Մասլենիցա

Մասլենիցա
Масленица

«Մասլենիցա». Փիոտր Կրուզինսքի, 1889
Այլ կերպ Պլինինա. Մասլենիցայի շաբաթ
Տեսակ Սլաւոնական տօն եւ դիմակահանդէս
Ենթադաս Սլաւոնական աւանդական օրացոյց
Կը տօնուի Ռուսաստան, Պելառուսիա եւ Ուքրանիա
սկսած 12-28 Փետրուար, 2018
մինչեւ 4-10 Մարտ,2019
կը տօնեն արեւելեան սլաւոններ
Անուանուած է կարագ


Մասլենիցա (ռուս.՝ Масленица, Масляница, ուքր.՝ Масниця, պելառուսերէն՝ Масленіца, Масленка), արեւելեան սլաւոններու աւանդական տօնը, որ կը նշուի Մեծ Պահքէն առաջ[1], մէկ շաբթուան տեւողութեամբ եւ իր ծիսակարգերուն մէջ կը պահպանէ սլաւոնական դիցաբանութեան կարգ մը տարրեր: Արեւելեան սլաւոններու ժողովրդական օրացոյցին մէջ տօնը կը նշանակէ ձմրան եւ գարնան, ինչպէս նաեւ՝ ուտիսի եւ Մեծ Պահքի սահման:

Մասլենիցայի ամսաթիւը ամէն տարի կը փոխուի՝ ըստ Զատկուան տօնին: Մասլենիցայի տօնակատարութեան աւանդական խորհրդանիշներն են՝ Մասլենիցայի խրտուիլակը, զուարճանքները, խրախճանքը, սահնակով սահիլը, իսկ պելառուսերու եւ ուքրանացիներու մօտ՝ նաեւ խմորեղէնները:

Տօնական ծէսերուն ծագումը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

«Զբօսանք Մասլենիցայի ընթացքին». Կոնստանդին Մաքովսքի, 1869
  • Ըստ Պորիս Ռիպաքովի, նախաքրիստոնէական ժամանակաշրջանին, Մասլենիցա կոչուած տօնը կը նշէին գարնանամուտին, որ կարգ մը ազգերու մօտ, որոնք կ'օգտագործեն արեւային օրացոյցը, կը հանդիսանայ Նովուզ նոր տարուան սկիզբը:
  • Նիքոլա Տուպրովսքի կը նկատէ, որ Մասլենիցայի կարգ մը ծէսեր զուտ ձմեռնային են եւ չեն կրնար նշուիլ գարնան: Ան կ'ենթադրէ, թէ Մասլենիցայի ծէսերը յառաջացած են Վլասիայէն, որուն «մօրուքը իւղի մէջ էր»: Պելառուսիոյ մէջ ասացուածք մը պահպանուած է. «Վլասէն շերեփ մը իւղ վերցուր»: Փոլեսիէի մէջ մինչեւ օրս Հինգշաբթին կ'անուանեն «Վլասյէ» կամ «Վոլոսի»:
  • Խորհրդային բանահաւաք Վլատիմիր Փրոփ, զարգացնելով Վիլհելմ Մանհարտթի եւ Ճէյմս Ֆրեզերի գաղափարները, Մասլենիցայի ծիսակարգերու գլխաւոր նպատակը կը համարէ բերրիութեան խթանումը, որ յատկապէս գործնական է դաշտային աշխատանքները սկսելու ատեն:
  • Տօնը կը մարմնաւորէ Մասլենիցայի խրտուիլակը, որ կը հանդիսանայ հին ատեն մահացած եւ յարութիւն առած աստուածութեան արձագանգը: Վլատիմիր Փրոփի կարծիքով, խրտուիլակը ներկայացուած է իբրեւ բերրիութեան եւ պտղաբերութեան խորհրդանիշ, եւ այդ ծէսերը կը տեղեկացնէին հողին պտղաբերութիւնը: Խրտուիլակին մոխիրը կամ նոյն պատռտուած խրտուիլակը կը տարածէին դաշտերուն մէջ: Ըստ Փրոփի, հողին բերրիութիւնը շատ կարեւոր էր, ուստի «անոնք մտածած են միայն բերքի կամ բերրիութեան մասին», յատկապէս գարնան, երբ հողը կ'արթննայ ձմեռնային քունէն եւ կը սկսի պտուղ տալ: Պտղաբերութիւնը կը խթանէ նաեւ խրտուիլակ այրելը՝ հին եւ չորցած բերքին ոչնչացումը:
  • Մասլենիցայի կարգ մը ծէսեր, ինչպէս օրինակ՝ Համբոյրի ծէսը, լեռներէն սահիլը, ձիերով պտոյտները եւ ամուրիներու կատակային հետապնդումները, կապուած են նորապսակներու եւ ամուրի երիտասարդներու հետ: Անով հասարակութիւնը ցոյց կու տար ամուսնութեան անհրաժեշտութիւնը՝ բնակչութեան վերարտադրութեան համար եւ անով իսկ կ'ոգեւորէր երիտասարդները:
Ռուս աղջնակ մը՝ Սլաւոնական Մասլենիցայի տօնակատարութեան ընթացքին, աւանդական գլխարկով (Քօքօշնիկ):
  • Բեղմնաւորումը անքակտելիօրէն կապուած է հողի պտղաբերութեան եւ անասուններու բեղնաւորման հետ: Բերրիութիւնը կը խթանէ Մասլենիցայի երրորդ կողմը՝ յիշատակումը: Հեռացած նախնիները, գիւղացիներու պատկերացումով գտնուած են այլ աշխարհի եւ երկրի մէջ, ինչ որ կը նշանակէ, թէ անոնք կրնան ազդել բերրիութեան եւ պտղաբերութեան վրայ: Ուստի չափազանց կարեւոր է ոչ թէ զայրանալ նախնիներուն վրայ, այլ յարգել զանոնք: Այդ բոլորին համար, Մասլենիցայի մէջ գոյութիւն ունի հոգեհանգիստի արարողութիւնը, գերեզմանոց այցելութիւնը, հոգեճաշ մատուցելը, ինչպէս նաեւ նրբաբլիթներ պատրաստելը: Նրբաբլիթները սլաւոնական ժողովուրդներուն մօտ բնաւ ալ արեւը չեն խորհրդանշած, այլ՝ միշտ եղած են յիշատակի ուտեստ:
  • Պատրիարք Ատրիան կը փորձէ ոչնչացնել այդ «դիւային տօնը»: Սակայն չի յաջողիր եւ 8 օրով կը կրճատէ անոր տեւողութիւնը: Հետազօտողները կը նշեն արեւմտա-եւրոպական դիմակահանդէսին եւ ռուսական Մասլենիցային կապը: Օտարերկրացի մը՝ Իվան Դ. Մոսկուա գտնուած առիթով կը գրէ.
Մասլենիցան ինծի կը յիշեցնէ իտալական դիմակահանդէսը, որ միաժամանակ նոյն ձեւով կը նշուի: Դիմակահանդէսը Մասլենիցայէն կը տարբերի միայն անով, որ Իտալիոյ մէջ այդ օրերուն տիւ ու գիշեր կը շրջին ձիաւորներու պահակախումբերն ու հետիոտներու քաղաքային պահակախումբերը, որոնք կը հետեւին տեղի կարգ ու կանոնին: Իսկ Մոսկուայի մէջ այդ նոյն պահակախումբերը գինի կը խմեն եւ ժողովուրդին հետ կը զուարճանան:
Մալսենիցայի տօնակատարութիւն՝ Աւստրալիոյ Մելպուրն քաղաքին մէջ, 6 Փետրուար 2006:
  • Ժամանակակից ռուս բանահաւաք Անտրէյ Մորոզի կարծիքով, հիմք չկայ պնդելու, որ Մասլենիցան հեթանոսական տօն մըն է, որովհետեւ Մասլենիցան կ'ընդգրկէ նաեւ եկեղեցական ծէսեր: Գլխաւոր մասը, ուր «հեթանոսութիւն կը բուրէ», կը համարուի խրտուիլակին այրումը: Բայց իրականութեան մէջ այդ խրտուիլակը երբեք ալ կուռքի նմանակը չի համարուիր, իսկ բուն ծէսը ամենայն հաւանականութեամբ ունի խաղային արմատներ:

Մասլենիցայի շաբաթը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մասլենիցան Ուքրանիոյ փոսթային նամականիշին վրայ, 2003

Ամբողջ շաբաթը կը բաժնուի երկու մասի՝ Նեղ Մասլենիցա եւ Լայն Մասլենիցա: Նեղ Մասլենիցա կը համարուին առաջին երեք օրերը՝ Երկուշաբթին, Երեքշաբթին եւ Չորեքշաբթին: Լայն Մասլենիցան այդ վերջին 4 օրերն են՝ Հինգշաբթին, Ուրբաթը, Շաբաթը եւ Կիրակին: Առաջին երեք օրերու ընթացքին կարելի էր զբաղիլ տնային գործերով, իսկ Հինգշաբթի օրէն սկսեալ բոլոր աշխատանքները կը դադրին եւ կը սկսի Լայն Մասլենիցան:

ժողովուրդին մէջ Մասլենիցայի ամէն մէկ օրը ունի իր անուանումը.

  • Երկուշաբթի՝ հանդիպում,
  • Երեքշաբթի՝ խաղեր,
  • Չորեքշաբթի՝ քաղցրաւենիք,
  • Հինգշաբթի՝ զբօսանք,
  • Ուրբաթ՝ զոքանչի երեկոյ,
  • Շաբաթ՝ հարսանեկան հաւաքոյթներ,
  • Կիրակի՝ ճամբել (աւարտ)։

Պատկերասրահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Արտաքին յղումներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]