange)` ամերիկեան հնագէտը, երկրորդ տեսակէտի կողմնակիցն է: Այդ կապակցութեամբ ան կը նշէ. «Նազարէթը չի յիշատակուիր հին հրէական աղբիւրներու մէջ առաջին երեք դարերուն հաւանաբար Կալիլիոյ մէջ անոր բացակայութեան պատճառով[2]: Սկիզբը Սթրէյնճը կը գրէ, որ Նազարէթի բնակչութեան թիւը Քրիստոսի ժամանակ եղեր է մօտաւորապէս 1600-2000 մարդ, իսկ յաջորդ հրատարակութիւններուն մէջ կը նշէ այնտեղ ամենաշատը 480 մարդ ըլլալու մասին[3]: Բացի հրէայ բանաստեղծի յիշատակութիւնէն, Նազարէթի մասին տեղեկութիւն կարելի է գտնել «Եկեղեցական Պատմութեան» մէջ (Եվսեբիոս Կեսարացի, 3-4-րդ դարեր), որու մասին մէջբերում կ'ընէ Սեքթոս Յուլիոս Աֆրիքան(մոտ 160-240 թուականներ).

Aquote1.png Առաջին երկու դարերուն Նազարէթի մասին յիշատակութեան բացակայութիւնը կը սստիպէ մտածել, որ ան կամ գոյութիւն չէ ունեցեր, կամ այնքան փոքր եղեր է, որ յիշատակութեան արժանի չէ եղեր, հակառակ որ թալմուտական գրականութեան մէջ հաշուառուած են բոլոր բնակավայրերը, որտեղ գործեր են աղօթքի տուներ[1]։ Aquote2.png


Հին ժամանակներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Հնագիտական ​​պեղումները պարզեր են, որ ներկայիս Նազարէթէն մօտաւորապէս 3,2 քիլոմեթր հեռաւորութեան վրայ գտնուող Քֆար Հահորեշ (Kfar HaHores) տաճարը՝ պաշտամունքային կեդրոնը, թուագրուած է մինչեւ նէոլիթեան ժամանակաշրջանի մօտաւորապէս 9000 թուականով[4]: 65 մարդու մարմնի մնացորդներ յայտնաբերուեր են թաղուած հսկայական հորիզոնական կառոյցներու տանիքներու տակ:

Յայտնաբերուեր են նախշազարդ մարդկային գանգեր: Հնագէտներու կարծիքով այդ եղեր է սրբազան կեդրոն[5]։ 1620 թուականին կաթոլիկ եկեղեցին տարածք ձեռք բերած է Նազարէթի շրջանին մէջ։

Ֆրանսացի քահանայ Պելլարմինո Պակաթթին՝ քրիստոնէական հնագիտութեան տնօրէնը, նշուած վայրի մէջ 1955-1965 թուականներուն իրականացուցեր է լայնածաւալ պեղումներ։ Պակաթթին՝ գտեր է խեցեղէն՝ թուագրուած Միջին պրոնզի դարով (Ք. ա. 2200-1500), նաեւ Սերամիքա, սիլոս եւ մանրացուած հանքաքարեր երկաթի դարուն պատկանող (Ք.ա 1500-586), որոնք կ'ապացուցեն Նազարէթի շրջանի մէջ այդ ժամանակ բնակութեան մասին: Սակայն Նազարէթի մասին ասորական, բաբելոնական, պարսկական կամ հին հռոմէական ժամանակաշրջանի հնագիտական հետազօտութիւնները, 1955-1960 թուականի պեղումները կ'ապացուցեն, որ բնակչութիւնը, ինչպէս կ'երեւի, յանկարծակի վերացեր է մօտաւորապէս Ք. ա. 720 թուականին, երբ ասորեստանցիները ոչնչացուցեր են այդ տարածաշրջանի շատ քաղաքներ[6]:

Հռոմէական կայսրութեան ժամանակաշրջան[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Պատմական լուսանկար

