Մինաս Չերազ

Մինաս Չերազ
Ծնած է	25 Յուլիս 1852(1852-07-25)
Ծննդավայր	Խասգիւղ, Կոստանդնուպոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն
Մահացած է	28 Մարտ 1929(1929-03-28) (76 տարեկանին)
Մահուան վայր	Մարսէյլ
Քաղաքացիութիւն	Օսմանեան Կայսրութիւն
Երկեր/Գլխաւոր գործ	Nouvelles orientales?
Մասնագիտութիւն	գրագէտ, քաղաքական գործիչ, ուսուցիչ, դիւանագէտ
Աշխատավայր	Արմենի Ազգային Կեդրոնական Վարժարան L'Arménie Վերածնունդ
Վարած պաշտօններ	գլխաւոր խմբագիր, երեսփոխան, տնօրէն եւ գլխաւոր խմբագիր
Անդամութիւն	Հայ Ազգային պատուիրակութիւն եւ Armenian delegation at the Congress of Berlin?
Ստորագրութիւն

Մինաս Չերազ (25 Յուլիս 1852(1852-07-25), Խասգիւղ, Կոստանդնուպոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 28 Մարտ 1929(1929-03-28), Մարսէյլ), հայ գրող, խմբագիր, թարգմանիչ եւ հասարակական գործիչ:

Կենսագրութիւն

Մինաս Չերազ (1852-1929) անունը մեր պատմութեան մէջ աւելի կը շեշտուի, քան՝ գրականութեան։ Մինչդեռ, գրականութեան սահմանուած դէմք մըն էր առաւելապէս, որ, մասնաւորաբար 1878-էն ետք, քշուեցաւ ազգային եւ քաղաքական ասպարէզ՝ իբրեւ անդամ Պերլինի Վեհաժողովի հայկական պատուիրակութեան եւ հանրային գործիչ՝ մինչեւ իր մահը։ Բաւական է կարդալ Չերազի վիպակները, անոնց մէջ հաստատելու համար ներկայութիւնը խառնուածքի մէջ։ Մեծ մը չ'ըլլար հաւանօրէն. սակայն տանելի բազմաթիւ անուններու կարգին, վստահօրէն ըլլար զուսպ ու հաճելի ներկայութիւն մը։ Քաղաքական, հրապարակագրական եւ ազգային իր գործունէութիւնը անկախ այս կամ այն արդիւնքէն, հեւ ի հեւ կեանքի գերին դարձուց զինք եւ հնարաւորութիւն չընծայեց հանդարտ ու բեղմնաւոր աշխատանքի։
Ծնած է Խասգիւղ: Աշակերտն էր Ներսէսեան եւ Նուպար Շահնազարեան վարժարաններուն, ուր ինչպէս ըսինք, դասակից եղած է Եղիայի եւ որուն մտերիմ բարեկամը մնաց մինչեւ վերջ։ Տակաւին տասներեք տարեկան՝ նուիրուած է ուսուցչութեան. 1870-ին ստանձնած է խմբագրութիւնը «Երկրագունդ» շաբաթաթերթին, զոր կը հրատարակէին Շահնազարեան վարժարանի շրջանաւարտները։ Ազգային երեսփոխան էր եւ մաս կը կազմէր Պոլսոյ ուսումնական խորհուրդին։

1878-ին անդամ կը նշանակուի Պերլինի վեհաժողովի հայկական պատուիրակութեան։ Նոյն տարին, Պերլինէն վերադարձին, կը հրատարակէ գրքոյկ մը՝ «Ի՞նչ շահեցանք Պերլինի վեհաժողովէն», իսկ 1879-ին «Հայաստան եւ Իտալիա», որոնք հայկական պատուիրակութեան քաղաքական առաքելութեան մասին կը խօսին։ 1886-1889 կը վարէ Ազգ. Կեդրոնական վարժարանի տնօրէնութիւնը, շրջան՝ որուն մասին կարօտով ու հիացումով կը խօսի Տեմիրճիպաշեան, Չերազին ուղղեալ իր նամակներուն մէջ։ 1889-ին կը վերադառնայ Պոլիսէն։ Կը շրջի Կովկասի մէջ, ապա կ՝անցնի Լոնտոն, ուր կը ձեռնարկէ ֆրանսալեզու «L'Arménie» քաղաքական թերթի հրատարակութեան։ 1908-ի սահմանադրութեան հռչակումէն ետք կը վերադառնայ Պոլիս, ուր կը մնայ երկու տարի եւ մաս կը կազմէ ազգային երեսփոխանական ժողովին։ 1910-ին դարձեալ կը մեկնի Ֆրանսա, իսկ 1918-ին Մարսիլիա։ Հոն կը մնայ մինչեւ իր մահը։

