Սպիտակ Խաչ վանք
_church_-_panoramio.jpg)
Սպիտակ Խաչ վանք, հայկական յուշարձան, Հադրութէն ոչ շատ հեռու՝ դէպի հաւար, Վանք գիւղի բլուրին վրայ[1]։
Անուանումը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Աւանդութեան համաձայն Վանքի Սպիտակ խաչ անուանումը կապուած է Սուրբ Գրիգորիսի լանջական բիւրեղեայ խաչի հետ: Նահատակութենէն ետք, անոր հայրապետական գաւազանը եւ բիւրեղեայ խաչը սկիզբը պահուած էին Ամարաս, ուր ամփոփուած էին անոր նշխարները։ Ամարասի ամայացոիմէն ետք, այդ սրբութիւնները տեղափոխուած են Գտչավանք, իսկ բիւրեղեայ սպիտակ խաչը` Հադրութին մօտ գտնուող վանքը, որմէ ալ անիկա ստացած է Սպիտակ խաչ անուանումը[2]:
Ըստ Սարգիս Ջալալեանցի, ի պատիւ այս խաչին, այստեղ կառուցւած է եկեղեցի՝ անիկա դարձուցած են եպիսկոպոսանիստ եւ յակացոիցած՝ ինքնուրոյն թեմ։ Անիկա դարձած էր ուխտատեղի, բազում հայ ուխտաւորներու համար․ գիւղն ալ իր անունը Վանք՝ ստացած է Սպիտակ խաչ վանքէն:
Հիմնադրութիւնը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Վանքին հիմնադրման ստոյգ թուականը յայտնի չէ, ամենավաղ արձանագրութիւնը թուագրուած է 14-րդ դարով, թուականով՝ 1333-ը: Արձանագրութիւնը պահպանուած է եկեղեցիին ներսը` հիւսիսային կամարին խաչքարին տակ․
Վանքն ու շրջակայքը հարուստ են արձանագրութիւններով, եւ այդ արձանագրութիւնները կւ պատմեն վանքին հետագայ վերանորոգումներուն մասին[2]:
Կառոյցը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Վանքին երկարութիւնը նախասրահին հետ միասին կը կազմէ 15,75 մ․, լայնությիւնը՝ 7,1 մ․։ Յուշարձանը կը ներկայացնէ փոքր գմբեթաւոր շէնք մը՝ 6 սիւներէ եւ բուրգանման տանիքէ։
Եկեղեցին միանաւ թաղակապ սրահ է, որուն արեւմուտքէն կը միանայ ուղղանկիւն գաւիթը: Գաւիթն ու եկեղեցին իրարմէ բաժնուած չեն, ունի մէկ մուտք, որ կը բացուի արեւմուտքէն:
Առկայ են երկու փոքր պատուհաններ՝ արեւմտեան եւ հիւսիսային կողմերը։ Արեւմտեան պատուհանին քարին վրայ նոյնպէս պահպանուած է արձանագրութիւն՝
Եկեղեցիին տանիքը տեղադրուած է վեց սիւններէ բաղկացած, բուրգաձեւ ծածկով զանգակատուն-գմբեթը, որուն մասին շինարարական արձանագրութիւնը պահպանուած է եկեղեցիին մուտքի հարաւային կողը … «Յիշատակ է զանգակատունս Սուրապի որդոյ Ովանես եպիսկոպոսին»:
Եկեղեցիէն հարաւ-արեւելք հիւրատունն է մուտքին պահպանուած արձանագրութեամբ.
Հիւրատան կողքը պահպանուած են երկու վիմափոր խուցեր:
Եկեղեցիին շրջակայքը կան բազմաթիւ տապանաքարեր պահպանուած արձանագրութիւններով, որոնցմէ կարելի է ենթադրել, որ վանքը եղած է եպիսկոպոսանիստ, քանի որ այդտեղ թաղուած են նաեւ եպիսկոպոսներու աճիւններ: Կարգ մը դամբարանային քարերուն վրայ արտայայտուած են որսի, հողագործութեան, ցանքի եւ մարտերու տեսարաններ։ Գերեզմանատանը մնացած է կիսաքանդ շէնք, որ կառուցուած է 1735-ին եւ որոշ ժամանակ ուխտաւորներու համար իբրեւ ապաստարան ծառայած է[2]։
Արցախի որմնափակ խաչքարերէն մէկը այստեղ կը գտնուի [3]։
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
|
Ես Սիրաւք կանգնեցի զխաչս հաւր իմոյ Խութլափի թւ. ՉՁԲ (1333): | 
|
|
|
Տ[է]ր Ա[ստուա]ծ/ Յ[իսու]ս Ք[րիստո]ս․․/Վրդանէս Թ․ ։Ռ/ՃԽԳ (1694): |
|
|
|
Ես Միկրտիչս գ/րեցի: Յիշատակ է թանապիս/ Սուրապու որդի Ովանէս եպ[իս[կ[ոպո]սին./ շինեցաւ :ՌՃՁԴ: (1735) թւին. այն տարին էր`/ Թահմազ խ[ա]ն օսմանլուն երկրէս տուրս ար[ա]ւ։ |
|
- ↑ «Ազրպէյճանցիները Վերցուցած Են Հատրութի Սպիտակ Խաչ Եկեղեցւոյ Գմբէթի Խաչը»։ Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon) (en-US)։ 2022-01-28։ արտագրուած է՝ 2022-02-23
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «Սպիտակ խաչ վանքը»։ Monument Watch։ արտագրուած է՝ 2022-02-23
- ↑ User Super։ «Սպիտակ խաչ վանքը՝ ադրբեջանական քարոզչութեան թիրախում - «ԱԼԻՔ» Օրաթերթ»։ alikonline.ir (hy-am)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2022-02-23-ին։ արտագրուած է՝ 2022-02-23