Մասլենիցա
| Մասլենիցա Масленица | |
|---|---|
 «Մասլենիցա». Փիոտր Կրուզինսքի, 1889 թ. | |
| Այլ կերպ | Պլինինա. Մասլենիցայի շաբաթ |
| Տեսակ | Slavic folk calendar?, Սլավոնական տօն եւ դիմակահանդէս |
| Ենթադաս | Slavic folk calendar? |
| Կը տօնուի | Ռուսաստան, Պելառուսիա եւ Ուկրանիա |
| սկսած | 2018թ. 12 փետրուարէն մինչեւ 28 |
| մինչեւ | 2019թ. 4 Մարտէն մինչեւ 10 |
| կը տօնեն | արեւելեան սլավոններ |
| Անուանուած է | կարագ |
Մասլենիցա (ռուս.՝ Масленица, Масляница, ուքր.՝ Масниця, բելառուս․՝ Масленіца, Масленка), արեւելեան սլավոններու աւանդական տօնը, որ կը նշուի Մեծ Պահոցէն առաջ մէկ շաբաթ շարունակ եւ իր ծիսակարգերու մէջ կը պահպանէ սլավոնական դիցաբանութեան շարք մը տարրեր: արեւելեան սլավոններու ժողովրդական օրացոյցին մէջ տօնը կը նշանակէ ձմրան եւ գարնան, ինչպես նաեւ՝ ուտիսի եւ Մեծ Պահքի սահման:
Մասլենիցայի ամսաթիւը ամէն տարի կը փոխուի՝ կախուած Զատիկի տօնէն: Մասլենիցայի տօնակատարութեան գլխաւոր աւանդական ատրիբուտներն են՝ Մասլենիցայի խրտուիլակը, զուարճանքները, խրախճանքը, սահնակով սահիլը, իսկ Պելառուսներու եւ ուկրանիացիներու մօտ՝ նաեւ վարենիկները, պանիրով կարկանդակները եւ ագուցարանները:
Տօնական ծէսերու ծագում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ըստ Պորիս Ռիպաքովի[1] նախաքրիստոնէական ժամանակաշրջանին Մասլենիցա կոչուած տօնը կը տօնէին գարնանամուտին, որ շարք մը ազգերու մօտ, որոնք կ'օգտագործեն արեւային օրացոյցը, կը հանդիսանայ նովուզ նոր տարուայ սկիզբը:
Միեւնոյն ժամանակ Նիքոլա Տուպրովսքին[2] կը նկատէ, որ Մասլենիցայի շատ ծէսեր զուտ ձմեռնային են եւ չեն կրնար նշուիլ գարնան: Ան կը կարծէ, որ Մասլենիցայի ծէսերը եկեր են Վլասիայէն, որուն «մորուքը իւղի մեջ էր»: Պելառուսիոյ մէջ ասացուածք մը պահպանուեր է. «Վլասէն վերցուր մէկ շերեփ իւղ» (պելառուս․՝ На Аўласа бяры каўшом масла)[3]: Փոլեսիէ մէջ մինչեւ հիմա Հինգշաբթին կ'անուանեն «Վլասյէ» կամ «Վոլոսի»[4]:
- Խորհրդային բանահաւաք Վլատիմիր Փրոփը, զարգացնելով Վիլհելմ Մանհարտթի եւ Ճէյմս Ֆրեզերի գաղափարները, Մասլենիցայի ծիսակարգերու գլխաւոր նպատակը կը համարէր բերրիութեան խթանումը, որ յատկապես գործնական էր դաշտային աշխատանքները սկսելու ժամանակ[5]:
- Տօնը կը մարմնաւորէ Մասլենիցայի խրտուիլակը, որ կը հանդիսանայ հին ժամանակ մահացած եւ յարություն առած Աստուածութեան արձագանգը:
- Վլատիմիր Փրոփի կարծիքով խրտուիլակը ներկայացուեր է իբրեւ բերրիութեան եւ պտղաբերութեան կեդրոն, եւ այդ ծէսերը պետք է տեղեկացնէին հողի պտղաբերութեան մասին:
- Խրտուիլակի մոխիրը կամ նոյն պատռտուած խրտուիլակը կը տարածէին դաշտերուն մէջ[6]: Ըստ Փրոփի հայեցակարգին, հողի բերրիութիւնը առաւել կարեւոր էր, ուստի ան փորձեր է անոր վրայ ազդել՝ «ինչ որ չէին կատարեր աւանդական մշակոյթի կրողները, անոնք մտածեն միայն բերքի կամ բերրիութեան մասին»[7]: Այս կարեւոր էր յատկապես գարնանը, երբ հողը կ'արթննայ ձմռան քունէն եւ կը սկսի պտուղ տալ: Պտղաբերութեանը կը խթանէ նաեւ խրտուիլակի այրելը՝ հին եւ չորացած բերքի ոչնչացումը, ապագայի ծնունդներու մահը:
- Մասլենիցայի շատ ծէսեր, ինչպես օրինակ՝ Համբոյրի ծէսը]][8], Նորապսակներու հիւրընկալութիւնը[9], լեռներէն սահիլը[10], ձիերով պտոյտները[11], ամուրիներու կատակային հետապնդումները կապուած են նորապսակներու եւ չամուսնացած երիտասարդներու հետ[12]: Անով հասարակութիւնը ցոյց կու տար ամուսնութեան բացառիկ կարեւորութիւնը բնակչութեան վերարտադրութեան համար եւ անով իսկ կ'ոգեւոէր երիտասարդներուն[13]:
- Բեղմնաւորումը անքակտելիօրէն կապուած է հողի պտղաբերութեան եւ անասուններու բեղնաւորման հետ: Բերրիութեանը կը խթանէ Մասլենիցայի երրորդ կողմը՝ յիշատակումը: Հեռացած նախնիները, գիւղացիներու պատկերացմամբ գտնուեր են այլ աշխարհի մէջ եւ երկրի, իսկ այդ կը նշանակէ, որ անոնք կարող են ազդել բերրիութեան եւ պտղաբերութեան վրայ: Ուստի չափազանց կարեւոր է ոչ թէ զայրանալ նախնիներու վրայ, այլ յարգել իրենց ուշադրութեամբ: Այդ բոլորի համար Մասլենիցայի մէջ գոյութիւն ունի հոգեհանգստի արարողութիւն, որու մեջ կը մտնէ հոգեհանգիստը, գերեզմանոց այցելելը, յիշատակի համար ճաշ մատուցելը, որուն մեջ անպայման կը մտնէ նրբաբլիթներ պատրաստելը, որ կը դառնայ Մասլենիցայի գլխաւոր յատկութիւնը:
- Տարածված կարծիքներուն հակառակ, նրբաբլիթները սլավոնական ժողովուրդներու մօտ չեն հանդիսանար եւ երբեք ալ չեն հանդիսացեր արեւի խորհրդանիշը[14]: Սլավոններու մօտ նրբաբլիթները միշտ եղեր են յիշատակի ուտեստ[15][16]:
- Պատրիարք Ատրիանը կը ցանկանար ոչնչացնել այդ «դիւային տօնը»[17]: Սակայն չի հասցնէր եւ 8 օրով կը կրճատէ անոր ժամանակը: Հետազօտողները կը նշեն արեւմտա-եւրոպական դիմակահանդէսի եւ ռուսական Մասլենիցայի կապը[18]: Օտարերկրացի մը՝ Իվան 4-րդ Ահեղիղի ժամանակ ըլլալով Մոսկուայ, կը գրէ.
|
Մասլենիցան ինծի կը յիշեցնէ իտալական դիմակահանդէսը, որը միեւնոյն ժամանակ եւ միևնոյն կերպ կը նշուի: Դիմակահանդէսը Մասլենիցայէն կը տարբերուի միայն անով, որ Իտալիոյ մէջ այդ ժամանակ օր ու գիշեր կը շրջին ձիաւորներու պահակախումբը եւ հետիոտներու քաղաքային պահակախումբը, որոնք կը հետեւին տեղի կարգ ու կանոնին: Իսկ Մոսկուայի մէջ այդ նոյն պահակախմբերը կը խմեն գինի եւ ժողովուրդի հետ միասին կը զուարճանան[18]: | 
|
Ժամանակակից ռուս բանահաւաք Անտրէյ Մորոզի կարծիքով հիմք չկայ պնդելու, որ Մասլենիցան սեփական հեթանոսական տօն է: Մասլենիցայի ծէսը կը վերանայի այն ամէնը, ինչ կ'առաջարկէ եկեղեցին:
Գլխաւոր մասը, ուր կ'երեւի «հեթանոսական» էութիւնը, կը համարուի խրտուիլակի այրումը: Բայց իրականութեան մէջ այդ խրտուիլակը երբեք ալ չէ համարուեր կուռքի նմանակը, իսկ բուն ծէսն ամենայն հաւանականութեամբ ունի խաղային արմատներ[19]:
Տօնի այլ անուանումներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ռուս.՝ Масляна, Масляница, Масляная, Масленая неделя, Сырная неделя[20]
- ռուս.՝ Мясопуст[21]
- ռուս.՝ Сыроястная неделя, Всемирный праздник, Прожорная неделя, Обжорная масленица, Маслено заговенье[22]
- ռուս.՝ Блинщина, Блинная неделя[23]
- ռուս.՝ Поползуха, Объедуха[24]
- ռուս.՝ Честная масленица, Широкая масленица, Весёлая масленица[25] ռուս.՝ Кривая неделя[26]
- ռուս.՝ Боярыня-масленица, Госпожа Масленица[27]
- ռուս.՝ Молочная неделя[28]
- ռուս.՝ Молочница[29]
- պելառուս․՝ Масленіца, Масленка, Масніца[30]
- ուքր.՝ Ма́сниця, Пу́щення, Сиропу́ст[31]