Համաձայն Ղուկասի Աւետարանի` Նազարէթը եղեր է Մարիամի հայրենի գիւղը։ Համաձայն Մատթէոսի Աւետարանի` Յովսէփը եւ Մարիամը վերաբնակուեր են Նազարէթի մէջ Բեթղեհէմէն Եգիպտոս փախուստէն յետոյ։ Աստուածաշունչի համաձայն` Յիսուսը մեծցեր է Նազարէթի մէջ` մանկութիւնը անցնելով այնտեղ։ Սակայն ժամանակակից որոշ գիտնականներ Նազարէթը կը համարեն Յիսուսի ծննդավայր[7]։ Ամերիկացի հնագէտները կը նշեն, որ հրէական աղբիւրներու մէջ Նազարէթը երրորդ դարէն առաջ նշուած չէ։ Քրիստոսի ժամանակ այնտեղի բնակչութիւնը կազմեր է 1600-2000 մարդ։

2009 թուականին իսրայէլական հնագէտ Եարտեննա Ալեքսանտրը Նազարէթի մէջ յայտնաբերեր է հնագիտական նիւթեր, որոնք կրնան թուագրուիլ Յիսուսի ժամանակով, եւ ատոնք ունին կարեւոր նշանակութիւն[8][9]:

Խաչակիրներու ժամանակաշրջանի քանդակ Նազարէթի մէջ
Նազարէթը 1842 թուականին

Բիւզանդական ժամանակաշրջան[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

6-րդ դարուն տեղական քրիստոնեաներու կողմէն կրօնական զրոյցները Սուրբ կոյս Մարիամի մասին սկսան հետաքրքրութիւն առաջացնել ուխտագնացներու ծիրէն ներս, որոնք հիմներ էին յունական ուղղափառ եկեղեցին աղբիւրի վայրի մէջ (այսօր յայտնի «Մարիամի ջրհոր» անունով): Կաթոլիկ գրող Ճերոմը, որ 5-րդ դարու գրող էր, կը նշէր, որ Նազարէթը պարզապէս գիւղ էր: Հրէական քաղաքի համար շահեկան էր քրիստոնէական ուխտագնացութիւնը, որ սկսեր էր չորրորդ դարուն: Սակայն 614 թուականին կը սկսի հակաքրիստոնէական թշնամանքը, եւ պարսիկները կը ներխուժեն Պաղեստին: Նազարէթի հրեայ ժողովուրդը կ'օգնէ պարսիկներուն կատարելու քրիստոնեաներու սպանդը [10]: Բիւզանդիայի կամ Արեւելեան Հռոմէական Կայսրութեան կայսր Հերաքլիուսը 630 թուականին կը հեռացնէ պարսիկներուն:

Անուան ծագումը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Տեսութեան մը համաձայն` «Нацрат» անուանումը եկած է եւրոպական ծագում ունեցող գոյական «нецер»-ից (եբր.՝ נֵצֶר‎), որ կը նշանակէ ճիւղ[11], սակայն Նեցերը, որպէս եւրոպական ծագում ունեցող բառ, բոլորի կողմէն որպէս ճիւղ նշանակութեամբ օգտագործուող բառ չէ ընդունուած: Այն ըմբռնուեր է որպէս կոչում, ինչպէս գրուած է Եսայի մարգարէութեան մէջ.«Եւ այնտեղ է արմատը Հեսսէի, որմէ դուրս եկած է ճիւղը»(Կաղապար:Աստուածաշունչ).[12][13][14]։

Տեսարան այժմեան Նազարէթէն

Բնակչութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կեդրոնական Վիճակագրական բիւրոյի տուեալներու համաձայն` Իսրայէլի բնակչութիւնը 2016 թուականին կազմեր է մարդ[15]:

Նկարագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

ժամանակակից Նազարէթը կը գտնուի Այր եւ Աւետումի մէջ, որուն վրայ կառուցուած է Մերձաւոր Արեւելքի խոշոր կաթոլիկական տաճարը` Աւետման տաճարը (1969), գեղատեսիլ ուղղափառ եկեղեցին կը կոչուի Աւետման (Գաբրիէլ հրեշտակի եւ Սուրբ աղբիւրի)։ Վայրը Քարքթի լեռն է, այն տեղը, ուր բնակիչները ցանկացեր են տապալել Յիսուսին, եւ որմէ յետոյ ան ընդմիշտ ձգեր է քաղաքը (երբեմն լեռը սխալմամբ կ'անուանեն թռիչքի լեռ)[16]:

