Եփեսոսի Գ. Տիեզերական Ժողով

Եփեսոսի Գ. տիեզերական ժողով, քրիստոնեայ եկեղեցուոյ տիեզերական ժողով, գումարուած է 22 Յունիս 431 թուականին, բիւզանդական Թեոդոսիոս Բ. Փոքր կայսրի հրամանով Եփեսոս քաղաքին մէջ։

Մասնակցած են 200 եպիսկոպոս։

Առիթը Կ. Պոլսի պատրիարք Նեստորի (428–431) վարդապետութիւնն էր եւ Քրիստոսի մարդկային ու աստուածային բնութիւններու շուրջ դաւանաբանական վէճը, որ եկեղեցուոյ պատմութեան մեջ մտած է «Քրիստոսաբանական մեծ վէճ» անունով։ Վէճին սկիզբ դրած էին Ալեքսանդրիայի աստուածաբանական դպրոցի ներկայացուցիչ, Ալեքսանդրիայի պատրիարք Կիւրեղ Ալեքսանդրացին եւ Անտիոքի աստուածաբանական դպրոցի ներկայացուցիչ, Կ. Պոլսի պատրիարք Նեստորը։

430-ին երկու կողմերը դիմեցին Հռոմին, նոյն թուականին Հռոմի մէջ գումարուած ժողովին Կղեստիանոս պապը՝ իբրեւ Կիւրեղ Ալեքսանդրացու կողմնակից, սպառնացած է բանադրել Նեստորին։ Անկէ ետք Կիւրեղ Ալեքսանդրացին Ալեքսանդրիայի մէջ ժողով գումարած է, դատապարտած Նեստորին եւ ժողովի որոշումին կցած է իր 12 նշանաւոր նզովքները։ Անոր պատասխան Նեստորը հրապարակած է իր 12 հականզովքները։

Նեստորի կողմը անցած են Անտիոքի պատրիարք Յովհաննէս Անտիոքացին, Սամոսատի Անդրէաս եւ Կիւրոսի Թեոդորետ եպիսկոպոսները։ Յայտնի է Թեոդորետ եպիսկոպոսի հակակիւրեղեան նամակը։ Ալեքսանդրիայի դէմ ոտքի կանգնած է ողջ Անտիոքի դպրոցը։ Հակամարտութիւնը բոբրբոքուած է եւ բիւզանդական կայսրը հրաւիրուած է տիեզերական ժողով՝ հարթելու համար Ընդհանրական եկեղեցուոյ մէջ ծագած վէճերը։

Կիւրեղ Ալեքսանդրացին, որուն կողմը անցած էր Եփեսոսի Մեմնոն եպիսկոպոսը, չսպասելով Հռոմի եւ Ասորիքի եպիսկոպոսներու ժամանելուն, բացած է ժողովը, բանադրած Նեստորին եւ անոր կողմնակիցներէն՝ որպէս «հայհոյիչ Որդւոյն Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ Սուրբ Աստուածածին Մարիմայ»։ Մի քանի օր ետք, 26 Յունիսին, տեղ հասած է Յովհաննէս Անտիոքացին Ասորիքի 34 եպիսկոպոսներու հետ, տեղի ունեցած ժողովը յայտարարած է անօրինական. գումարած առանձին ժողով, դատապարտած Կիւրեղ Ալեքսանդրացուն ու Մեմնոնին եւ իր որոշումն ուղարկած Թեոդոսիոս II կայսրին։ Կայսրը թուղթով մը ընդունած է երկու ժողովներու վճիռներն ալ եւ աթոռներէն զրկած եւ՛ Նեստորին եւ Կիւրեղին, ինչպէս նաեւ՝ Եփեսոսի եպիսկոպոս Մեմնոնին։ Սակայն Կիւրեղի կողմնակիցները, չհամաձայնելով այդ որոշման հետ եւ վստահ իրենց յաղթանակին, ստիպած են կայսրին վերանայիլ իր վճիռը։ Կայսրի վերջնական որոշումին վրայ ազդած է Կիւրեղի կողմնակիցներու հզօրութիւնը, նաեւ այն, որ Հռոմն այդ ժամանակ կողմն էր Կիւրեղ Ալեքսանդրացուն եւ յանձնարարած էր բանադրել Նեստորին։ Թեոդոսիոս II-ը ի վերջոյ ընդունած է Կիւրեղ Ալեքսանդրացու նախագահած ժողովի որոշումները: Ան հռչակած է տիեզերական, աքսորած Նեստորին, իսկ Կիւրեղին եւ Մեմնոնին կրկին բազմեցրած իրենց աթոռներէն։

