Կեչառիսի Վանքային Համալիր

Կեչառիս վանքային համալիր

Կեչառիսի վանքային համալիր, հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ Կոտայքի թեմի առաջնորդանիստ եկեղեցի Կոտայք մարզի Ծաղկաձոր քաղաքի հիւսիս-արեւմուտքը՝ կառուցուած 11-13րդ դարերուն, միջնադարեան Հայաստանի նշանաւոր կրօնական ու մշակութային կեդրոն։ Ընդգրկուած է Ծաղկաձորի պատմութեան եւ մշակոյթի անշարժ յուշարձաններու ցանկին մէջ։

Կեչառիսի մէջ ապրած եւ գործած են ժամանակի խոշոր գիտնականներ ու քաղաքական գործիչներ՝ Գրիգոր Մագիստրոսը, Վասակ Խաղբակեանը, բանաստեղծ Խաչատուր Կեչառեցին եւ ուրիշներ։ Համալիրը կը գտնուիէ Հրազդանի շրջանի Ծաղկաձոր աւանի հիւսիսարեւմտեան մասին մէջ։

  • Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցի
  • Սուրբ Նշան եկեղեցի
  • Սուրբ Կաթողիկէ եկեղեցի
  • Սուրբ Յարութիւն եկեղեցի

Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Բաղկացած է չորս եկեղեցիներէ, գաւիթէ եւ երկու մատուռէ, որու գլխաւոր՝ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցին, կառուցուած է 1033 թուականին Գրիգոր Մագիստրոսի կողմէն, որու մասին կը վկայէ հարաւային մուտքի վերի արձանագրութիւնը։

Կեչառիսի վանքին մէջ թաղուած են նաեւ սելճուկներիու դէմ մղուած ճակատամարտին զոհուած Ապիրատեան Գրիգոր իշխանը (1099), Մեծ իշխան Պռոշը (1284

Վանքը դարերու ընթացքին բազմիցս աւերուած ու վերանորոգուած է։ 1223 թուականին Պատրոն Վաչէն նորոգած է Սուրբ Նշան եկեղեցին, 1248 թուականին Խաչենի Խոյախան բերդի տէր Վախթանգի որդի Հասան իշխանը իր կնոջ՝ Բաղաց թագաւորի դուստր Մամքանի հետ վերանորոգած է թաթար–մոնղոլներու աւերած Կեչառիսի շէնքերը։ 1947-1949 թուականներուն վանքի տարածքը բարեկարգուած է ու պարսպապատուած, շէնքերու տանիքները ծածկուած են քարէ սալիկներով։

1998-2001 թուականներուն աւստրիահայ բարերար Վլատիմիր Յարութիւնեանի միջոցներով Կեչառիսի վանքը ամբողջովին վերականգնուած է։

Ճարտարապետութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Գմբեթաւոր դահլիճ է՝ բեմի երկու կողմերուն երկյարկանի աւանդատներով։ 1828 թուականի երկրաշարժէն քանդուած գմբեթէն պահպանուած է թմբուկի մաս մը, որ, սակայն, նախնականը (12-նիստանի, դեկորատիւ կամարաշարով) չէ։

Արտաքին յարդարանքը զուսպ է, արեւելեան ճակատը մշակուած է երկու «հայկական խորշերով», որոնցմէ պատուհաններ բացուած են դէպի բէմ։ Ողջ յօրինուածքին իշխողը եղած է 10,4 մ տրամագիծով գմբէթը։ Խորանի երկու կողմերուն մէջ երկյարկանի աւանդատներ են։ Եկեղեցւոյ արեւմուտքին կից է ուղղանկիւն յատակագիծով (14,8 մ X 16,5 մ), չորս սիւներով կեդրոնակազմ գաւիթը (XII դարի վերջ), որու կեդրոնական մասը ծածկուած է երդիքաւոր ութնիստ գմբէթով, անկիւնային մասերը՝ քարէ հարթ սալերով, իսկ միւսները՝ թաղով։ Ի տարբերութիւն ճակատներու պարզութեան, ներքին մասը հարուստ ձեւաւորուած է։