Նազարէթի հարեւանութեամբ կը գտնուի Սենֆորիսի ազգային այգին (հին յուդայական Եիփորի քաղաքը, կոյս Մարիամի հայրական տունը, ամրոցի մնացորդները եւ ուրիշ հնագիտական տեսարժան վայրեր)։ Քաղաքի արեւմուտքը Թապոր լեռն է` Տիրոջ Պայծառակերպութեան վայրը, գիւղ Նաինը` Քֆար Քանան` ուր Քրիստոսը կատարեր է իր առաջին հրաշքը` հարսանիքի ժամանակ ջուրը գինի դարձնելով:

Պատմական, այսինքն` Ներքին Նազարէթը, բնակեցուած է Իսրայէլի արաբներով, որու 31 % կը կազմեն քրիստոնեայ արաբները եւ մօտաւորապէս 69 %-ը` իսլամները (31.12.2010-ի տուեալներով)[17]։ Նազարէթը ամենաքրիստոնէական քաղաքն է եւ միակ քաղաքը երկրի մէջ, ուր կիրակի օրը կը համարուի հանգստեան օր:

Խաչակիրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Նազարեթի Մակամ ալ-Նաբի մզկիթը

1099 թուականին խաչակիր Տանկրիդը կը գրաւէ Կալիլիան եւ Նազարէթի մէջ կը հիմնէ իր մայրաքաղաքը (ան կառավարիչ էր Կալիալիա նահանգին)։ Ան հիմնուեցաւ 1099 թուականին որպէս Երուսաղէմի թագաւորութենէն կախեալ իշխանութիւն[18]: Նազարէթը նոյնպէս եղեր է լատին պատրիարքի նստավայրը, որը նոյնպէս հիմնուեր է Թանգրիտի կողմէ։ Սքիֆոփոլի հին եպիսկոպոսութիւնը գործեր է Նազարէթի նախկին եպիսկոպոսութեան ներքոյ՝ որպէս Երուսաղէմի թագաւորութեան մէջ չորս արքեպիսկոպոսութիւններէն մէկը։ Երբ քաղաքը կ'անցնի իսլամներու վերահսկողութեան տակ 1187 թուականին Խաթթինի ճակատամարտին Սալատինի յաղթանակէն յետոյ, մնացած խաչակիրները եւ եւրոպական հոգեւորականութիւնը կը հեռանան քաղաքէն [19]։ Սրբազան Հռոմէական կայսրութեան կայսր Ֆրետրիք II-ը բանակցութիւն կը վարէ ուխտաւորներու անվտանգութիւնը ապահովելու համար։ Լուիս IX-ը՝ Ֆրանսայի թագաւորը, կնոջ հետ կ'այցելէ Կրոթթօ.[19]։

Մամլուքներու իշխանութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1263 թուականին մամլուքներու սուլթան Պեյպարսը (Arabic: الملك الظاهر ركن الدين بيبرس البندقداري‎, al-Malik al-Ẓāhir Rukn al-Dīn Baybars al-Bunduqdārī) կը քանդէ քրիստոնէական շինութիւնները Նազարէթի մէջ եւ տարածքը հռոմէական հոգեւորականութեան համար կը յայտարարէ անհասանելի՝ նպատակ ունենալով մնացած խաչակիրներուն վռնտել Պաղեստինէն [19]։ Հակառակ արաբ քրիստոնեայ ընտանիքները կը շարունակէին ապրիլ Նազարէթի մէջ, Նազարէթը հասցուցած էին աղքատ գիւղի կարգավիճակին։ Ուխտագնացները, որոնք կ'այցելեն այնտեղ 1294 թուականին Կրոթթոյի մէջ կը կառուցեն փոքրիկ եկեղեցի] [19]։

Պատկերասրահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Հունական Ուղղափառ եկեղեցի Գաբրիէլ հրեշտակապետի եւ Սուրբ աղբիւրի

    Հունական Ուղղափառ եկեղեցի Գաբրիէլ հրեշտակապետի եւ Սուրբ աղբիւրի

  • Աւետման կաթոլիկ եկեղեցի

    Աւետման կաթոլիկ եկեղեցի

  • Աւետման կաթոլիկ եկեղեցի

    Աւետման կաթոլիկ եկեղեցի

  • Սպիտակ մզկիթ

    Սպիտակ մզկիթ

Տե՛ս նաեւ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. Փախուստ Եգիպտոս
  2. Յաղթական Սալահ ալ-Տին
  3. Պեյպարս I
  4. Խաչակրաց վեցերորդ արշաւանք
  5. Խաչակրաց իններորդ արշաւանք

