Ատուայի Ճակատամարտ
| Ատուայի Ճակատամարտ | |||
|---|---|---|---|
| |||
Ադուայի ճակատամարտ (իտալ.՝ Battaglia di Adua), 1895—1896 թվականների Իտալա-եթովպիական պատերազմի վճռորոշ ճակատամարտ, որը տեղի է ունեցել 1896 թվականի մարտի 1-ին եթովպիական Ադուա քաղաքի մոտ։
Երկու կողմերի հարաբերություններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Իտալական մասնաշենքերից մեկում գեներալ Օրեստա Բարատերիի գլխավորությամբ գիշերում էին ավելի քան 20 հազար մարդ, մինայն թե նրանց մի մասը կազմում էին բնիկները։ 1896 թվականի փետրվարի 28-ին, Իտալիայի վարչապետ Ֆրանչեսկո Կրիսպին ուղարկում է Բարատերին և իր զորքին մարտի ջան, խիստ պահանջելով վճռական հարձակում և պարտություն թշնամուն[1]:
Եթովպիական զորքի ընդհանուր թիվը 80 հազար էր[1], կարող է պատահել նաև մոտ 90 հազար մարդ, բայց այդ թվում 80 հազարը հետևազոր էր, իսկ 8.6 հազարը՝ հեծելազոր: Այս ճակատամարտին մասնակցում էին երկրի բոլոր մարզերից։ Վերապատրաստման, սպառազինության և վերազինման առումներով, եթովպիական ֆեոդալական բանակը զգալիորեն զիջում էր իտալական բանակին նրանով, որ նրանք կռվում էին կայծքարե հին հրացաններով և նետերով։
Մենելիկա կայսեր օգտին կռվում էին նաև ռուս ռազմական Նիկոլայ Ստեպանովիչի խմբերից[2][3]:
Ճակատամարտի ընթացք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Իտալական զորքը բաժանված էր երեք շարասյուների[4]:
Հետախուզման ակտիվ գործունեության արդյունքում, եթովպիական բանակի հրամանտարությունը բացահայտեց իտալական զորքերի տեղը և ուղությունները, որը թույլ տվեց ուղղել կետնրոնացված ուժերը գեներալ Ալբերտինոյի շարասյան դեմ։ Արդյունքում, գեներալ Ալբերտինոյի հրամատարությամբ առաջին շարասյունը, որը առաջինն էր հարձակվել եթովպիկական զորքերի վրա, շրջապատվեց և ջախջախվեց[5]:
Երկրորդ շարասյունը, գեներալ Ջորջ Արիմոնդիի գլխավորությամբ, որը ակտիվ էր Մենելիկո II-ի 30 հազարոց բանակի դեմ մղած իր ճակատամարտով, նույնպես ջախջախվեց։ Այդ ճակատամարտի հատվածում գործում էին նաև Մենգեշի ցեղի «վագրե» զորքերը։
Ավելի կատաղի պայքար է տեղի ունեցել գեներալ Վիտորիո Դաբորմիդի մասնակցությամբ ռազմաճակատում, որտեղ գրոհել էր Մեկոնինա ցեղի 30 հազարանոց զորքը։ 10-ժամյա պայքարից ընթացքում, իտալական զորքը շրջապատված էր եղել, որի արդյունքում գեներալ Դաբորմիդան զոհվեց։
Արդիւնքներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Իտալական զօրքերը 11 հազար սպաննուած կիորսնցուցին եւ վիրաւոր մարդոց եւ մինչեւ 4 հազար մարդ գերեւարուեցան։ Եթովպիական զօրքը սկսաւ հրետանային զէնքեր օգտագործել, մեծ քանակութեամբ այլ զէնքեր եւ այլ ռազմական արուեստագիտութիւն[5]: Մահացածներու շարքին կային 2 զօրավար եւ 250 սպայ[6]:
Ճակատամարտէն ետք, երբ իտալական զօրքերը ստիպուած կը նահանչէին, անոնք լրացուցիչ կորրուստներ կրեցին, որուն պատճառով յարձակումները համալրած են նաեւ տեղի բնակչութեան[1]: Ընդհանուր առմամբ, իտալական զօրքերու դիրքէն՝ Ադդի-Կեյիհի մէջ, պատերազմը 56 սպաներ եւ 2500 զինուորականներ լքեցին եւ եւս 8000-ը դուրս եկան Ասմերու[7]: Հետագային իտալական զօրքերը պաշտպանական Գուրայի գիծ կ՛ուղղեւորուին՝ Սեգենեյտի, նախկինին գրաւուած քաղաքներուն մէջ բնակելու համար[6]:
Եթովպիական զօրքի կորուստը 5 հազար մահածացներ կը կազմէ, իսկ 6-էն 10-ը հազարը՝ վիրաւորներ են[5]:
Հետեւանքներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Իտալական զօրքերու պարտութիւնը տուեալ ճակատամարտի ընթացքին վերջ դրաւ Իտալա-եթովպիական պատերազմներուն[1]:
Յիշողութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ֆիլմ «Adwa — An African Victory» (Եթովպիա, 1999)
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «Baratieri advanced the Adowa with 20 000 men against an army four times that size»
Adowa, Battle of // The New Encyclopedia Britannica. 15th edition. Micropedia. Vol.1. Chicago, 1994. p.106 - ↑ К. В. Виноградова. Участие есаула Кубанского казачьего войска Н. С. Леонтьева в событиях итало-эфиопской войны
- ↑ Н. Бичехвост. Казаки у императора Менелика Второго // литературный журнал «Творческая Россия», 02.08.2011
- ↑ Tsegaye Tegenu, The Logistic Base and Military Strategy of the Ethiopian Army: the Campaign and Battle of Adwa, September 1895-February 1896
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Итало-эфиопская война 1895—1896 // Советская военная энциклопедия (в 8 тт.) / ред. Н. В. Огарков. том 3, М., Воениздат, 1977. стр.651-652
- ↑ 6,0 6,1 Г. В. Цыпкин, В. С. Ягья. История Эфиопии в новое и новейшее время. М., «Наука», 1989. стр.109
- ↑ Г. В. Цыпкин. Эфиопия в антиколониальных войнах. М., «Наука», 1988. стр.190
Գրականութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Орлов Н. А. Итальянцы в Абиссинии. 1870—1896. — СПб., 1897.
- G.F.-H. Berkeley. The campaign of Adowa and the rise of Menelik. London, 1935.
- В. Т. Попов. Разгром итальянцев под Адуа. М., 1938.
- R. Battaglia. La primera guerra d’Africa. Torino, 1958.
- А. Бартницкий, И. Мантель-Нечко. История Эфиопии (пер. с польск.). М., Прогресс, 1976.