Կաթողիկէ եկեղեցին ուղղանկիւն, ներքուստ խաչաձեւ գմբէթաւոր շէնք է՝ չորս անկիւններուն երկյարկանի աւանդատներով։ Կաթողիկէն իր յարդարանքով Կեչառիս վանքի եկեղեցիներէն ամենաշքեղն է։

Հիմնական յուշարձանախումբէն արեւմուտք, 120 մ հեռու, կանգուն է վանքի չորրորդ՝ Ս. Յարութիւն փոքրիկ եկեղեցին, որ, ըստ շինարարական արձանագրութԵան, կառուցուած է 1220 թուականին։ Անոր գլանաձեւ թմբուկով գմբէթը նստած է երկայնական պատերին կից որմնամոյթերը բեմի անկիւններուն եւ իրարու կապող կամարներու վրայ։ Արեւմտեան ճակատին կից գաւիթը եկեղեցւոյ յօրինուածքի հետ արտաքինէն ամբողջութիւ մը կը կազմէ։ Կեչառիս վանքի վանահայրերէն մի քանին թաղուած են բարձրագմբէթ այս փոքրիկ ուղղանկիւն եկեղեցւոյ մէջ։

Գլխավոր եկեղեցւոյ հարաւը կը գտնուի սլացիկ համաչափութիւններով գմբէթաւոր Ս. Նշան ոչ մեծ եկեղեցին, որ գլխաւոր եկեղեցիէն կը բաժանուի քանի մը խաչքարներով։ Ան որոշակի թուագրուած չէ, սակայն, ելլելով XI դարի ճարտարապետութեան բնորոշ ձեւերէն եւ այն պատմական տեղեկութենէն, որ Գրիգոր Մագիստրոսը Կեչառիսի մէջ 1051 թուականին եւս մէկ եկեղեցի կառուցած է, կ'ենթադրուի, որ վերջինս Ս. Նշանն է։

Երրորդ՝ Կաթողիկէ եկեղեցին տեղադրուած է համալիրի հարաւային մասը՝ Ս. Նշանի կողքին, որ կառուցած է իշխան Վասակ Խաղբակեանը 1203-1214 թուականներուն։ Խաչքար մըն ալ պահպանուած է վանական համալիրի հարաւային մասին գտնուող Կաթողիկէ եկեղեցւոյ մէջ, որ եկեղեցիներէն ամենաշքեղն է։ Փորագիր արձանագրութեան համաձայն՝ այս եկեղեցին կառուցուած է Վեցիկ ճարտարապետի կողմէն՝ Վասակ Խաղբակեան իշխանի հրամանով։

Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եւ Սուրբ Նշան եկեղեցիներու միջեւ պահպանուած է վանական համալիրի առաջին եկեղեցւոյ հիմնադիրի՝ Գրիգոր Մագիստրոսի գերեզմանի աւերակները։

Արտաքին տեսքը ստացած է կառոյցներու բազմապիսի ու տարբեր չափերու ծաւալներու փոխադարձ ներդաշնակ համաչափութիւններու շնորհիւ։ Այս ամբողջը կը խմբաւորուի եւ կը կազմաւորուի Ս. Գրիգոր եկեղեցին։ Միաժամանակ Կեչառիս վանքը ողջ կերպարով համահնչուն է բնապատկերին։

Խաչքարեր[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կեչառիսի տարածքին կան 12-րդ եւ 13-րդ դարերու բազմաթիւ խաչքարեր, որոնցմէ աչքի կը զառնեն Վեցիկ ճարտարապետի մահարձան-խաչքարը (13-րդդար), զոր կանգնեցուցած են անոր ճարտարապետ եղբայրները։

Գրչութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կեչառիսը եղած է գրչութեան կեդրոն։ Պահպանուած եւ մեզ հասած են այնտեղ գրուած եւ ընդօրինակուած հայերէն ձեռագիրներ[1]։


Պատկերասրահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]


Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 3, էջ 91