Մասլենիցա

Jump to navigation Jump to search
Մասլենիցա
Масленица
Pyotr Nikolayevich Gruzinsky - Maslenitsa.jpg
«Մասլենիցա». Փիոտր Կրուզինսքի, 1889 թ.
Այլ կերպ Պլինինա. Մասլենիցայի շաբաթ
Տեսակ Slavic folk calendar?, Սլավոնական տօն եւ դիմակահանդէս
Կը տօնուի Ռուսաստան, Պելառուսիա եւ Ուկրանիա
սկսած 2018թ. 12 փետրուարէն մինչեւ 28
մինչեւ 2019թ. 4 Մարտէն մինչեւ 10
կը տօնեն արեւելեան սլավոններ


Մասլենիցա (ռուս.՝ Масленица, Масляница, ուքր.՝ Масниця, բելառուս․՝ Масленіца, Масленка), արեւելեան սլավոններու աւանդական տօնը, որ կը նշուի Մեծ Պահոցէն առաջ մէկ շաբաթ շարունակ եւ իր ծիսակարգերու մէջ կը պահպանէ սլավոնական դիցաբանութեան շարք մը տարրեր: արեւելեան սլավոններու ժողովրդական օրացոյցին մէջ տօնը կը նշանակէ ձմրան եւ գարնան, ինչպես նաեւ՝ ուտիսի եւ Մեծ Պահքի սահման:

Մասլենիցայի ամսաթիւը ամէն տարի կը փոխուի՝ կախուած Զատիկի տօնէն: Մասլենիցայի տօնակատարութեան գլխաւոր աւանդական ատրիբուտներն են՝ Մասլենիցայի խրտուիլակը, զուարճանքները, խրախճանքը, սահնակով սահիլը, իսկ Պելառուսներու եւ ուկրանիացիներու մօտ՝ նաեւ վարենիկները, պանիրով կարկանդակները եւ ագուցարանները:

Տօնական ծէսերու ծագում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Զբօսանքներ Մասլենիցայի ժամանակ Կոնստանթին Մաքովսքի, 1869.

Ըստ Պորիս Ռիպաքովի[1] նախաքրիստոնէական ժամանակաշրջանին Մասլենիցա կոչուած տօնը կը տօնէին գարնանամուտին, որ շարք մը ազգերու մօտ, որոնք կ'օգտագործեն արեւային օրացոյցը, կը հանդիսանայ նովուզ նոր տարուայ սկիզբը:

Միեւնոյն ժամանակ Նիքոլա Տուպրովսքին[2] կը նկատէ, որ Մասլենիցայի շատ ծէսեր զուտ ձմեռնային են եւ չեն կրնար նշուիլ գարնան: Ան կը կարծէ, որ Մասլենիցայի ծէսերը եկեր են Վլասիայէն, որուն «մորուքը իւղի մեջ էր»: Պելառուսիոյ մէջ ասացուածք մը պահպանուեր է. «Վլասէն վերցուր մէկ շերեփ իւղ» (պելառուս․՝ На Аўласа бяры каўшом масла)[3]: Փոլեսիէ մէջ մինչեւ հիմա Հինգշաբթին կ'անուանեն «Վլասյէ» կամ «Վոլոսի»[4]:

  • Խորհրդային բանահաւաք Վլատիմիր Փրոփը, զարգացնելով Վիլհելմ Մանհարտթի եւ Ճէյմս Ֆրեզերի գաղափարները, Մասլենիցայի ծիսակարգերու գլխաւոր նպատակը կը համարէր բերրիութեան խթանումը, որ յատկապես գործնական էր դաշտային աշխատանքները սկսելու ժամանակ[5]:
  • Տօնը կը մարմնաւորէ Մասլենիցայի խրտուիլակը, որ կը հանդիսանայ հին ժամանակ մահացած եւ յարություն առած Աստուածութեան արձագանգը:
  • Վլատիմիր Փրոփի կարծիքով խրտուիլակը ներկայացուեր է իբրեւ բերրիութեան եւ պտղաբերութեան կեդրոն, եւ այդ ծէսերը պետք է տեղեկացնէին հողի պտղաբերութեան մասին:
  • Խրտուիլակի մոխիրը կամ նոյն պատռտուած խրտուիլակը կը տարածէին դաշտերուն մէջ[6]: Ըստ Փրոփի հայեցակարգին, հողի բերրիութիւնը առաւել կարեւոր էր, ուստի ան փորձեր է անոր վրայ ազդել՝ «ինչ որ չէին կատարեր աւանդական մշակոյթի կրողները, անոնք մտածեն միայն բերքի կամ բերրիութեան մասին»[7]: Այս կարեւոր էր յատկապես գարնանը, երբ հողը կ'արթննայ ձմռան քունէն եւ կը սկսի պտուղ տալ: Պտղաբերութեանը կը խթանէ նաեւ խրտուիլակի այրելը՝ հին եւ չորացած բերքի ոչնչացումը, ապագայի ծնունդներու մահը:
  • Մասլենիցայի շատ ծէսեր, ինչպես օրինակ՝ Համբոյրի ծէսը]][8], Նորապսակներու հիւրընկալութիւնը[9], լեռներէն սահիլը[10], ձիերով պտոյտները[11], ամուրիներու կատակային հետապնդումները կապուած են նորապսակներու եւ չամուսնացած երիտասարդներու հետ[12]: Անով հասարակութիւնը ցոյց կու տար ամուսնութեան բացառիկ կարեւորութիւնը բնակչութեան վերարտադրութեան համար եւ անով իսկ կ'ոգեւոէր երիտասարդներուն[13]:
  • Բեղմնաւորումը անքակտելիօրէն կապուած է հողի պտղաբերութեան եւ անասուններու բեղնաւորման հետ: Բերրիութեանը կը խթանէ Մասլենիցայի երրորդ կողմը՝ յիշատակումը: Հեռացած նախնիները, գիւղացիներու պատկերացմամբ գտնուեր են այլ աշխարհի մէջ եւ երկրի, իսկ այդ կը նշանակէ, որ անոնք կարող են ազդել բերրիութեան եւ պտղաբերութեան վրայ: Ուստի չափազանց կարեւոր է ոչ թէ զայրանալ նախնիներու վրայ, այլ յարգել իրենց ուշադրութեամբ: Այդ բոլորի համար Մասլենիցայի մէջ գոյութիւն ունի հոգեհանգստի արարողութիւն, որու մեջ կը մտնէ հոգեհանգիստը, գերեզմանոց այցելելը, յիշատակի համար ճաշ մատուցելը, որուն մեջ անպայման կը մտնէ նրբաբլիթներ պատրաստելը, որ կը դառնայ Մասլենիցայի գլխաւոր յատկութիւնը:
  • Տարածված կարծիքներուն հակառակ, նրբաբլիթները սլավոնական ժողովուրդներու մօտ չեն հանդիսանար եւ երբեք ալ չեն հանդիսացեր արեւի խորհրդանիշը[14]: Սլավոններու մօտ նրբաբլիթները միշտ եղեր են յիշատակի ուտեստ[15][16]:
  • Պատրիարք Ատրիանը կը ցանկանար ոչնչացնել այդ «դիւային տօնը»[17]: Սակայն չի հասցնէր եւ 8 օրով կը կրճատէ անոր ժամանակը: Հետազօտողները կը նշեն արեւմտա-եւրոպական դիմակահանդէսի եւ ռուսական Մասլենիցայի կապը[18]: Օտարերկրացի մը՝ Իվան 4-րդ Ահեղիղի ժամանակ ըլլալով Մոսկուայ, կը գրէ.
Aquote1.png Մասլենիցան ինծի կը յիշեցնէ իտալական դիմակահանդէսը, որը միեւնոյն ժամանակ եւ միևնոյն կերպ կը նշուի: Դիմակահանդէսը Մասլենիցայէն կը տարբերուի միայն անով, որ Իտալիոյ մէջ այդ ժամանակ օր ու գիշեր կը շրջին ձիաւորներու պահակախումբը եւ հետիոտներու քաղաքային պահակախումբը, որոնք կը հետեւին տեղի կարգ ու կանոնին: Իսկ Մոսկուայի մէջ այդ նոյն պահակախմբերը կը խմեն գինի եւ ժողովուրդի հետ միասին կը զուարճանան[18]: Aquote2.png

Ժամանակակից ռուս բանահաւաք Անտրէյ Մորոզի կարծիքով հիմք չկայ պնդելու, որ Մասլենիցան սեփական հեթանոսական տօն է: Մասլենիցայի ծէսը կը վերանայի այն ամէնը, ինչ կ'առաջարկէ եկեղեցին:

Գլխաւոր մասը, ուր կ'երեւի «հեթանոսական» էութիւնը, կը համարուի խրտուիլակի այրումը: Բայց իրականութեան մէջ այդ խրտուիլակը երբեք ալ չէ համարուեր կուռքի նմանակը, իսկ բուն ծէսն ամենայն հաւանականութեամբ ունի խաղային արմատներ[19]:

Տօնի այլ անուանումներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • ռուս.՝ Масляна, Масляница, Масляная, Масленая неделя, Сырная неделя[20]
  • ռուս.՝ Мясопуст[21]
  • ռուս.՝ Сыроястная неделя, Всемирный праздник, Прожорная неделя, Обжорная масленица, Маслено заговенье[22]
  • ռուս.՝ Блинщина, Блинная неделя[23]
  • ռուս.՝ Поползуха, Объедуха[24]
  • ռուս.՝ Честная масленица, Широкая масленица, Весёлая масленица[25] ռուս.՝ Кривая неделя[26]
  • ռուս.՝ Боярыня-масленица, Госпожа Масленица[27]
  • ռուս.՝ Молочная неделя[28]
  • ռուս.՝ Молочница[29]
  • պելառուս․՝ Масленіца, Масленка, Масніца[30]
  • ուքր.՝ Ма́сниця, Пу́щення, Сиропу́ст[31]
  • ուքր.՝ Пироги, Колодка, Колодій, Заговини, Сирний тиждень[32]:

Մասլենիցայի շաբաթ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մասլենիցան Ուկրանիայի փոսթային նամականիշի վրայ, 2003

Ամբողջ շաբաթը կը բաժանուի երկու շրջանի՝ Նեղ Մասլենիցա եւ Լայն Մասլենիցա: Նեղ Մասլենիցա կը համարուին առաջին երեք օրերը՝ Երկուշաբթին, Երեքշաբթին, Չորեքշաբթին: Լայն Մասլենիցան այդ վերջին 4 օրերն են՝ Հիգշաբթին, Ուրբաթը, Շաբաթը, Կիրակին[33]: Առաջին երեք օրերու ընթացքին կարելի էր զբաղուիլ տնային գործերով, իսկ Հինգշաբթի օրէն սկսեալ բոլոր աշխատանքները կը դադրեցնէին եւ կը սկսէր Լայն Մասլենիցան[34]:

ժողովուրդի մէջ Մասլենիցայի ամէն մէկ օր ունէր իր անուանումը.

  • Երկուշաբթի՝ հանդիպում
  • Երեքշաբթի՝ խաղեր
  • Չորեքշաբթի՝ քաղցրաւէնիք
  • Հինգշաբթի՝ զբօսանք
  • Ուրբաթ՝ զոքանչի երեկոյ
  • Շաբաթ՝ հարսանեկան հաւաքոյթներ
  • Կիրակի՝ ճանապարհել։

Պատկերասրահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Վասիլի Սուրիկով Սառցէ քաղաքի գրաւումը, 1891

  • Ֆետոթ Սիչքով, Պար 1911

  • Երիտասարդներու հաւաք (Ա. Թրեթյաքով Գիւղին մէջ. 1867)

  • Ֆետոթ Սիչքով, Տօնական զուարճանք

  • 19-րդ դարու գիւղացի ընտանիքը կը ճանապարհէ Մասլենիցան

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. ↑ Рыбаков, 1981, էջ 266
  2. ↑ Дубровский, 1870, էջ 10–12
  3. ↑ Васілевіч, 1992, էջ 562
  4. ↑ Толстая, 2005, էջ 298
  5. ↑ Пропп, 1995, էջ 108
  6. ↑ Пропп, 1995, էջ 81-85
  7. ↑ Адоньева С. Б. Обрядовое чучело проективный принцип ритуальных практик (2008)
  8. ↑ Смотры молодоженов // РЭМ
  9. ↑ Гостевание молодоженов // РЭМ
  10. ↑ Катальные горы // РЭМ
  11. ↑ Съездки // РЭМ
  12. ↑ Бернштам Т. А. Молодежь в обрядовой жизни русской общины ХIХ — начала ХХ в.: половозрастной аспект традиционной культуры. Կաղապար:Л.: Наука, 1988.
  13. ↑ Артеменко и др., 1985, էջ 262
  14. ↑ Подобный научный миф возник в середине XIX века благодаря деятельности «мифологической школы», и главным образом А. Н. Афанасьева. Он же приводил метафору, сравнивающую месяц с круглым блином: «Свети, месячку, свети ясно, як млынске коло»; «зойди, месячку, так, як млынске коло». См.: Афанасьев А. Н. Поэтические воззрения славян на природу. Т. 3. М., 1995.Կաղապար:Уточнить
  15. ↑ Пропп, 1995, էջ 28-29
  16. ↑ Соколова, 1979, էջ 46-48
  17. ↑ Дубровский, 1870, էջ 23
  18. ↑ 18,0 18,1 Белкин, 1975, էջ 5
  19. ↑ Андрей Мороз: народное православие
  20. ↑ Даль (Масло), 1880—1882
  21. ↑ Масленица // РЭМ
  22. ↑ образование, №1 1990, с. 182
  23. ↑ Даль (Блин), 1880—1882
  24. ↑ Энциклопедия земли Вятской, 1998, էջ 298
  25. ↑ Сахаров, 1885, էջ 164
  26. ↑ Агапкина, 2002, էջ 35
  27. ↑ Калинский, 1877, էջ 347
  28. ↑ Мелехова, 1994, էջ 135
  29. ↑ Канева, 2002, էջ 25
  30. ↑ Лозка, 2002, էջ 63
  31. ↑ Сапіга, 1993
  32. ↑ Борисенко, 2000, էջ 33
  33. ↑ Масленица: обряды на каждый день
  34. ↑ Как провести традиционную русскую Масленицу, часть 1

Գրականութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Արտաքին յղումներ

Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասլենիցա&oldid=175200» էջէն