Եփեսոսի Գ. տիեզերական ժողովը Հաւատոյ նոր հանգանակ չի հաստատեր, այլ հաւանութիւն տուած է Կիւրեղ Ալեքսանդրացու նզովքներուն՝ որպէս հաւատքի սահման եւ ուղղափառ դաւանանք։ Ժողովի որոշումներն ընդհանրապէս անտիոքեան աստուածաբանութեան մերժումն էին, քան սոսկ Նեստորի վարդապետութեան դատապարտում։ Քրիստոս Որդին Աստուած է ըստ բնութեան, թէեւ եղաւ մարդ, եւ անոնք կը գործէին միաւորուած երկու բնութիւնները։ Քրիստոսի աստուածային եւ մարդկային բնութիւնները գոյութիւն չունին առանձին-առանձին, այլ միաւորուած են Աստուծոյ Բանին, անշփոթ, անխառն, անփոփոխ եւ անայլայլելի ձեւով։ Ոչ թէ երկու որդի եւ երկու Քրիստոս, մէկը՝ շնորհիւ որդեգրութեան՝ Աստուած, ճշմարիտ եւ երկրպագելի, միւսը՝ ծնունդով մարդ, ոչ երկրպագելի, ոչ թէ երկու առանձին, իրարմէ անջատ բնութիւններ, այլ՝ Աստուածամարդ՝ բնութիւններու անշփոթ եւ անբաժանելի միաւորութեամբ. մէկ Տէր, մէկ Յիսուս, մէկ դէմք եւ միացեալ աստուածամարդկային բնութիւն։

Ս. Կոյս Մարիամն Աստուածածին է եւ ոչ թէ սոսկ մարդածին ու Քրիստոսածին (հակառակ Նեստորի), որովհետեւ ան ոչ թէ սկզբնաւորեց Աստոածազգեստ մարդու, այլ՝ ծնաւ Մարմնացեալ Բանին, այսինքն՝ մարդու կերպարանք տուաւ յաւիտենութենէն առաջ ծնած Աստուծոյ Որդուն՝ Յիսուսին։ Ժողովը ընդունած է 6 կանոն՝ բոլորն ուղղուած Նեստորի եւ անոր համախոհներու դէմ։ Կանոններն արգիլած են ոեւէ մէկ հոգեւորականի հաղորդութիւն ունենալ, անոնց հետ կամ քարոզել նեստորականներու գրուածքներ, հակառակ դէպքի մէջ օրինազանցներուն, որ կը սպառնար աստիճանազրկում եւ եկեղեցիէն արտաքսում։

Եփեսոսի Գ. Տիեզերական Ժողովը եւ Հայոց եկեղեցին[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Հայ եկեղեցին չի մասնակցիր Եփեսոսի Գ. տիեզերական ժողովին, սակայն նախորդ երկու տիեզերական ժողովներուն հետ միասին ընդունած է անոր տիեզերական հեղինակութիւնը։ Կորիւնի, Մովսէս Խորենացիի վկայութեամբ, Հայոց Սահակ Ա. Պարթեւ կաթողիկոսը եւ Մեսրոպ Մաշտոցը 435-ին, Աշտիշատի ժողովին մէջ ընդունած են Եփեսոսի Գ. տիեզերական ժողովի 6 կանոններն ու որոշումները, որոնք Եփեսոսէն բերած էին Սահակ Ա. Պարթեւի եւ Մեսրոպ Մաշտոցի աշակերտները՝ Աստուածաշունչի հայերէն թարգմանութեան օրինակի հետ միասին:

Հայ եկեղեցին Եփեսոսի Գ. տիեզերական ժողովի եւ 200 հայրապետներու յիշատակը կը տօնուի Վարդավառի հինգերորդ Կիրակիին նախորդող Շաբաթ օրը կամ Վարդավառին յաջորդող առաջին Շաբաթ օրը՝ Օգոստոս ամսուն։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է « Քրիստոնեա Հայաստան» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։