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Гече Г. Библейские истории. — М., 1988. — 367 с. — (Библиотека атеистической литературы). — Ч. II. Гл. «География жизни Иисуса».
  2. ↑ Статья «Nazareth» в кн.: Anchor Bible Dictionary. — New York: Doubleday, 1992.
  3. ↑ E. Meyers & J. Strange, Archaeology, the Rabbis, & Early Christianity Nashville: Abingdon, 1981; Article «Nazareth» in the Anchor Bible Dictionary. New York: Doubleday, 1992.
  4. ↑ Goring-Morris, A.N. "The quick and the dead: the social context of Aceramic Neolithic mortuary practices as seen from Kfar HaHoresh." In: I. Kuijt (ed.), Social Configurations of the Near Eastern Neolithic: Community Identity, Hierarchical Organization, and Ritual (1997).
  5. ↑ «Pre-Christian Rituals at Nazareth»։ Archaeology: A Publication of the Archaeological Institute of America։ November–December 2003 
  6. ↑ «NAZARETH – The Holy Land»։ 2eyeswatching (en-US)։ 2012-02-10։ արտագրուած է՝ 2018-01-16 
  7. ↑ John P. Meier, A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus: The Roots of the Problem and the Person,Vol. 1, Doubleday 1991, p.216; Bart D. Ehrman, Jesus: Apocalyptic Prophet of the New Millennium, Oxford University Press, 1999, p.97; E. P. Sanders, The Historical Figure of Jesus, Penguin 1993, p.85.
  8. ↑ «For the Very First Time: A Residential Building from the Time of Jesus was Exposed in the Heart of Nazareth (12/21/09)»։ Israel Antiquities Authority 
  9. ↑ Korb, Scott. Life in Year One. New York: Riverhead books, 2010. print, 109. ISBN 978-1-59448-899-3
  10. ↑ C. Kopp, "Beiträge zur Geschichte Nazareths." Journal of the Palestine Oriental Society, vol. 18 (1938), p. 215. Kopp is citing the Byzantine writer Eutychius (Eutychii Annales in Migne's Patrologia Graeca vol. 111 p. 1083)
  11. ↑ «The etymology of Nazara is neser» («Nazareth», The Catholic Encyclopedia, 1911.)
    «NAZARETH, NAZARENE — Place name meaning, 'branch.'» (Holman’s Bible Dictionary, 1994.)
    «Generally supposed to be the Greek form of the Hebrew netser, a „shoot“ or „sprout.“ (Easton’s Bible Dictionary, (1897)).
  12. ↑ Miller, Fred P., Isaiah’s Use of the word „Branch“ or Nazarene»
  13. ↑ Квинт Септимий Флорент Тертуллиан О плоти Христа
  14. ↑ В переводе НМ Исаия 11:1 «Побег выйдет из пня Иессе́я, и отросток, отходящий от его корней, будет плодоносным.
  15. ↑ Официальные данные по населённым пунктам Израиля на 31.12.2015 (иврит). Центральное статистическое бюро Израиля. Проверено 1 декабря 2016.
  16. ↑ «Частные и индивидуальные экскурсии по Израилю Israbus Travel Елены Раутио»։ www.israbustravel.net։ արտագրուած է՝ 2016-04-29 
  17. ↑ Данные ЦСБ ИзраиляԿաղապար:Ref-he
  18. ↑ Murray, Alan, The Crusader Kingdom of Jerusalem: A Dynastic History 1099-1125 (Unit for Prosopographical Research, Linacre College, Oxford, 2000) p. 217.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Dumper, p. 273.

Գրականութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Юрий Полторак Назарет и окрестности. Кафр-Кана, гора Фавор, Наин, Циппори. — Издательство Евгения Озерова, 2013. — 272 с. — ISBN 9789659215607

Կաղապար:Օրուայ յօդուած նախագիծի մասնակից Կաղապար:Արտաքին հղումներ

Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Նազարէթ&oldid=208375» էջէն