- ուքր.՝ Пироги, Колодка, Колодій, Заговини, Сирний тиждень[32]:
Մասլենիցայի շաբաթ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ամբողջ շաբաթը կը բաժանուի երկու շրջանի՝ Նեղ Մասլենիցա եւ Լայն Մասլենիցա: Նեղ Մասլենիցա կը համարուին առաջին երեք օրերը՝ Երկուշաբթին, Երեքշաբթին, Չորեքշաբթին: Լայն Մասլենիցան այդ վերջին 4 օրերն են՝ Հիգշաբթին, Ուրբաթը, Շաբաթը, Կիրակին[33]: Առաջին երեք օրերու ընթացքին կարելի էր զբաղուիլ տնային գործերով, իսկ Հինգշաբթի օրէն սկսեալ բոլոր աշխատանքները կը դադրեցնէին եւ կը սկսէր Լայն Մասլենիցան[34]:
ժողովուրդի մէջ Մասլենիցայի ամէն մէկ օր ունէր իր անուանումը.
- Երկուշաբթի՝ հանդիպում
- Երեքշաբթի՝ խաղեր
- Չորեքշաբթի՝ քաղցրաւէնիք
- Հինգշաբթի՝ զբօսանք
- Ուրբաթ՝ զոքանչի երեկոյ
- Շաբաթ՝ հարսանեկան հաւաքոյթներ
- Կիրակի՝ ճանապարհել։
Պատկերասրահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Վասիլի Սուրիկով Սառցէ քաղաքի գրաւումը, 1891
Ֆետոթ Սիչքով, Պար 1911
Երիտասարդներու հաւաք (Ա. Թրեթյաքով Գիւղին մէջ. 1867)
Ֆետոթ Սիչքով, Տօնական զուարճանք
19-րդ դարու գիւղացի ընտանիքը կը ճանապարհէ Մասլենիցան
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ Рыбаков, 1981, էջ 266
- ↑ Дубровский, 1870, էջ 10–12
- ↑ Васілевіч, 1992, էջ 562
- ↑ Толстая, 2005, էջ 298
- ↑ Пропп, 1995, էջ 108
- ↑ Пропп, 1995, էջ 81-85
- ↑ Адоньева С. Б. Обрядовое чучело проективный принцип ритуальных практик (2008)
- ↑ Смотры молодоженов // РЭМ
- ↑ Гостевание молодоженов // РЭМ
- ↑ Катальные горы // РЭМ
- ↑ Съездки // РЭМ
- ↑ Бернштам Т. А. Молодежь в обрядовой жизни русской общины ХIХ — начала ХХ в.: половозрастной аспект традиционной культуры. Կաղապար:Л.: Наука, 1988.
- ↑ Артеменко и др., 1985, էջ 262
- ↑ Подобный научный миф возник в середине XIX века благодаря деятельности «мифологической школы», и главным образом А. Н. Афанасьева. Он же приводил метафору, сравнивающую месяц с круглым блином: «Свети, месячку, свети ясно, як млынске коло»; «зойди, месячку, так, як млынске коло». См.: Афанасьев А. Н. Поэтические воззрения славян на природу. Т. 3. М., 1995.Կաղապար:Уточнить
- ↑ Пропп, 1995, էջ 28-29
- ↑ Соколова, 1979, էջ 46-48
- ↑ Дубровский, 1870, էջ 23
- ↑ 18,0 18,1 Белкин, 1975, էջ 5
- ↑ Андрей Мороз: народное православие
- ↑ Даль (Масло), 1880—1882
- ↑ Масленица // РЭМ
- ↑ образование, №1 1990, с. 182
- ↑ Даль (Блин), 1880—1882
- ↑ Энциклопедия земли Вятской, 1998, էջ 298
- ↑ Сахаров, 1885, էջ 164
- ↑ Агапкина, 2002, էջ 35
- ↑ Калинский, 1877, էջ 347
- ↑ Мелехова, 1994, էջ 135
- ↑ Канева, 2002, էջ 25
- ↑ Лозка, 2002, էջ 63
- ↑ Сапіга, 1993
- ↑ Борисенко, 2000, էջ 33
- ↑ Масленица: обряды на каждый день
- ↑ Как провести традиционную русскую Масленицу, часть 1
Գրականութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Агапкина Т. А. Мифопоэтические основы славянского народного календаря. Весенне-летний цикл. — М.: Индрик, 2002. — 816 с. — (Традиционная духовная культура славян. Современные исследования).
- Артеменко И. И. Березанская С. С. Баран В. Д. Анохин В. А. и др. Археология Украинской ССР в 3-х томах. — К.: Наукова думка, 1985. — Т. 1. — 566 с.
- Баранова О. Г., Зимина Т. А., Мадлевская Е. Л. и др. Русский праздник. Праздники и обряды народного земледельческого календаря. Иллюстрированная энциклопедия / Науч. ред. И. И. Шангина. — СПб.: Искусство-СПБ, 2001. — 668 с. — (История в зеркале быта). — ISBN 5-210-01497-5
- Белкин А. А. Русские скоморохи. — М.: Наука, 1975. — 192 с. — (Институт истории искусств Министерства культуры СССР).
- Борисенко В. Традиції і життєдіяльність етносу на матеріалах святково-обрядової культури українців. Навчальний посібник для студентів вищих навчальних закладів. — К.: Ун-т Т. Шевченка, 2000. — 191 с.
- Гальковский Н. М. Борьба христианства с остатками язычества в древней Руси. — Харьков: Епархиальная типография, 1916. — Т. I. — 376 с.
- Дубровский Н. Масляница. — М.: Типография С. Селиванова, 1870. — 46 с.
- Калинский И. П. Церковно-народный месяцеслов на Руси. — Записки Русского географического общества по отделению этнографии. — СПб., 1877. — Т. 7.
- Канева Т. С. Фольклорная традиция Усть-Цильмы : Отд. аспекты характеристики локальной традиции : Учеб. пособие по спецкурсу. — Сыктывкар: Сыктывкар. гос. ун-т, 2002. — 120 с. — ISBN 5-87237-321-X
- Золотые правила народной культуры / О. В. Котович, И. И. Крук. — Мн.: Адукацыя i выхаванне, 2010. — 592 с. — 3000 экз. — ISBN 978-985-471-335-9
- Лозка А. Ю. Беларускі народны каляндар. — Мн.: Полымя, 2002. — 238 с. — ISBN 98507-0298-2 Կաղապար:Ref-be
- Михайлова Л. 20000 русских пословиц и поговорок. — М.: Центрполиграф, 2009. — 384 с.
- Мокиенко В. М., Никитина Т. Г. Большой словарь русских поговорок. — М.: Олма Медиа Групп, 2007. — 784 с. — ISBN 978-5-373-01386-4
- Пропп В. Я. Русские аграрные праздники. — СПб.: Терра — Азбука, 1995. — 176 с. — ISBN 5-300-00114-7
- Мелехова Г. Н. Традиционный уклад Лекшмозерья. Часть II.. — М.: Институт этнографии и антропологии им. Н.Н. Миклухо-Маклая. РАН, 1994. — 204 с.
- Рыбаков Б. А. Язычество древних славян. — М.: Наука, 1981. — 608 с.
- Сапіга В. К. Українські народні свята та звичаї. — К.: Т-во «Знання України», 1993. — 112 с. — ISBN 5-7770-0582-9Կաղապար:Ref-ua
- Сахаров И. П. Сказания русского народа. Народный дневник. — СПб.: Издание А. С. Суворина, 1885.
- Соколова В. К. Весенне-летние календарные обряды русских, украинцев и белорусов XIX — начало XX в. Академия наук СССР, Институт этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая РАН. — М.: Наука, 1979. — 286 с.
- Соснина Н. Н.։ «Масленица»։ Русские праздники и обряды։ Российский Этнографический музей։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-10-16-ին
- Толстая С. М. Полесский народный календарь. — М.: Индрик, 2005. — 600 с. — (Традиционная духовная культура славян. Современные исследования). — ISBN 5-85759-300-X
- Холодная В. Г.։ «Чистый понедельник»։ РЭМ։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-08-05-ին
Արտաքին յղումներ
- Ամէն ինչ Մասլենիցայի մասին // maslenitsa.net
- Գրաչյովա Ի. Մասլենիցայի պատմութիւնը // maslenitsa.net
- Масленица // Российский этнографический музей (РЭМ)
- Երկուշաբթի օր կը սկսի Մասլենիցան // «Газета по-українськи», № 563 01.03.2008
- Как провести Масленицу // Православие и мир