Չերազի գրական էջերը կը զուգադիպին մինչեւ 1878 տարիներուն ու 1918-1928 տասնամեակին։ Այս երկու շրջաններուն միջեւ, կլանուած է ազգային գործերով։ 1874-ին հրատարակած է իր «Գրական Փորձեր»ը, ուր ամփոփուած են մասնաւորաբար «Երկրագունդ»ի կարգ մը այլ թերթերու մէջ ցանուցիր իր էջերը։ «Ազգային Դաստիարակութիւն» ընդհանուր խորագրին տակ համադրուած խորհրդածական իր էջերը (1876՝) կ'ընդգրկեն մեր կրթական եւ դաստիարակչական կեանքը։ Նոյն նկարագիրը կը կրեն «Կրթական Դասախօսութիւնները» (1882), որոնց ընդմէջէն կը տեսնենք իր ժողովուրդի իմացական եւ ընկերային դաստիարակութեամբ մտահոգ հանրային մարդուն անհատականութիւնը։ Նուազ ուշադրութեան արժանի գործեր են «Առաջին ուղեւորութիւնս Եւրոպայի մէջ» եւ «Նոր Ճառեր»: Պարագայական նիւթեր են ասոնք, որոնցմէ դուրս կը յայտնուին գրական իր շնորհները։ Դժբախտաբար միշտ կլանուած մնաց հրապարագրական եւ հանրային ճակատներու վրայ ու չկրցաւ արժեցնել զանոնք։ Ֆրանսերէնով հրատարակած է «Nouvelles Orientales», «Poètes Arméniens», «L'Orient inédit» հատորները, որոնց անունները կը խօսին արդէն իրենց բովանդակութեան մասին։ Կեանքի վերջին տասնամեակին, «Կոչնակ»ի մէջ հրատարակուեցան իր կարգ մը նորավէպերը, որոնց ընդմէջէն եւս պատմելու շեշտ ընդունակութիւն մը կը հաստատենք առանց ճիգի։

Ըսինք թէ՝ լեզուական եւ քերականական օրէնքներու հանդէպ անփութութիւն մը ի յայտ բերաւ իր «Գրական Փորձեր»ուն մաս կազմող այն եօթը էջերով, որոնք կը շօշափեն ընտրողական աշխարհաբարի քերականութիւնը, «Քերականութիւն արդի Աշխարհաբարի» խորագրին տակ։ Միաձեւ հոլովումի առաջարկը, որ կու գար իրմէ եւ որուն ջատագով հանդիսացաւ Եղիա, անգործական եւ անհեթեթ նորութեան մը յիշատակը միայն ձգեց մեր լեզուական պատմութեան մէջ։ Երկար պայքարեցաւ լսելի դարձնելու համար իր տեսակէտն ու եզրակացութիւնները ու «Գրիչ եւ Սուր» խորագրուած վիճաբանական յօդուածներով փորձեց պարտադրել այդ նորութիւնը, բայց չյաջողեցաւ։

«Nouvelles Orientales» խորագրուած էր ֆրանսերէն պատմուածքները: Հայերէն թարգմանութեան մէջ, կը հաստատենք Չերազի ամէնատոկուն ու մնայուն գրական արժէքները։ Շրջանէ մը դէմքեր, տիպարներ, սովորութիւններ ու բարքեր տալու իր այդ ճիգին մէջ, արեւելքի մտայնութիւնն ու ընդհանուր մթնոլորտը, կրցած է ապրեցնել՝ քիչ մը տխրամոլիկ, եղերասիրական շեշտով (հայուն առհաւական գիծը):