Յարվահանագեղձեր

Մարդկային մարմինը ընդհանրապէս ունի չորս յարվահանագեղձեր (parathyroid glands), որոնք կը գտնուին վահանագեղձին (thyroid gland) յետամասի մակերեսին: Անոնք յաճախ ներմաճած կ՛ըլլան վահանգեղձին մէջ: Անոնց թիւը կրնայ բարձրանալ մինչեւ ութի, որոնք զոյգ-զոյգ կը տեղակայուին վահանագեղձի երկու բլթակներուն ետեւ: Իւրաքանչիւր յարվահանագեղձ ունի բրինձի հատիկի մը մեծութիւնը:

Յարվահանագեղձի անուանումը եղած է չորս գեղձերու՝ վահանագեղձին մօտ գրաւած դիրքէն:

Յարվահանագեղձերը եւ վահանագեղձը բոլորվին տարբեր դերակատարութիւններ ունին:

Յարվահանգեղձերը առանց դադարի կը գործեն եւ մեծ եդերակատարութիւն ունին մարմինի առողջութեան ու կեանքի յարատեւութեան մէջ: Մարդ կրնայ նոյնիսկ մէկ յարվահանագեղձով ապրիլ:

Ներծորոյթ

Յարվահանգեղձերը բնասպիտային (protein) ներծորոյթ մը կ՛արտադրեն, որ կը կոչուի յարվահանգեղձի ներծորոյթ (parathormone): Այս ներծորոյթը կ՛արտադրուի երբ արեան եւ մարմինին մէջ կայ կրածինի քանակի պակաս, իսկ հատառակը կը պատահի արեան եւ մարմնի կրածինի բարձրացումով:

Պարտականութիւն

Այս ներծորոյթի պարտականութիւններն են՝

Ոսկորներու կրածինի քանակը կանոնաւորել եւ անոր տեղաշաժը ոսկորներէն դէպի արեան շրջագայութիւն: Երբ արեան կրածինը նուազի՝ այս ներծորոյթ կը գործէ եւ ոսկորներու մէկ պահուած կրածինէն մաս մը արեան շրջագայութեան կը մղէ.
կանոնաւորել կրածինի ներծծումը՝ աղիքներէն դէպի արեան շրջագայոթիւն: Երբ արեան կրածինի քանակը նուազի, աս ներծորոթը կ՛աշխուժացնէ աղիքներու մէջ գտնուած սննդանիւթերու կրածինի ներծումը, որպէսզի բարձրանյ արեան կրածինի քանակը: Այս մէկը տեղի կ՛ունենայ աղիքներու մէջ գտնուղող D կենսանիւթի եւ յարվահանագեղձի ներծորոյթի ներգործութեամբ:
Աշխուժացնել կրածինի ներծծումը երիկամներուն մէջ:

Տեսակներ

Յարվահանագեղձերը կը յայտնուի հետեւեալ հիւանդագին երեւոյթներով՝

Յարվահանագեղձի գերգործունէութիւն (hyperparathyroidism).
Յարվահանագեղձի ենթագործունէութիւն (hypoparahyroidism).

Յարվահանագեղձի Գերգործունէութիւն

Ախտապատճառներ

Յարվահնագեղձի գերգործունէութիւնը կը յառաջանայ հիմնական եւ երկրորդական ախտապատճառներով՝

Հիմնական ախտապատճառներն են՝

Յարվահանագեղձերու ծաւառում եւ անոնց ներծորոյթի գերարտադրութիւն.
Յարվանագեղձերէն մէկուն լաւորակ ուռի փոփոխութիւն եւ անոր ներծորոյթի-առատ արտադրութիւն.
Յարվահանագեղձերէն մէկուն խլիրդի (cancer) փոփոխութիւն եւ անոր ներծորոյթի առատ արտադրութիւն (այս պարագան շատ հազուադէպ կը պատահի).

Երկրորդական ախտապատճառներն են՝

Արեան կրածինի նուազում՝ մարմնի զանազան հիւանդութիւններու պատճառով.
Արեան կրածինի նուազում՝ յոռի սննդառութեան, անբաւարար կրածին պարունակող սննդանիւթերու եւ անբաւարար D կենսանիւթի սպառումով.
Արեան կրածինի նուազում՝ երիկամային երկարտեւ հիւանդութիւններու պատճառով, երբ կրածինի ներծծումը երիկամներէն դէպի արեան շրջագայութիւն տեղի չունենաար.

Ախտանշաններ

Յարվահանգեղձի գերգործունէութեան ախտանշանները գերկրածնութեան ախտանշաններու նման են:

Դարմանում

Յարվանագեղձի գերգործունէութեան դարմանումը կը կատարուի ըստ ախտապատճառին: Ընդհանրապէս հիմնական ախտապատճառներու պարագային, յարահանագեղձի գերգործունէութիւնը կը դարմանուի ծաւալած գեղձի հատումով: Այս միջոցով անհատը ամբողջապէս կ՛ապաքինուի: երկրորդական ախտապատճառներու պարագային, յարվահանագեղձի գերգործունէութիւնը կը դարմանուի անոր ախտապատճառը դարմանելով:

Յարվահանագեղձի Ենթագործունէութիւն

Ախտապատճառներ

Յարվահանագեղձի ենթագործունէութիւնը կը յառաջանայ հետեւեալ ախտապատճառներով՝

Յարվահանգեղձերու մասնակի հատում՝ վահանագեղձի վիրահատութեան (thyroidectomy) ընթացքին.
Յարվահանգեղձի ի ծնէ բացակայութիւն կամ թերաճութիւն (այս պարագան հազուագիւտ է).
Ինքնավարակամերժութեան հիւանդութիւն (autoimmune disease): Այս պարագային մարմինի մէջ գտնուող հակամարմինները կ՛արտադրուին եւ արգելք կը հանդիսանայ յարվահանգեղձի ներծոյթի արտադրութեան.
Մագնեզիումի անբաւարարութիւն.

Ախտանշաններ

Յարվահանգեղձի ենթագործունէութեան ախտանշանները գրեթէ նման են ենթակրածնութեան ախտանշաններուն:

Դարմանում

Յաէվահանագեղձի ենթագործունէութեան դարմանումը ըստ պարագային:

Սուր պարագաներուն՝ կրածինի ներարկումով.
Երկարատեւ պարգաներուն՝ բերանային կիրի եւ D կենսանիւթի գործածութեամբ.

Ախտաճանաչում

Յարվահանագեղձի գերգործունէութեան եւ ենթագործունէութեան ախտաճանաչումը կը կատարուի արեան կրծինի եւ յարվահանգեղձի ներոյթի քննութեամբ, յարվահանագեղձի եւ մարմնի ոսկորներու Ք-ճառագայթային յատուկ նկարումներով:

Աղբիւրներ

«Բժիշկին Դ. Խօսքը», Բժիշկ Կարպիս Հապոյեան, Հրտրկ. Կաթողիկոսութեան Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ, Անթիլիաս-Լիբանան, 22 Մայիս 2015, էջ 100-102: